یکی از بحث‌های داغ این روزها میان جوانان و سران نظام وظیفه کشور، موضوع بررسی سن سربازی و افزایش آن از ۱۸ سالگی به ۲۰ سالگیست که عده‌ای با آن موافق و برخی نیز قویا مخالفت میکنند. خدمت سربازی یک وظیفه ملی است ولی سوال این است که آیا انجام این وظیفه در هجده سالگی بهتر است و یا در بیست سالگی که شاید شرایط برای یک جوان مناسب‌تر باشد؟ تغییری که اگر قرار باشد به اجرا درآید، طبعا به کندوکاو و تحقیقات بیشتری نیاز دارد و باید دید آیا در این مقطع افزایش سن سربازی به صلاح نیروهای مسلح و جوانان کشور است یا خیر. پاسخ این سوال هرچه که هست شاید بهتر باشد نگاه کلی به ساختار نظام وظیفه داشته باشیم و بپرسیم که به چه اصلاحاتی در این ساختار نیاز داریم؟
اگر بخواهیم مروری بر تاریخچه ساختار نظام وظیفه کشور داشته باشیم باید به حدود صد سال پیش برگردیم. سیاست سربازگیری ارتش نوین از بعد از کودتای ۱۲۹۹ شکل گرفت و مبتنی بر نظامی بود که هر روستا در مقابل دولت متعهد می شد تعدادی سرباز به حکومت تحویل دهد و تعداد سرباز هر روستا بر مبنای میزان املاک و آب و دارایی روستا محاسبه می شد. بالاخره قانون نظام وظیفه ایران در سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید و از آن زمان تا کنون، خدمت سربازی برای همه شهروندان ذکور ۱۸ سال به بالا اجباری بوده، به شکلی که حتی نسلهای قبلی بعضا خدمت سربازی را با نام «اجباری» خطاب میکردند.
بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی نیز قانون اجباری سربازی اعمال شده و طبق آمار رسمی سازمان نظام وظیفه، تاکنون ۱۷ میلیون جوان وارد دوره سربازی نیروهای مسلح شده‌اند و ۷ میلیون هم از معافیت‌‌های مختلفی مانند معافیت سنی، جریمه مشمولان غایب، کفالت، ایثارگری و پزشکی برخوردار شده اند که البته به گفته رئیس اداره سرمایه انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، سردار موسی کمالی، با یک برنامه ریزی بهتر امروز میتوانستیم ۲۵ میلیون جوان آمده برای نیروهای مسلح داشته باشیم که در این زمینه کوتاهی شده است.
به نقل از دنیای اقتصاد، سربازی علاوه بر اینکه هزینه‌های بالایی را در بخش تحصیل بی رویه، افزایش سن ازدواج و بازار کار بر جامعه، کشور و دولت تحمیل میکند، منابع بالایی را در بودجه به خود اختصاص داده است. از این لحاظ اصلاح قانون خدمت نظام وظیفه را شاید بتوان یکی از ضروری‌‌ترین اقدامات دانست. البته در حال حاضر به عقیده برخی از کارشناسان و نظامیان شرایط امروز مشکلات عمده‌ای را بر جوانان نیز تحمیل کرده است. صرفنظر از بحث کنکور، خدمت دو ساله شهروندان ذکور، به یک چالش جدی برای بسیاری از خانواده تبدیل شده است. متاسفانه بدلیل عدم آگاهی و اجباری که وجود دارد، بسیاری از پسران جوان این دوران را تلف کردن بهترین ایام جوانی خود می‌دانند و می‌کوشند برای دور زدن آن، معافیت پزشکی، معافیت کفالت یا معافیت تحصیلی بگیرند یا با پارتی‌بازی، دوره آموزشی را در محل مناسبی بگذرانند.
در همین ارتباط هفته گذشته سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در نشست تخصصی کنکور گفت فشارهای روانی روی دانش آموزان پسر وجود دارد که آنها در سن ۱۸ سالگی یا باید درگیر کنکور و دانشگاه و یا سربازی باشند و این دغدغه دانش آموزان پسر باعث می شود در دانشگاه و رشته‌ای پذیرفته شوند که مورد علاقه آنها نیست، به همین خاطر باید سیستمی برای حل این مسئله ایجاد شود.
