پنج‌شنبه، ۸ آبان ۹۹ مثل هر ۸ آبان دیگری می‌توانست فقط روز تولد دکتر مشایخی، بنیان‌گذار دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف باشد ولی دکتر تصمیمش را گرفته بود که این آخرین روز از بیش از ۴ دهه حضور و فعالیت رسمی در فضای آموزش عالی لقب بگیرد. دانشگاه و انجمن فارغ‌التحصیلان و موسسه آریانا نیز به همین مناسبت مراسم نکوداشتی را به صورت مجازی ترتیب دادند؛ برنامه‌ای که به جبر سرکشی کرونا مجازی بود و نه‌چندان آن‌چنان که باید و شاید. گزارشی از این برنامه را در زیر می‌خوانید.
چهل‌واندی سال در چند کلمه
علینقی مشایخی فارغ‌التحصیل اولین دوره دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) در رشته مهندسی مکانیک است که با وجود شاگرد اول شدن در رشته خود، مهندسی را ادامه نداد و پس از مدتی دستیاری آموزشی در دانشکده مکانیک شریف، برای ادامه تحصیل در رشته‌ی مدیریت به دانشگاه MIT آمریکا رفت و زیر نظر استاد فورستر، بنیان‌گذار دینامیک سیستم‌ها در دنیا، تز خود را به انجام رساند. با وجود آن که در MIT استخدام شده بود، عشق به وطن و مردمش باعث شد به دعوت دکتر بهشتی به ایران برگردد و در دانشگاه صنعتی اصفهان مشغول به کار شود. چند سال بعد، دوره مهندسی سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی را در همان دانشگاه پایه‌گذاری کرد و به‌تدریج نهادهای دیگری چون دانشکده‌ی مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، گروه آموزشی-پژوهشی آسمان، گروه پژوهشی تفکر سیستمی برای دانش‌آموزان و ... را بنیان‌گذاری نمود و توانست در این ۴۰ سال، مدیران و استادان قابلی در عرصه مدیریت و اقتصاد تربیت کند.
حرف دگر یاد نداد استادم
پس از بیان مقدمه‌ای کوتاه از سیر زندگی دکتر مشایخی از سوی مجری برنامه، محمدعلی اسماعیل‌زاده، کلیپی از دانشجوهای دکتر پخش شد که در آن، دانشجوها اذعان داشتند نه فقط درس، بلکه مسئولیت‌پذیری، تلاش، امیدواری، علاقه‌مندی به اثرگذاری بر اجتماع و کمک به دیگران را از او آموخته‌اند. آنها دکتر را از تأثیرگذارترین انسان‌های زندگی‌شان و یک عاشق اصیل دانستند که چون پدری برای جملگی دانشجویانش بود.
دانشکده جوان اما درخشنده
به علت تأخیر در برقراری تماس تصویری با دکتر فتوحی، مجری تعدادی سؤال از دکتر مشایخی پرسید و پس از دقایقی دکتر فتوحی، رئیس دانشگاه حرف خود را با بیان تلاش‌های صورت‌گرفته برای مخالفت با بازنشستگی این استاد خبره آغاز کرد. فتوحی به نقش بی‌بدیل مشایخی در تربیت نیرو، به‌خصوص در حوزه‌های مهندسی و دینامیک سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی، منزلت بخشیدن به رشته‌های مدیریتی-اقتصادی در ایران و جذاب کردن آنها برای برترین‌های کشور در یک دانشگاه فنی-مهندسی و دغدغه‌مندی ملی او اشاره کرد. سپس به بیان جمعی از افتخارات مشایخی پرداخت: عضویت در انجمن سیستم‌های دینامیک، سرآمدی در مدل‌سازی، ابداع کنفرانس بین‌المللی مدیریت در شریف که منشأ تعاملات علمی و اشتراک تجارب مدیران و استادان این حوزه شد، توسعه انجمن فارغ‌التحصیلان شریف، تأسیس بنیاد شریف، عضویت در هیئت‌مدیره بنیاد حامیان شریف و راه‌اندازی صندوق حمایت از پژوهش‌های دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف و درنهایت، جایگاه ۲۵۰-۲۰۰ جهانی دانشکده مدیریت و اقتصاد برطبق رتبه‌بندی موضوعی مؤسسه تایمز، با وجود قدمت نه چندان بلند این دانشکده.
