هفته گذشته مصادف با سالروز انتشار بیانیه تاریخی سازمان ملل مبنی بر متجاوز اعلام کردن رژیم بعثی در اغاز جنگ با ایران بود. هجدهم آذر ۱۳۷۰، خاویر پرز دکوئیار دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در جریان یک گزارش رسمی به شورای امنیت اعلام کرد که عراق در سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ به ایران حمله کرده و تجاوزگر است.
از روزی که جنگ تحمیلی با حمله رژیم بعثی آغاز شد یکی از خواسته‌های ایران از جامعه بین الملل، اعلام رسمی عراق به عنوان دولت متجاوز و تن دادن این کشور به آثار حقوقی ناشی از شروع جنگ بود که بالاخره ۱۱ سال پس از پایان جنگ این مهم رخ داد. هم اکنون اما که پیش از ۳۰ سال از پایان جنگ تحمیلی میگذرد بسیاری همچنان در پی پاسخ به این سوال هستند که چرا از عراق غرامتی نگرفتیم؟ آیا قانونا همچنان این حق را داریم که از دولت کنونی عراق خواستار غرامت شویم؟ چطور شد که حتی پس از سقوط رژیم بعثی و با تشکیل حکومت جدید در عراق، حکومت جدید هم مسئولیت آغاز جنگ را بر عهده نگرفت؟
در قوانین بین الملل پرداخت غرامت از سوی متجاوز، یکی از اصول اصلی و پذیرفته شده میباشد. به عنوان مثال، در قرن بیستم، پرداخت غرامت از سوی آلمان بعد از جنگ جهانی اول و دوم، پرداخت غرامت از سوی یوگسلاوی به خاطر تجاوز به حقوق مردم بوسنی، و پرداخت غرامت از سوی عراق به خاطر تجاوز به خاک کویت نمونه‌های بارز اجرای این قانون هستند. در مذاکرات انجام شده در ارتباط با قطعنامه ۵۹۸، اعمال این قانون، یعنی «پرداخت غرامت از سوی متجاوز» یکی از شرایط ایران برای پذیرش صلح و خاتمه دادن به جنگ بود که البته همانطور که میدانید هیچگاه اجرایی نشد.
واقعیت تلخی که کمتر به آن پرداخته شده این است که جنگ ایران و عراق خسارات اقتصادی بسیار زیادی بر جای گذاشت که هنوز نیز جبران نشده‌اند. در حالی که سازمان‌های معتبر بین المللی در طول سالهای پس از پایان جنگ آمار و ارقام اقتصادی و غیراقتصادی مربوط به جنگ را از طریق رسانه‌ها منتشر کرده‌اند، رژیم صدام و نهادهای مسئول بین‌المللی هیچ غرامتی نپرداختند. همانطور که در یکی از مقالات قبلی اشاره کردیم، خسارات مستقیم وارد شده به ایران از سال ۵۹ تا سال ۶۷ رقمی حدود ۳ هزار و ۸۱ میلیارد تومان بود، که اگر آن را به قیمت رسمی آن زمان تبدیل کنیم، سرجمع خسارات مستقیم وارد شده به ایران با ۴۴۰ میلیارد دلار برابر می‌شود. با توجه به تغییر نرخ دلار از ۷ تومان به ۱۲،۷۰۰ تومان، میزان این خسارات به نرخ روز، معادل ۲۸ تریلیون دلار است. این ارقام به خوبی نشان می‌دهد حتی کل درآمدهای نفتی ایران نیز نمی‌تواند خسارات وارد شده از جنگ را جبران کند.
در همان سالها سازمان ملل گزارشی نیز از خسارت‌های جنگی میان ایران و عراق منتشر کرد. به عنوان مثال در آن گزارش آمده بود که عراق حدود ۵۰۰ هزار اصله خرما را قطع کرده است و تخریب مهندسی فراوانی در عرصه‌های مختلف به ایران وارد آمده. این گزارش همچنین خسارت مستقیم را حدود ۹۹ میلیارد دلار و خسارت غیرمستقیم وارد شده به ایران را حدود ۱۵۰ میلیارد دلار و مجموعا ۲۴۹ میلیارد دلار برآورد کرد. در همین راستا نیز و از لحاظ حقوقی دولت فعلی عراق که جانشین رژیم صدام است باید به تعهدات دولت بعثی عراق طبق اصل جانشینی دولت‌ها عمل کند. بنابراین دولت ایران قانونا باید بتواند خسارت جنگ تحمیلی را از دولت فعلی عراق دریافت کند.
درست چند سال پس از پایان جنگ ایران و عراق و پس از اینکه رژیم صدام به کویت حمله کرد و باز هم توسط شورای امنیت سازمان ملل متجاوزگر شناخته شد، این سازمان، لشکرکشی عراق به کویت را محکوم کرد. خسارات مستقیم و غیرمستقیم کویت از این تجاوز برآورد شد و تا دلار آخر آن را از عراق دریافت گردید. اینکه چرا ما همچنان پس از گذشت سی و اندی سال در دریافت غرامت از عراق ناکام مانده‌ایم جای پرسش دارد. برخی معتقدند که ما در روابط بین الملل ضعیف عمل کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم با وجود اینکه عراق به عنوان آغازگر جنگ معرفی شد حمایت جامعه بین المللی را کسب کنیم. دیگر دلیل این مهم را میتوان در این یافت که به عقیده برخی دیگر از کارشناسان سیاسی، پس از سقوط رژیم صدام ما بدنبال اهداف دیگری در عراق بودیم که و مایل نبودیم تا با پیگیر بودن این قضیه، روابط دو کشور را خدشه دار کنیم. متاسفانه با بالا گرفتن موج ایران هراسی در عراق، اکنون معلوم شده که این سیاست ما نیز کارساز نبوده است.
اگر ما قادر باشیم حتی کسری از غرامتی که عراق به ما بدهکار بود را دریافت کنیم، می توان از درآمد حاصله برای رسیدگی به وضعیت جانبازان و ایثارگران استفاده کرد. اکنون که شرایط معیشتی این عزیزان دشوار و دشوار تر می شود و با توجه به کاهش درآمدهای ارزی کشور، حقیقتا قشر مستضعف جامعه به کمک‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت نیازمندند. متاسفانه تاکنون دستگاه دیپلماسی و سیاسی ما به گونه‌ای غیرخردمندانه در عراق عمل کرده و نه تنها ما قادر به دریافت غرامت نشده‌ایم، بلکه با بی تدبیری‌ها، آب به آسیاب دشمن ریخته و شرایط را برای توطئه ایران هراسی در عراق فراهم نموده‌ایم.
