متاسفانه با وجود اینکه آمار دقیقی از خودکشی و درگیریهایی که منجر به مرگ سربازان در پادگانها میشود، وجود ندارد، اما تعداد خودکشیها و حوادث ناگوار میان سربازان وظیفه به حدی رسیده که فقط با یک حساب سرانگشتی از گزارشهای منتشر شده میتوان به اعداد و ارقام وحشتناک قربانیان خودکشی و درگیریها در پادگانهای کشور پی برد. در آستانه حلول سال جدید بود که باز هم یک خبر مربوط به قربانی شدن چند سرباز وظیفه در پی گروگانگیری و تیراندازی یک سرباز به همخدمتی‌هایش که به شهادت ۴ سرباز انجامید، درد بسیاری از سربازان وظیفه و خانواده‌های مشمولین خدمت را تازه کرد. هر بار که چنین حوادث تلخی روی میدهند بی‌صبرانه منتظر واکنشی مثبت از سوی مسئولین نظام وظیفه و قانون نویسان می‌شویم و همان سوال همیشگی باز هم مطرح میشود که اگر قرار نیست قانون تاریخ گذشته سربازی اجباری را لغو کنید، چرا حداقل به وضعیت سربازان وظیفه توجه نمیشود و چرا شرایط خدمت سال به سال بدتر میشود؟
موضوع از این قرار بود که بعدازظهر روز دوشنبه اول فروردین ماه ۱۴۰۱، خبرگزاریها از شهادت ۴ سرباز وظیفه در پادگانی در بوشهر خبر دادند که توسط یکی از هم خدمتانشان که گویا درخواست مرخصی‌اش از سوی فرمانده پادگان رد شده بود، دست به چنین جنایتی میزند. با وجود اینکه جزئیات کاملی از چگونگی و دلایل این اتفاق در دسترس نیست، اما گزارش شده که پس از شلیک به سوی ۴ سرباز وظیفه و به شهادت رساندن آنها، سرباز مذکور با گروگان گرفتن یک شهروند از محل فرار کرده که متعاقبا توسط پلیس دستگیر میشود.
مخاطبان ما به خوبی میدانند که یکی از دغدغه‌های اصلی ما در طی این چند سال اخیر که سایت صدای مدافعان را راه‌اندازی کرده‌ایم، در کنار بازگو کردن مشکلات و چالشهای جامعه ایثارگری و درخواست مطالبات این قشر مظلوم جامعه، همواره بهبود وضعیت سربازان وظیفه و پادگانها و تغییرات اساسی در قوانین تاریخ گذشته سربازی اجباری بوده است. ما به بخصوص در یکی دو سال اخیر به این موضوع پرداخته بودیم و اگر بخواهیم رک و صادقانه در این مورد بنویسیم، باید اذعان کنیم که موضوع خودکشی یا قتل سربازان وظیفه همیشه وجود داشته ولی مسئولان همواره در صدد مخفی نگه داشتن اینگونه اتفاقات ناگوار بوده اند. اکنون اما به علت وجود رسانه‌های اجتماعی عملا این مخفی‌کاری‌ها ممکن نیست و مردم بیشتر در جریان شرایط دشوار سربازان وظیفه قرار می گیرند.
البته پدیده تلخ خودکشی بسیار فراتر از جوانان سرباز میرود و همانطور که پیش‌تر همه گفته بودیم، در چند سال گذشته آمار خودکشی میان نوجوانان و جوانان افزایش قابل توجهی داشته است. طبق آمار رسمی ثبت شده در سازمان پزشکی قانونی، که در سال ۱۳۹۹ منتشر شد، در نیمه دوم دهه ۹۰، آمار قربانیان خودکشی جوانان ۱۶ تا ۳۰ سال در کشور نسبت به نیمه اول دهه ۹۰ نزدیک به ده درصد افزایش داشته که آمار بسیار نگران کننده‌ای است. این در حالیست که به گفته اکثر کارشناسان، آمار واقعی خودکشی میان نوجوانان و جوانان، سه تا حتی چهار برابر آمار اعلام شده میباشد چون به دلیل تابو بودن این پدیده تلخ در جامعه، بسیاری از خودکشیها با عناوین دیگر در پزشکی قانونی ثبت میشوند. در میان سربازان وظیفه نیز روند صعودی مشابهی دیده میشود که پیش‌تر به آن پرداخته بودیم.