در واکنش به این صحبتها، سردار کمالی، رئیس اداره سرمایه انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، تاکید کرد که چنین پیشنهادی به شکل رسمی به ستاد کل نیروهای مسلح ارائه نشده و در صورتی که چنین پیشنهادی بشود، باید تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت گیرد. سردار کمالی در واکنش به صحبتهای اخیر سعیدرضا عاملی اظهار داشت که «در دید اول می‌توان گفت که طرح فوق کارشناسی نشده است و آثار مثبتی برای جوانان نخواهد داشت.» وی همچنین گفت که «در حال حاضر سن سربازی در کشور ورود به ۱۹ سالگی است و از طرف دیگر نیز دارندگان مدرک دیپلم یکسال فرصت دارند تا وضعیت سربازی خود را مشخص کنند که به عبارتی دیگر فرد مشمول پس از دریافت دیپلم تا ۲۰ سالگی فرصت دارد که وارد دانشگاه شود، یعنی می‌تواند دوبار در کنکور شرکت کرده و فرصت پذیرش در رشته دانشگاهی مورد علاقه‌اش را پیدا کند.»
واقعیت این است که ساختار کلی نظام وظیفه نیاز به تغییراتی اساسی دارد. البته بسیاری از این تغییرات، مستلزم یک تغییر فرهنگی نیز می باشد زیرا همکنون یک نگاه منقی به دوره سربازی وجود دارد. در شرایط کنونی سربازی برای گروهی از جوانان به ویژه انجام وظیفه در نقاط دورافتاده تبدیل به یک معضل شده است. آنها از خانواده‌های خود دور هستند و میشود گفت تقریبا هیچ دستمزدی ندارند. برخی از سربازان وظیفه در مناطق دور افتاده با مشکلات روانی بخصوص افسردگی دست و پنجه نرم میکنند و در مواردی حتی عده محدودی از این جوانان دست به خودکشی زده‌اند. در عین حال نیز افراد مشمول حق خروج از کشور یا امکان استخدام در جایی را نیز ندارند. همین چالش‌ها باعث شده تا این موضوع به عنوان یکی از بندهای اصلاحیه قانون نظام وظیفه در طرح‌های پیشنهاد شده گنجانده شود تا انجام خدمت سربازی در محل سکونت سرباز وظیفه صورت پذیرد.
چندی پیش ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد، تیران و کرون نیز در گفت و گویی با ایرنا به این نکته اشار داشت که اصلاح قانون سربازی اجباری و تسهیل شرایط خدمت سربازی می تواند موجب کاهش پرونده‌ها و مشکلات شود و باید با اصلاح قوانین نظام وظیفه از این مسائل جلوگیری کرد. ایشان معتقدند که باید از تجربه‌های سایر کشورهای دنیا در قانون نظام وظیفه استفاده کنیم و جوانان را بر اساس نیاز کشور به خدمت سربازی اعزام نماییم.
موضع دیگر که نیاز اصلاح ساختاری در نظام وظیفه را بیشتر میکند عدم ارائه آموزش‌های تخصصی و حرفه‌ای در طول دوران سربازی است. در متنی که سال گذشته در صدای مدافعان با عنوان نیاز به توجه بیشتر به سربازان وظیفه منتشر کردیم، به این مهم اشاره داشتیم که یکی از ایرادات گرفته شده از سیستم کنونی و انتقادات سربازان خدمت وظیفه این است که بسیاری از سربازان که در طول خدمت خود مهارت و یا فن جدیدی نمی آموزند و به گفته بسیاری از آنها وقتشان تلف میشود. اکثر آنها نیز پس از دوران خدمت خود، بدون هیچگونه مهارتی به جامعه بازگشته و نمیتوانند کار پیدا کنند. به هر حال نکته‌ای که واضح است، چه با قانون افزایش سن سربازی و یا بندهای طرح‌های اصلاحاتی دیگر موافق باشیم یا نباشیم، نیاز مبرم به تغییراتی اساسی در ساختار نظام وظیفه است تا هم از لحاظ فیزیکی و هم از لحاظ فکری و روانی، شرایط بهتری برای سربازان وظیفه حاصل شود.
