هپاتیت به معنای التهاب کبد است که معمولاً توسط عوامل ویروسی ایجاد می‌شود و عوارض نامطلوبی را در مبتلایان بوجود می آورد. کبد، اندامی مهم و حیاتی است که مسئولیت پردازش مواد مغذی، تصفیه خون و مبارزه با عفونت‌ها را بر عهده دارد. التهاب یا آسیب‌های کبدی، سبب بروز اختلال در عملکردهای این عضو حساس می‌شود و سایر اعضای بدن را با مشکلات جدی روبرو می‌کند. پنج ویروس وجود دارد که عامل ایجاد اشکال مختلف هپاتیت ویروسی می‌شوند: هپاتیت A، B، C، D و E.
بیماران مبتلا به هپاتیت برای کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض جدی به مراقبت‌های تخصصی نیاز دارند. با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه به بررسی روش‌های مراقبت از بیمار مبتلا به هپاتیت می‌پردازیم.
عامل بروز هپاتیت A نوعی ویروس است که سبب آلودگی کبد می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به این نوع هپاتیت، در عرض 3 ماه بهتر می‌شوند و بعداً مشکل کبدی نخواهند داشت.
این ویروس در مدفوع افراد مبتلا به وفور یافت می‌شود که در صورت تماس سایرین با غذا یا آبی که به مدفوع آلوده شده باشد، بیمار خواهند شد. همچنین تماس نزدیک با فرد آلوده سبب انتقال بیماری خواهد شد.
علائم شایع این بیماری شامل احساس خستگی یا زردی چشم و پوست (یرقان) است. برخی از بیماران عوارضی مانند حالت تهوع، اسهال، استفراغ و از دست دادن شدید آب (کم آبی) را تجربه می‌کنند. تزریق واکسن هپاتیت به افرادی که در طی 2 هفته گذشته در معرض این ویروس قرار داشته‌اند از ابتلا به هپاتیت A جلوگیری می‌کند. برخورداری از مراقبت های تخصصی کلید اصلی درمان و ایمنی بیماران است.
لازم است بیماران در شرایطی که احساس بهتری دارند از بستر خارج شوند و فعالیت‌های فیزیکی بیشتری داشته باشند.
بیمار باید فقط از داروهایی استفاده کند که توسط پزشک تجویز شده باشد. مصرف خودسرانه داروهایی مانند استامینوفن (تیلنول) ممکن است سبب شدت گرفتن مشکلات کبدی شود و برای بیمار مضر خواهد بود.
کلیه داروهای تجویز شده باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شوند.
در شرایطی که بیمار احساس حالت تهوع یا استفراغ دارد، بهتر است از وعده‌های غذایی کوچک‌تری استفاده کند تا بتواند در چندین مرحله غذای بیشتری میل کند.
مصرف مایعات فراوان برای بهبود این بیماران مؤثر است. البته در شرایطی که فرد مبتلا به هپاتیت دچار بیمار کلیوی، قلبی یا کبدی باشد، نباید بدون مشورت با پزشک میزان مصرف مایعات را افزایش دهد.
در شرایط بروز خارش‌های پوستی لازم است بیمار از آفتاب دوری کند و از لباس‌های نخی و نرم استفاده کند. برای درمان خارش بهتر است با پزشک مشورت انجام شود.
بیماری هپاتیت B نیز یک عامل ویروسی دارد که سبب آلودگی کبد می‌شود. این ویروس از طریق خون آلوده، مایع منی و سایر مایعات بدن در طول تماس جنسی منتشر می‌شود.
همچنین در صورت ابتلای زنان باردار به هپاتیت B ممکن است این ویروس در طی زایمان از مادر به نوزاد منتقل شود.
استفاده از سوزن‌های مشترک برای تزریق مواد مخدر، سوزن‌های طب سوزنی یا تیغ و مسواک آغشته به خون نیز، یکی دیگر از راه‌های انتشار این ویروس است.
مبتلایان به هپاتیت B ، ممکن است تا ماه‌ها هیچ گونه علایمی از بیماری را مشاهده نکنند و سبب انتقال ویروس به سایرین شود. عوارض اصلی ابتلا به ویروس شامل احساس خستگی، تب، حالت تهوع، استفراغ، مدفوع روشن و ادرار تیره است. همچنین پوست یا چشمان فرد ممکن است به رنگ زرد تغییر رنگ دهد که این وضعیت «یرقان» می گویند.
اکثر مبتلایان در طی چند هفته بهبود پیدا می‌کنند، اما ممکن است روند بهبود گاهی چندین ماه طول بکشد. در برخی از موارد ممکن است ویروس به مدت طولانی در بدن فرد باقی بماند و سبب بروز بیماری‌های جدی کبدی شود.
لازم است بیمار از انجام فعالیت‌های غیر ضروری اجتناب ورزد، تا دچار افت شدید انرژی نشود.
مصرف برخی از مواد غذایی ممکن است سبب تشدید مشکلات کبدی شود که لازم است لیست این مواد از پزشک دریافت شود.
درست مانند هپاتیت آ لازم است از مصرف هر دارویی بدون مشورت با پزشک اجتناب شود زیرا مصرف برخی داروها مانند استامینوفن (تیلنول) ممکن است به کبد بیمار آسیب برسانند.
در شرایطی که پزشک نسب به تجویز داروی ضد ویروسی اقدام کرده است لازم است این داورها دقیقاً طبق دستور مصرف شوند.
در شرایطی که بیمار پس از مصرف داروها دچار عوارض ناراحت کننده‌ای شود لازم است سریعاً به پزشک اطلاع رسانی کرده تا در صورت لزوم دارو تغییر کند.
مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر در حین احساس حالت تهوع یا استفراغ سبب می‌شود تا بیمار حجم غذای بیشتری را میل کند.
مصرف مایعات فراوان در تسریع روند بهبود بیماری مؤثر است مگر این که بیمار دچار بیماری کلیوی، قلبی یا کبدی باشد. در این شرایط لازم است پیش از افزایش مصرف مایعات با پزشک مشورت انجام شود.
در صورت بروز خارش‌های پوستی، انجام اقداماتی مانند خنک کردن پوست، دوری از نور خورشید و پوشیدن لباس‌های نخی و مصرف داروهای مناسب مؤثر خواهد بود.
لازم است برای جلوگیری از ترک خوردن یا خراشیدگی پوست از لوسیون ها یا پمادهای تجویز شده استفاده شود زیرا این مشکلات پوستی دیگران را در معرض خون فرد بیمار قرار می‌دهند.
هپاتیت C نوعی عفونت کبدی است که توسط عوامل ویروسی ایجاد می‌شود. شرایط انتشار این ویروس وارد شدن خون یا مایعات بدن فرد آلوده به بدن فرد دیگر است. اقدامات خطرناکی مانند استفاده مشترک از سوزن، تیغ یا مسواک فرد بیمار و همچنین رابطه جنسی محافظت نشده سبب انتقال این ویروس خواهد شد.
علایم ابتلا به این ویروس احساس خستگی شدید، سردرد، درد عضلات، حالت تهوع و درد در سمت راست بالای شکم است. سایر علائم شامل زرد شدن پوست و تیره شدن ادرار است. مصرف به موقع داروهای تجویز شده و برخی از درمان‌های خانگی سبب کاهش علائم بیماری خواهد شد. احتمال عفونت‌های مزمن در بیماران مبتلا به هپاتیت C بیشتر است و در صورت عدم درمان به موقع، منجر به آسیب‌های شدید کبدی خواهد شد.
داروهای ضدویروس باید دقیقاً براساس دستور پزشک مصرف شود،در شرایطی که بیمار پس از مصرف دارو دچار عوارض نامطلوبی شود لازم است سریعاً به پزشک مراجعه کند.
ترک سیگار و مواد مخدر تأثیر بسیار مطلوبی بر بهبود شرایط بیمار خواهد داشت. در شرایطی که فرد برای ترک این مواد به کمک نیاز داشته باشد، گروه‌های حمایتی یا روش‌های درمانی خاصی برای این بیماران وجود دارد.
مصرف خودسرانه هر گونه داروی شیمیایی یا گیاهی ممکن است سبب وخیم شدن مشکلات کبدی در این بیماران شود.
درست مانند دو نوع قبلی، مبتلایان به هپاتیت C نیز نباید به هیچ وجه از داروهایی مانند استامینوفن (تیلنول) استفاده کنند زیرا این داروها سبب بدتر شدن مشکلات کبدی می‌شود
پیروی از سبک زندگی سالم از جمله ورزش کردن و تغذیه سالم تأثیرات چشمگیری در بهبود این بیماران خواهد داشت.
مصرف مایعات فراوان برای این بیماران نیز مناسب است مگر این که فرد به بیماری‌های دیگری مانند بیماری کلیوی، قلبی یا کبدی مبتلا باشد.
ممکن است بیماران مبتلا به هپاتیت C به دلیل طولانی شدن روند درمان، دچار احساس افسردگی شوند. از سویی دیگر مصرف داروهای ضد ویروس سبب بدتر شدن وضعیت افسردگی می‌شود. در این شرایط گفتگو با روان‌پزشک و روانشناس بهترین گزینه خواهد بود.
بیماران مبتلا به هپاتیت C در صورت مشاهده علایم زیر باید سریعاً به بخش اورژانس مراجعه کنند:
این دو نوع هپاتیت نیز عامل ویروسی دارند اما عفونت ویروسی هپاتیت D همیشه با عفونت هپاتیت B رخ می‌دهد (عفونت همزمان).
علایم هپاتیت D و E به طور معمول با تب، حالت تهوع و درد شکم شروع می‌شود و به دنبال آن زردی بروز می‌کند. هپاتیت D ممکن است به هپاتیت مزمن تبدیل شود.
ویروس ایجاد کننده هپاتیت D معمولاً از طریق تماس با خون یا مایعات بدن، به‌ویژه استفاده از وسایل مشترک بهداشتی منتقل می‌شود. این عوامل ویروسی بیشتر از طریق غذا، آب و محیط آلوده به مدفوع به سایر افراد منتقل می‌شوند.
دریافت واکسن برای جلوگیری از عفونت همزمان هپاتیت B، با این انواع دیگر هپاتیت ضروری است.
برای جلوگیری از انتقال هپاتیت D لازم است که از روابط جنسی پرخطر پرهیز شود و فرد مبتلا از اشتراک گذاشتن وسایل بهداشتی و شخصی خود با دیگران اجتناب کند.
برای پیشگیری از بروز هپاتیت E لازم است در مواقعی مانند سفر از سلامت و بهداشت غذا و آب اطمینان حاصل شود.
اقدامات مراقبتی از بیماران مبتلا به هپاتیت D و E مشابه با سایر انواع دیابت است و لازم است مورد توجه اطرافیان و پرستار بیمار قرار گیرد.
همان‌گونه که بیان شد بیماری هپاتیت انواع مختلفی دارد و روش‌های انتقال هر نوع با دیگری متفاوت است. اما اصول مراقبت از بیماران مبتلا به انواع مختلف دیابت، نسبتاً مشابه است و نیاز به دقت و توجه پرستار بیمار دارد.