برخلاف مسئولان نظام وظیفه و برخی از فرماندهان ارشد نیروهای مسلح که اکثرا دست به فرافکنی میزندد، روانشناسان و کارشناسان نظامی به خوبی به این واقعیت واقفند که خودکشی در بین سربازان و نظامیان تصادفی نیست و معمولا نتیجه جریانی از رفتارها، موقعیت‌ها و روابط بین فردی است که اغلب ریشه در شرایط سخت و غیرقابل تحمل دوران خدمت سربازی دارد. این در حالیست که متاسفانه مسئولین نظام وظیفه ما بجای ریشه‌یابی درست، مشکلات و اختلالات روحی-روانی که ریشه ارثی دارند را به عنوان تنها دلیل خودکشی سربازان وظیفه معرفی می‌کنند. این رویکرد اما در یک مطالعه توصیفی-مقطعی که در دهه ۸۰ و به مدت ۳ سال انجام شد، رد شد. طبق نتایج منتشر شده از این مطالعه در مجله طب نظامی، اختلالات شدید روانی که ریشه ارثی دارند فقط در ۲.۳ درصد خودکشیها عامل اصلی بوده است.
به قول وحید اشتری، فعال سیاسی و یکی از منتقدین قانون سربازی اجباری، که در توئیتر خود تصریح کرد که نباید گفت «یک سرباز جان ۴ نفر را گرفت» بلکه باید تیتر زد که «سربازی اجباری جان ۵ نفر را گرفت، ۴ نفر در صحنه و یک نفر هم قصاص. اخبار مرگ و میر روزانه جوانان در این پدیده منسوخ صدساله جدید نیست. فقط اینبار چون ۵ نفر یکجا بودند، چند روز بیشتر در فضای مجازی می‌چرخد». یکی دیگر از کابران فضای مجازی هم در یک توئیت انتقادی از وضعیت کنونی سربازان وظیفه نوشت: «این جوان‌ها را سالم از خانواده‌‌ها تحویل گرفتید و یک مشت افسرده، معتاد، مایوس، قاتل و جنازه تحویل دادید»."
در اینجا باید به این نکته هم اشاره کنیم که در ارتباط با شرایطی که سربازان وظیفه را به خودکشی و یا کشتن همخدمتان خود وا میدارد زیاد گفته شده اما مسئولین نظام وظیفه و مجلس انگار خود را به ناشنوایی زده‌اند و پس از هر حادثه تلخ، خودکشی یا اتقاق ناگواری که شبیه آن دیروز در بوشهر افتاد، پیام تسلیتی میفرستند و همانطور که گفتیم هزار و یک دلیل نامربوط برای فاجعه میآورند اما به ندرت کسی صحبت از تغییر شرایط و تغییر قانون می‌کنند.
بارها گفته‌ایم که اگر تمایل سیاسی کافی برای تغییر قانون سربازی اجباری وجود ندارد، حداقل باید در راستای ارتقای کیفیت دوران خدمت سربازی و پادگانها و پرداخت حقوق قانونی سربازان اقداماتی جدی انجام شود و مجلس باید با نیروهای مسلح تعاملات لازم را انجام دهد. همانطور که در یکی دو سال گذشته کمیته سیاسی، نظامی و امنیتی کمیسیون اصل نود با پیگیری این موضوع زمینه‌ساز افزایش حقوق سربازان در سال جدید شد، باید شرایطی را ایجاد کنیم که حقوق و مزایای سربازان وظیفه با توجه به تورم سالیانه بالا رود. مسئله سلامت روان سربازان وظیفه نیز ارتباطی مستقیم با وضعیت زندگی در پادگانها و نحوه تعامل فرماندهی با سربازان دارد. تا زمانی که زندگی سرباز، با حداقل استانداردهای بهزیستی نیز تطابق ندارد و تا زمانی که این جوانان از حداقل حقوق مدنی نیز برخوردار نیستند، شاهد وقوع تراژدی‌های ناگوار در پادگانها خواهیم بود.
