یکی از مهمترین رویدادها و معدود خبرهای خوب هفته گذشته این بود که بچه‌های نیروی هوافضای سپاه ماهواره نور ۲ را با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دادند. این موفقیت در حالی رخ داد که نزدیک ۲ سال پیش ماهواره نور ۱ هم به مدار فرستاده شد. در حالی که این اتفاق حاکی از پیشرفت ما در حوزه هوا فضا محسوب می‌شود و با وجود اینکه رسیدن به چنین موفقیتهای برای هر ایرانی غرور‌آفرین است، جای تعجب ندارد که برخی از مردم با خواندن اخبار مربوط به فرستادن ماهواره به فضا، این سوال را مطرح میکنند که چطور کشوری که میتواند در عرض دو سال ۲ ماهواره فعال به فضا بفرستند، نمیتوانند در صنعت خودروسازی پیشرفتی داشته باشد و اتومبیل‌هایی امن و کم مصرف با استادندارهای مدرن بسازد؟ آیا خبر پیشرفت‌های نظامی ما بزرگنمایی است و یا اینکه خودروسازهای ما کم کاری میکنند؟ متخصصان فنی پاسخ این سوالات را در بحث «پیشرفت متقارن» مطرح می کنند که سعی میکنیم در این مقاله به آن بپردازیم.
همانطور که در خبرها هم خواندید، همزمان با اعیاد شعبانیه نیروی هوافضای سپاه از کویر شاهرود ماهواره «نور ۲» را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار داد. بنا بر گزارشهای منتشر شده، ماموریت این ماهواره سنجشی و شناسایی است. این ماهواره که نور ۲ نام دارد با سرعت ۷/۶ کیلومتر بر ثانیه و ۴۸۰ ثانیه پس از پرتاب در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفته است. گفتنی است، اولین اقدام فضایی سپاه ۲۱ ماه قبل و در سال ۹۹ با قرار دادن ماهواره «نور یک» آغاز شد. ماهواره نور ۱ در کلاس ماهواره‌های لئو بود که در ارتفاع ۴۳۰ کیلومتری قرار دارد. این ماهواره از کویر مرکزی به سمت دریای عمان پرتاب شده بود و سیگنال دوم آن در (تبریز) دریافت شده بود. لازم به ذکر است که ماهواره نور ۱ اولین ماهواره بوده که ایران در نقشه راه برنامه‌های ماهواره‌های با مقیاس بزرگتر و مدارهای بالاتر دارد.
در واقع برنامه فضایی کشورمان که از اواخر دهه ۱۳۸۰ شمسی وضعیت عملیاتی به همراه پرتاب را به خود گرفت، در سال‌های دهه۹۰ شمسی روز‌های خوبی را طی نکرد. شاید بتوان گفت پرتاب موفق ماهواره نور ۱ در سال۹۹ بعد از مدت‌ها شکست در حوزه پرتاب‌های فضایی یک موفقیت مهم محسوب میشد. البته واقعیت این است که تکنولوژی بکار رفته در این ماهواره‌ها جدید نیست ولی به هرحال این اقدام دستکم از لحاظ وجه و روحیه‌بخشی و تبلیغاتی برای فعالان این بخش در کشور مهم بود. در مقایسه نور ۱ و نور ۲ هم باید بگوئیم که اولین ماهواره سپاه در مدار ۴۲۵ کیلومتری قرار گرفته و این به این معناست که در پرتاب جدید، سپاه موفق شده است ماهواره جدید خود را ۷۵ کیلومتر به نسبت پرتاب اول بالاتر بفرستد
در همین ارتباط سردار سرتیپ‌دوم پاسدار علی جعفرآبادی فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه می‌گوید: «ماموریت ماهواره نور ۲، همچون نور ۱ شناسایی و سنجشی است و به‌گونه‌ای طراحی شده تا علاوه بر رصد سایر نقاط کره زمین، بیشترین پوشش را از ایران و منطقه غرب آسیا انجام دهد.» برای درک بهتر موضوع خوب است بدانید که در حال حاضر چیزی حدود ۶۰۰۰ ماهواره در مدار سیاره کوچک ما می‌گردند که حدود ۶۰ درصد آنها ماهواره‌های از کار افتاده و زباله‌های فضایی هستند و تقریبا ۴۰ درصد از آن ماهواره‌های فعال هستند. البته برخلاف ادعای برخی از مسئولین، ما همچنان با قرار گرفتن میان کشورهای پیشرفته در این زمینه فاصله داریم و در این مقطع اینگونه ماهواره‌ها بیشتر جنبه تحقیقاتی و همچنین تبلیغاتی داشته و عملکرد فنی آنها هنوز در سطح ماهواره‌های پرتاپ شده توسط کشورهای پیشرفته در این حوزه نیست
