وقتی صحبت از ساخت ویلا به میان میآید، شرایط اقلیمی و جغرافیایی نقشی تعیینکننده در روند طراحی دارند. تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک یکی از موضوعاتی است که معماران و کارفرمایان باید با دقت به آن توجه کنند. زیرا هر منطقه ویژگیهای خاصی دارد که روی انتخاب مصالح، فرم بنا و حتی سبک زندگی ساکنان اثر مستقیم میگذارد.
معماری همیشه پاسخی به نیازهای محیطی بوده است. در شمال کشور، بافت طبیعی و بارندگی مداوم، سبب میشود تا ویلاها دارای سقفهای شیبدار، پنجرههای بزرگ و تراسهای وسیع باشند. اما در شهرهایی با آبوهوای کویری مانند یزد یا کاشان، استفاده از سایهبانها، حیاطهای مرکزی و دیوارهای ضخیم برای مقابله با گرما رایج است. بنابراین، شناخت اقلیم پایه اصلی بررسی تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک محسوب میشود.
ویلاهایی که بدون توجه به شرایط آبوهوایی ساخته شوند، نهتنها زیبایی و کارایی لازم را نخواهند داشت، بلکه هزینههای نگهداری و مصرف انرژی آنها نیز بهشدت بالا خواهد بود. بههمین دلیل است که امروزه معماران تلاش میکنند تا هر پروژه را بر اساس اصول معماری بومی همان منطقه طراحی کنند.
اقلیم شمال کشور با رطوبت بالا، بارندگی فراوان و پوشش گیاهی متنوع شناخته میشود. در چنین شرایطی، طراحی ویلا باید بهگونهای باشد که بیشترین هماهنگی با طبیعت و بیشترین مقاومت در برابر رطوبت و باران را داشته باشد. این در حالی است که در مناطق مرکزی و کویری ایران، شرایط آبوهوایی بهشدت گرم و خشک است و همین امر سبب وضوح در تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک میشود.
یکی از شاخصترین ویژگیهای ویلاهای شمالی، هماهنگی کامل آنها با طبیعت است. جنگلها، کوهها و دریا باعث شدهاند تا فضاهای باز و نیمهباز جایگاه ویژهای در طراحی داشته باشند. در این منطقه، تراسها و بالکنها نهتنها جنبه زیبایی دارند بلکه فرصتی برای بهرهمندی از چشمانداز طبیعی بهشمار میروند.
مصالحی که در شمال کشور استفاده میشوند، معمولا در برابر رطوبت و بارندگی مقاوم هستند. برای مثال، چوب، سنگ و سفال در نما کاربرد زیادی دارند. همچنین سقفهای شیبدار با زاویه مناسب کمک میکنند تا آب باران سریعتر تخلیه شود و آسیبی به بنا وارد نکند. علاوه بر این، بازشوهای بزرگ باعث تهویه طبیعی و ورود نور ملایم به داخل میشوند.
شرایط در مناطق گرم و خشک کاملا متفاوت است. در این اقلیم، شدت تابش آفتاب، کمبود بارندگی و اختلاف دمای شب و روز از مهمترین ویژگیها بهشمار میروند. درنتیجه، یکی از اهداف اصلی در طراحی، کاهش دمای داخلی و ایجاد سایه است. بنابراین، تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک در اینجا به شکل پررنگتری دیده میشود.
در این مناطق، معماری سنتی الهامبخش طراحی ویلاهای مدرن است. برای مثال، وجود بادگیرها، حیاطهای مرکزی با حوض آب و دیوارهای قطور نشاندهنده تلاش برای کنترل شرایط آبوهوایی است. امروزه نیز در ویلاهای مدرن کویری، از عایقهای حرارتی، پنجرههای کوچکتر و رنگهای روشن در نما استفاده میشود تا گرمای کمتری جذب شود.
در طراحی ویلا، تفاوتهای عمدهای بین شمال کشور (آبوهوای مرطوب، بارانی) و مناطق گرم و خشک (بیابانی یا نیمهبیابانی) وجود دارد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره میشود.
رطوبت زیاد و بارش در شمال: باعث میشود سازهها با پوشش شیبدار برای دفع آب باران، سقفهای گنبدی یا شیروانی، پیشآمدگی (ایو) برای محافظت در برابر باران و نور مستقیم و طراحیهایی بیشتر کاربرد داشته باشد که امکان جریان هوای متقاطع را فراهم کند.