زنده باد امید، تلاش و کارآفرینی
در ادامه برنامه کلیپی از اعضای هیئت علمی دانشگاه پخش شد که دکتر مشایخی را با صفاتی چون خوش‌فکر، خوش‌‌سیرت، نواندیش، مبدع، فعال، پرانرژی، تحلیلگر، مفید و وطن‌پرست توصیف کردند؛ معلمی سخاوتمند که در ایجاد اعتمادبه‌نفس در جوانان و میدان دادن به آنها مثال‌زدنی است.
چشمه‌ای کوچک که موجی بزرگ به راه انداخت
مدعو بعدی برنامه، دکتر مسعود نیلی، رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف بود که صحبت‌های ابتدایی‌شان با اختلال در صدا همراه شد. از سیر بهبود در سطح رفاه جوامع و افزایش نسبت رشد تولید ناخالصی به رشد جمعیت شروع به صحبت کرد و به جابه‌جایی جایگاه علوم مهندسی و پزشکی با مدیریت و اقتصاد و کارآفرینی رسید و نیروی محرکه این تغییر را اراده‌ی سیاسی و تقاضای جوامع برای توسعه دانست. به عقیده او در ایران نیز تغییری لازم بود، زیرا دیگر گلوگاه توسعه کشور، مهندسان نبودند. نیلی معتقد بود شکاف بین مهندسی و مدیریت می‌توانست کشور را به سمت آینده‌ای نامعلوم سوق دهد اما تشکیل دوره مهندسی سیستم‌ها در صنعتی اصفهان و مرکز قوی‌ای برای آموزش این حوزه‌ها به نام مؤسسه نیاوران، شروعی بود برای روزهایی که بر سر ورود به این رشته‌ها در دانشگاه صنعتی شریف رقابت ایجاد شد تا از خروجی‌های این رشته در کشور بهره‌مند شدیم؛ اتفاقی که در سایر کشورها از سوی دولت‌ها ایجاد شد و در اینجا از سر حس مسئولیت شخصی، به لطف دکتر بانکی، دکتر طبیبیان و یک نفر که اگر نبود، نمی‌شد: دکتر مشایخی.
دائما در جریان
مجددا کلیپی از دانشجوهای دکتر پخش و پس از آن مکالمه تصویری با هژیر رحمان‌داد، استاد دانشگاه MIT برقرار شد تا به اجمال از کارهای علمی دکتر مشایخی بگوید. مشایخی اولین مقاله‌اش را پیش از اتمام دکتری در سال ۱۹۷۷ چاپ کرد و در سال ۱۹۷۸، تز خود را به بهترین نحو به پایان رساند و مورد تشویق استاد سخت‌گیرش قرار گرفت. پس از آمدن به ایران با وجود مشغله در نهادسازی و آموزش، در کارهای تحقیقاتی کم نگذاشت؛ سالی ۲ تا ۵ مقاله چاپ کرده و با ۶۰ دانشجو در نوشتن مقالات همکاری داشته است. مشایخی به دنبال موضوعاتِ به‌اصطلاح داغ نبود و به موضوعاتی پرداخت که به زندگی و توسعه کشور همگام با توسعه انسانی مربوط بوده‌اند. داده‌های عددی واقعی را به مدل‌سازی وارد کرد تا به فهم بطنی مسائل کمک کند. مدل‌سازی‌های قوی‌ای ارائه داد؛ نه فقط ساخت مدل، بلکه استفاده از آن را نیز در دستور کار خود داشت. رحمان‌داد پژوهش‌های مشایخی را بر نهادسازی و دیگر فعالیت‌هایش مؤثر دانست و این برندهLifetime achievement award را از معدود استادان دنیا دانست که از میان دانشجویانش، استادی در ۱۰ دانشگاه برتر جهان دارد.
سپس کلیپی از دوست و همکار دکتر مشایخی، دکتر دیوید اندرسون، به نمایش درآمد که وی را بابت تربیت چنین نسلی از دانشجویان تشویق کرد.
پشت هر مرد موفق، یک زن استوار ایستاده است
کلیپ بعدی مربوط به خانواده مشایخی بود که روابط صمیمانه و همراهی اعضای خانواده را نشان می‌داد. خانواده از عزم و اراده و نترسی و پیگیری و عشق به تأثیرگذاری مشایخی گفتند. همسر دلسوزش دکتر گفت: «دیدن علاقه‌مندی دکتر و دانشجوها باعث شده نه‌تنها از کمتر وقت گذاشتن او برای خانه و بچه‌ها ناراحت نشوم، بلکه پشتیبان او نیز باشم.» پسر کوچک‌تر استاد نیز بر تأثیر مادرش با این جمله تأکید کرد که «بدون مادرم، دکتر مشایخی، آن کسی که امروز هست، نمی‌شد!»
