شرایط دریافت معافیت سربازی و ضوابطی که برای آن توسط ستاد نیروهای مسلح در نظر گرفته شده یکی از موضوعات پرطرفدار برای جوانان است و در این میان مشمولانی که بنا به دلایلی از رفتن به خدمت طفره رفته و به دنبال یافتن راه‌های جایگزین هستند، علاقه زیادی به اطلاع از آخرین تغییرات و تحولات مربوط به معافیت‌های سربازی دارند. اکنون با افزایش تعداد سربازان فراری در کشور بسیاری میخواهند بدانند آیا وقت آن نرسیده که مسئولین و قانونگذاران واقعیتها را ببینند تا بلکه به جای ارعاب و تهدید، دست به تغییرات مثبت در ساختار نظام وظیفه زده و به بهبود شرایط سربازان وظیفه فکر کنند؟
بر اساس قوانین کنونی کشور، آقایان در زمانی که ۱۸ سالگیشان تمام میشود، موظف هستند مدارک خود را برای معرفی به سازمان نظام وظیفه جهت اعلام آمادگی خدمت سربازی ارائه نمایند. این خدمت اجباری که تعداد مخالفانش هر سال بیشتر از سال قبل میشود، برای تمام آقایان ۱۸ تا ۵۰ سال به جز دارندگان شرایط معافیت از خدمت سربازی اجباری می باشد. افرادی هم که قوانین معافیت از سربازی شامل حالشان نمیشود و خود را در زمان مشخص به سازمان نظام وظیفه معرفی نمیکنند، سربازان فراری محسوب می شوند. بر همین اساس مدت خدمت سربازی برای کارکنان وظیفه بومی در مناطق عادی ۲۴ ماه، در مناطق غیر درگیر، عملیاتی، محروم و بد آب و هوا ۲۱ ماه و در مناطق امنیتی درگیر ۱۷ ماه تعیین شده است. این مدت برای کارکنان وظیفه غیربومی در مناطق عادی ۲۱ ماه، مناطق غیر درگیر، عملیاتی، محروم و بدآب و هوا ۱۸ ماه و مناطق امنیتی درگیر ۱۷ ماه است.
همانطور که مشمولین خدمت سربازی و مسئولین نظام وظیفه بخوبی میدانند، این قوانین و شرایط اقتصادی سربازان وظیفه رابطه مستقیم دارد با درصد بالای سربازان فراری. بحث معافیت و سربازان فراری البته موضوع جدیدی نیست و از همان سالهای آغازین اجباری شدن خدمت سربازی توسط رضا‌شاه، همیشه مطرح بوده. در این چند سال اخیر اما با توجه به بدتر شدن شرایط سربازان وظیفه در پادگان‌ها و وضعیت بدی اقتصادی جوانان مشمول، درصد سربازان فراری افزایش چشمگیری داشته تا حدی که بسیاری بر این باورند که حتی بالاتر از آمار رسمی اعلام شده توسط ستاد کل نیروهای مسلح و نظام وظیفه است.
واقعیت این است که در حال حاضر با توجه به قانون سربازی اجباری و مشکلاتی که این قانون برای جوانان مشمول ایجاد کرده، طبق آمار رسمی حدود سه میلیون و دویست هزار غایب و سرباز فراری در کشور داریم که قانونا مجرم شناخته شده و میتوانند مورد تعقیب قانونی قرار گیرند. این یعنی با اصرار بر اعمال قوانین تاریخ مصرف گذشته سربازی ما پیش از سه میلیون مجرم به جامعه اضافه میکنیم که نه تنها اجاره کار ندارند، از بسیاری از تسهیلات اجتماعی هم محروم میمانند. در واقع باید اعتراف کنیم که در جامعه‌ای که قانون منطبق بر واقعیت نباشد شهروندان مجرم تلقی می‌شوند، و به همین خاطر قانون سربازی نیازمند تغییرات بنیادی و ساختاری است تا بسیاری از شهروندان از آن به عنوان «برده‌داری نوین» یاد نکنند.
در این چند سال اخیر که ما در صدای مدافعان به شکلی جدی‌تر به موضوع سربازی اجباری و حواشی آن پرداخته‌ایم، با سربازان وظیفه زیادی مصاحبه کرده‌ایم و هیچ یک از این عزیزان از وضعیت حقوق و امرار معاششان راضی نبوده‌اند و این مسئله، هم برای نیروهای مسلح و هم برای جوانان آماده به خدمت تبدیل به معضلی جدی شده که بارها در رسانه‌ها، منجمله توسط خود ما، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. واقعیت این است که همانطور که قبلا هم گفته بودیم، ساختار کلی نظام وظیفه نیاز به تغییراتی اساسی دارد تا کلا نگاهی که به خدمت مقدس سربازی میان جوانان وجود دارد تغییر کرده و مثبت‌تر شود. در شرایط کنونی سربازی برای بسیاری از جوانان به ویژه انجام وظیفه در نقاط دورافتاده تبدیل به یک دوره محکومیت با اعمال شاقه شده است. آنها از خانواده‌های خود دور هستند و دستمزدی واقعا ناچیزی دارند و شرایط رفاهی و بهداشتی پادگان ها هم به هیچ وجه مناسب نیست. با توجه به این وضعیت مطمئنا نمیتوان انتظار داشت که آمار سربازان فراری افزایش پیدا نکند.
آمار مربوط به سربازان فراری در سال گذشته نشان دهنده افزایش صددرصدی تعداد سربازان فراری در ۱۰ سال گذشته است. درصد سربازان فراری از ۷ درصد مشمولین واجد شرایط در سال ۸۹ به ۱۵ درصد در سال ۹۹ رسیده که بیانگر مشکلات اساسی در قوانین کنونی است. در مقایسه با ۲۸ کشور دیگر جهان که سربازی اجباری دارند و آمارهای مشخصی در این زمینه منتشر میکنند، کشور ما جزو ده کشور نخست جهان قرار دارد. نکته جالب دیگر این است که تعداد مشمولین فراری در ایران بیشتر از جمعیت کشورهایی مثل اروگوئه، لوگزامبورگ، اسلونی، قطر، ایسلند و چند کشور دیگر جهان است. این یعنی بخش وسیعی از قشر جوان کشور دو سال از عمر خود را در خدمت سربازی میگذرانند و از بازار کار و اقتصاد بدور هستند.
از سوی دیگر افکار عمومی به شدت بر علیه قوانین فعلی سربازی است و همانطور که مخاطبان سایت مدافعان و کاربران شبکه‌های اجتماعی هم به خوبی در جریانند، در یکی دو سال اخیر بسیاری از فعالان توییتری با انتشار سلسله مطالبی با هشتگ مشترک «از سربازی بگو» و «نه به سربازی اجباری»، از وضعیت نامناسب خدمت ۲ ساله وظیفه انتقاد و روایت‌های شخصی خود را از تاثیر سربازی اجباری و وضعیت بد محیطی و فرهنگی این دوره بر زندگی‌هایشان بازگو کرده‌اند. اکنون در حالی که به پایان سال ۱۴۰۰ نزدیک می‌شویم، موج انتقادات شدت بیشتری گرفته و ایجاد تغییرات اساسی در قوانین سربازی اجباری به نمونه‌ای از الزامات تحقق شعار مانع‌زدایی سال جدید تعبیر شده است.