طبق برآوردهای انجام شده توسط موسسات بین‌المللی، ساخت یک ماهواره به همراه پرتاب آن به فضا مبلغی حدود ۵۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد دلار هزینه دارد اما جدا از موضوع هزینه‌ها، که البته خود با توجه به اوضاع اقتصادی کنونی کشور جای بحث دارد، هنگامی که به صنعت خودروسازی کشور و درصد بالای قربانیان جاده‌ها (که بر اثر مشکلات فنی و عدم ایمنی خودروهای ایرانی رخ میدهد) نگاه میکنیم، واقعا از خود میپرسیم چرا ما نمیتوانیم با وجود داشتن قابلیت ساخت و ارسال ماهواره به فضا، خودروهای امن بسازیم؟
پاسخ کوتاه آن است که متاسفانه به دلیل نگاه‌های غیرکارشناسی و کوتاه‌مدت، ما به طور کلی در صنایع عقب هستیم و این موضوع هم در حوزه خودروسازی وجود دارد و هم در حوزه صنایع نظامی. باید توجه داشت که وقتی گفته می شود که کیفیت خودروی تولید داخل بد است، این ارزیابی، در مقایسه با تولیدات مشابه خارجی صورت می گیرد، و الا خودروی ساخت داخل، در مقایسه با تولیدات خارجی ۵۰ یا ۶۰ سال پیش لزوما بی‌کیفیت نیست. به عبارت دیگر، تعریفی که از پیشرفت علمی و صنعتی ارائه می‌شود، همواره در مقایسه با کالاهای مشابه در جهان صورت می‌گیرد. در این مقایسه است که گفته می شود خودروی ساخت داخل بی‌کیفیت است و در همین مقایسه، باید پذیرفت که فرستادن نور یک و دو که در واقع تاسواره هستند، از لحاظ علمی و فنی، پیشرفت قابل توجهی محسوب نمی‌شود. البته این موضوع به معنی کم اهمیت بودن پرتاب این ماهواره‌ها نیست ولی به هرحال باید واقع‌بین بود و اغراق‌آمیز برخورد نکرد.
بحث فوق با موضوع «پیشرفت متقارن» مرتبط است. در واقع کسانی که از لزوم پیشرفت متقارن سخن می گویند، تاکید میکنند که پیشرفت واقعی اولا باید در مقایسه با استانداردهای روز جهان سنجیده شود و ثانیا پیشرفت‌ها در حوزهای متنوعی باید صورت گیرد و منحصر به یک حوزه نشود. منحصر شدن پیشرفت به یک حوزه (مثلا نظامی یا خودروسازی) باعث می‌شود که دستاوردها از رقابت پذیری لازم برخوردار نباشد و بیشتر از آنکه جنبه عملی داشته باشد، به یک ابزار تبلیغاتی تبدیل شود. این موضوعی است که مورخان در رابطه با صنایع اتحاد جماهیر شوروی مورد تاکید قرار می‌دهند و یادآور می‌شوند که این پیشرفت‌ها بیشتر محدود به صنابع نظامی بود و به همین علت بود که آن کشور با دو مشکل عمده روبرو شد: اولا وضعیت اقتصادی مردم هر روز وخیم‌تر میشد. ثانیا، حتی تولیدات نظامی نیز از کیفیت و رقایت‌پذیری بالایی درمقابل محصولات آمریکایی و اروپایی برخوردار نبودند.
اشتباهاتی که اتحاد جماهیر شوروی در خصوص پیشرفت مرتکب شد را روسیه امروز هم مرتکب می‌شود و می‌بینیم که این کشور تمرکز بیش از حدی روی نظامی‌گری می‌گذارد، ولی روس‌ها از رفاه اقتصادی لازم برخوردار نیستند و در ضمن روسیه از لحاظ صنعتی یک کشور جهان سومی محسوب می‌شود. این اشتباه را ما نباید مرتکب شویم و باید مراقب باشیم که دستاوردهای به ظاهر بزرگ ما را فریب ندهد و مانع از اقدامات درازمدت و اصولی برای بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های اصولی علمی و صنعتی کشور نشود. در این راستا توجه به صنایع مادر و نیز شرکت در زنجیره ارزش جهانی و تعامل با اقتصادهای بزرگ و پیشرفته از اهمیتی حیاتی برخوردار است.