همه چیز از خمین شروع شد
آخرین بخش برنامه به سخنرانی دکتر مشایخی و شرح زندگی ایشان اختصاص یافت که در ادامه به اجمال آورده‌ایم:
او در شهرستان خمین بزرگ شد و ویژگی‌های بارز شخصیتی و رفتاری‌اش را مرهون مادر مرحومش بود: دوست داشتن مردم و گره‌گشایی از کارشان، نداشتن کینه و حسادت و خوش‌حالی از موفقیت دیگران.
زندگی‌اش را دارای ۴ نقطه‌ی عطف می‌داند: اول، مهاجرت به تهران برای تحصیل در رشته ریاضی در دبیرستان دولتی ادیب به لطف حمایت خانواده (در اینجا دکتر به فقر نظام آموزشی که به نیافتن فرصت رشد و شکوفایی استعدادها در مناطق محروم منجر می‌شود، اشاره کرد و امیدوار بود امکانات آموزش‌وپرورش بهبود یابد)؛ دوم، قبولی در دانشگاه آریامهر و پذیرش ریسک ورود به دانشگاهی تازه‌تأسیس و تعامل و آشنایی با استادانی جوان و عاشق که به دانشجو توجه می‌کردند، همچون دکتر مجتهدی، ضرغامی، گریگوریان و پرتوی؛ سوم، گردش از مهندسی به مدیریت، زیرا بر این باور بود که یک مدیر، بستر کار مهندسان را فراهم می‌کند؛ و چهارم، تصمیم به بازگشت به ایران.
مشایخی آن‌چه بدان رسیده را مرهون تلاش و کوشش، مثبت‌اندیشی و تواضع می‌داند. به این جمله طلایی که «همیشه می‌شود کاری کرد؛ فقط باید چاره‌اش را پیدا کرد» باور دارد. مأیوس نمی‌شود. معتقد است هرکس چیزی دارد که از او یاد بگیریم و همین مسئله موجب رفتار محترمانه با دیگران و شکسته شدن غرور می‌شود.
اولین تجربه‌ی صنعتی‌اش ریاست سیمان بزرگ سپاهان در سال ۵۸ بود که به مدد او به راه افتاد. سپس در سال ۶۰ از سوی دکتر بانکی به سازمان برنامه و بودجه دعوت شد. آقایان آشتیانی، پورزاهدی و حبیبیان در راه‌اندازی دوره مهندسی سیستم‌ها در صنعتی اصفهان به او کمک شایانی کردند؛ دوره‌ای آقایان نیلی، درگاهی، مؤمنی و اسعدی از فارغ‌التحصیلان شاخص آن بودند. پس از آن، آقای زنجانی از دکتر مشایخی درخواست کرد به تهران بیاید که منجر به راه‌اندازی مؤسسه نیاوران شد. در مرحله بعد دکتر سهراب‌پور، رئیس وقت دانشگاه صنعتی شریف و دکتر احسان در تأسیس دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف به او یاری رساندند.
دکتر مشایخی در نهایت با بغض از حمایت و مهربانی همسر و فرزندانش تشکر کرد و بار دیگر بر لزوم تقویت علوم انسانی و اجتماعی در کشور و سوق دادن رتبه‌های برتر و استعدادها به این سمت به منظور پیشرفت جامعه تأکید داشت؛ از مردم برای کمک به صندوق حمایت از تحقیقات دانشجویان دکتری دانشکده مدیریت و اقتصاد زیر نظر بنیاد عام‌المنفعه حامیان شریف دعوت به عمل آورد و اضافه کرد: «کمک‌هایی که به صندوق می‌شود، در زمینه‌های کم‌ریسکِ شناسایی شده از سوی کارشناسان، سرمایه‌گذاری می‌شود و از سود آن، دانشجویان دوره دکتری بورس می‌شوند تا در حین پژوهش و تحقیق، وقت و ذهن‌شان به طور کامل و به دور از نگرانی بابت کار و تأمین مالی خانواده‌شان، معطوف پروژه شود.»
در کلیپ پایانی برنامه از نقش پررنگ مشایخی از ابتدا تا به امروز در حوزه‌ی تصمیم‌سازی، برنامه‌نویسی و کارآفرینی در کشور گفته شد. همچنین بازنشستگی را برای او صرفا تغییر محل فعالیت برشمرد. برنامه با اهدای لوح‌های تقدیر و شاخه گلی به این استاد آزاداندیش، خاتمه یافت.