تابش شدید آفتاب، دمای روزانه بالا و شبهای سرد در مناطق گرم و خشک: نیاز به عایق حرارتی، دیوارهای ضخیم (مصالحی چون خشت، آجر فشرده)، پنجرههای کوچکتر و استراتژیک جهت کنترل تابش وجود دارد. ضمنا از حیاط مرکزی و بادگیر و اغلب فضاهای زیرزمینی یا نیمهزیرزمینی برای آرامش در گرمای روز استفاده میشود.
در شمال، طراحی بیشتر برونگرا است: حیاطها ممکن است بازتر باشند و فضای نیمهباز مثل ایوانها، بالکنها و پنجرههای بزرگ جهت بهرهمندی از منظر، نور صبح و تهویه هوا در تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک بیشتر دیده میشوند.
در مناطق گرم و خشک، طراحی درونگرا غالب است: خانهها به دور حیاط مرکزی سازماندهی میشوند تا فضای باز کنترل شده و سایهدار ایجاد شود. دیوارهای بلند و پنجرههای کم و کوچک جهت محافظت از تابش جنوب و غرب کاربرد دارد.
شمال: استفاده از چوب، سنگ مرطوب، مصالح سبکتر و مقاوم در برابر رطوبت، رنگها و روکشهایی با مقاومت در برابر قارچ و پوسیدگی و استفاده از پوششهای سقفی که آبگریز باشند.
مناطق گرم و خشک: از مصالحی با ظرفیت گرمایی بالا مانند خشت و آجر خاکی، پوششهای بیرونی روشنتر جهت بازتاب نور و حرارت، سایهاندازها، بادگیرها، گنبد و طاق جهت کاهش سطح تماس با تابش مستقیم استفاده میشود.
شمال: نور طبیعی بیشتر است و نیاز به کنترل نور مستقیم کمتر خواهد بود. اما نیاز به مدیریت رطوبت و جریان هوا خیلی مهم است؛ بنابراین پنجرهها بزرگتر، جهتهای باز به بیرون، ایوان و بالکن برای تعامل با طبیعت در نظر گرفته میشود.
گرم و خشک: پنجرهها اغلب به سمت شمال یا شرق باز میشوند و قسمتهای جنوبی تحت سایه مستمر قرار میگیرند. ضمنا استفاده از بادگیرها و خنککنندههای طبیعی، سایهبانها، پوشش گیاهی و آب در حیاط برای خنکسازی با تبخیر رواج دارد.
مصالح ساختمانی تاثیر زیادی بر دوام و کارایی ویلا دارند. در شمال کشور، چون رطوبت بسیار بالا است، مصالحی انتخاب میشوند که در برابر پوسیدگی و نفوذ آب مقاومت بالایی داشته باشند. درحالیکه در کویر، مصالح باید بهگونهای باشند که گرما را کاهش دهند و در برابر تغییرات شدید دما دوام بیاورند. این موضوع یکی از جنبههای کلیدی تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک است.
برای مثال، در مناطق گرم و خشک معمولا از خشت، آجر و سنگ با رنگ روشن استفاده میشود، زیرا این مصالح دما را کمتر جذب میکنند. اما در شمال، استفاده از چوب و سنگ طبیعی نهتنها به زیبایی محیط کمک میکند، بلکه حس هماهنگی با طبیعت را نیز تقویت خواهد کرد.
نمیتوان از سبک زندگی ساکنان چشمپوشی کرد. در شمال کشور، زندگی مردم بیشتر با طبیعت و فضاهای باز در ارتباط است. بههمین دلیل، طراحی ویلاها به سمت ایجاد فضاهای نیمهباز مانند ایوانها و تراسهای بزرگ سوق پیدا میکند. اما در مناطق گرم و خشک، تمرکز بیشتر بر فضاهای داخلی خنک و سایهدار است. این تفاوت سبک زندگی به شکل مستقیم در تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک منعکس میشود.
به بیان دیگر، در شمال ویلاها بیشتر برای تعامل با محیط ساخته میشوند، درحالیکه در کویر، ویلاها بیشتر برای محافظت در برابر شرایط سخت طراحی میشوند. همین امر باعث شده است که معماری هر دو منطقه دارای ویژگیهای منحصربهفرد و غیرقابل جایگزین باشد.
همانطور که دیدیم، عوامل مختلفی مانند اقلیم، مصالح، سبک زندگی و فرهنگ بومی بر معماری ویلاها اثر میگذارند. تفاوت طراحی ویلا در شمال و مناطق گرم و خشک تنها در ظاهر بناها خلاصه نمیشود، بلکه به عملکرد، دوام و راحتی زندگی نیز مربوط است. اگر قصد ساخت ویلا دارید، حتما به شرایط منطقه توجه کنید و از معمارانی مانند گروه معماری و ساخت سپینا کمک بگیرید که با اصول معماری بومی آشنا هستند.
