پروژه 2040 استنفورد درباره مقالات علمی ایران چه می‌گوید؟
پروژه ایران 2040 استنفورد پروژه‌ای است که تمرکز خود را روی مقالات علمی منتشر شده از سوی ایرانیان قرار داده و کمیت و کیفیت آنها را به دقت تحلیل کرده است.
پنج فرد اصلی مشارکت‌کننده در این پروژه همه ایرانی هستند؛ پویا آزادی، مدیر پروژه ایران 2040 است. آزادی قبل از اینکه در دانشگاه استنفود مشغول کار شود، سال‌های زیادی در دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج و MIT به عنوان محقق مشغول به کار بوده است. او مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی شیمی از دانشگاه تهران و مدرک ارشد و دکترای خود را از دانشگاه تورنتو گرفته است. صدرا ساده کارشناسی خود را در دانشگاه تهران و در رشته مهندسی برق گذرانده و سپس در فلسفه علم شریف تحصیلات خود را ادامه داده و دکترای خود را نیز از دانشگاه فرایبورگ در رشته علوم اعصاب محاسباتی (computional neuroscience) گذرانده است و هم اکنون از محققان حوزه علوم اعصاب فعال در کالج دانشگاهی لندن است. متین میررمضانی دانشجوی اقتصاد دانشگاه استنفورد است که در حوزه‌های سیاست‌گذاری و اقتصاد پژوهش می‌کند. محسن مسگران استادیار رشته گیاه‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا، دیویس است. پیش از این نیز سال‌های زیادی در دانشگاه ملبورن روی مباحث تغییرات جمعیت و آب و هوا کار کرده است. امین فیض‌پور فارغ‌التحصیل کارشناسی مهندسی مواد از دانشگاه شیراز بوده و مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه امیرکبیر در رشته مهندسی پزشکی گرفته و مقطع دکترا را در دانشگاه بوستون در رشته شیمی فیزیک گذرانده‌است و در حال حاضر در بیمارستان ماساچوست محقق حوزه پرتودرمانی (photomedicine) است.
خلاصه این مقاله را در زیر می‌توانید بخوانید.
رشد ایران در تولید مقالات علمی قابل توجه بوده، به طوری که ایران با نرخ موجود کشورهای درحال توسعه همانند چین، کره جنوبی، هند و ترکیه را به سرعت پشت سر گذاشته است. این موضوع این سؤال را ایجاد می‌کند که این رشد چگونه اتفاق افتاده؟ آیا کیفیت مقالات منتشر شده کمتر شده و یا دولت نقشی در این موضوع ایفا می‌کند. پاسخ به این سؤال‌ها نمایانگر مفهومی فرای یک کشور خاص است و ایران تنها یک مثال مناسب آن محسوب می‌شود. ایران نمونه خوبی برای نشان دادن الگوی «انتشار یا اخراج» است؛ الگویی که امروزه در سراسر جهان فراگیر شده و براساس آن اعضای جامعه علمی برای حفظ حیات خود در این جامعه ناچار به تولید مقاله هستند.
برای درک بهتر روند خروجی علمی ایران ما به جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل داده‌های موجود از حدود 450،000 مقاله (شامل سال انتشار، نشریات، استنادات و پیوستگی نویسندگان)، اطلاعات نشریات، مقاله‌های رونوشت، نویسندگان پرکار، مقالات در نشریات یغماگر و داده‌های جمعیت شناختی و اقتصادی پرداختیم. همچنین برای اولین بار تحقیقی را از آژانس‌هایی انجام دادیم که در صورت تقاضا مقالاتی را به اسم شما تهیه می‌کنند.
ما دریافتیم که سالانه تعداد مقالاتی که توسط محققان ایرانی منتشر شده، از حدود 1000 مقاله در سال 1997 به بیش از 50،000 مقاله در سال 2018 و سهم ایران در تولید علمی سالانه آن از 0.1 درصد به 2.6 درصد افزایش یافته است. علوم بنیادی 41٪، پزشکی و بهداشت 22٪، مهندسی 22٪، علوم کشاورزی و محیط زیست 10٪ و علوم اجتماعی 5٪ از کل مقالات منتشر شده را شامل شده می‌شود. کیفیت مقالات با توجه به رتبه‌بندی نشریاتی که مقالات در آن منتشر شده اندازه‌گیری می‌شود. این مقالات در زمینه‌های مختلف منتشر شده‌اند که مهندسی بیشترین سهم را در این میان دارد. با این حال کیفیت مقالات منتشر شده در طول زمان در بسیاری از زمینه‌ها، به جز پزشکی و سلامت تغییرات قابل توجهی را نشان نمی‌دهد. در مجموع رتبه جهانی ایران بر اساس مجموع استنادهای انجام شده نسبت به تعداد کل مقالات منتشر شده تضعیف شده است.
مقالاتی که با همکاری افرادی از خارج ایران منتشر شده، حدود 20 درصد از مقالات ایران را تشکیل می‌دهد. به طور متوسط مقالاتی که نویسندگان آن با یک مؤسسه خارجی مرتبط بودند، در مقایسه با مقالاتی که نویسندگان آنها به مؤسسات تحقیقاتی داخلی مرتبط هستند، استنادات بیشتری در حدود دو برابر دریافت می‌کند. سهم همکاری‌های بین‌المللی از سال 1997 تا 2012 به طور مداوم کاهش یافته و تنها اخیرا (از 2012 تا 2018) مقدار اندکی افزایش را نشان می‌دهد که به احتمال زیاد به دلیل افزایش تعداد ایرانیانی است که در دانشگاه‌های خارجی کار می‌کنند. نویسندگان حدودا 40 درصد از این مقالات به نهادها و مؤسسات خارجی مرتبط بوده که نیمی از آنها محققانی هستند که اصالتا ایرانی‌اند ولی در حال حاضر در خارج از کشور کار می‌کنند.
روند جمعیت شناختی و گسترش سریع ظرفیت‌های دانشگاه‌ها موجب افزایش تقریبا ده برابری تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در طی دو دهه گذشته شده که این رشد منابع انسانی گسترده و ارزانی را برای تحقیق فراهم می‌کند و همین موضوع تا حدی روند روبه‌رشد تولید علمی را توجیه می‌کند. به نظر می‌رسد استخدام اعضای جدید هیأت علمی همگام با افزایش تعداد دانشجویان افزایش نیافته که این امر بیانگر کاهش قابل ملاحظه در کیفیت آموزش و تحقیق است. یکی دیگر از عوامل مهم در روند افزایش مقالات سیاست دولتی در آموزش عالی است که ورود به مقاطع بالاتر دانشگاهی و فارغ‌التحصیلی دانشجویان را منوط بر انتشار مقالات در مجلات علمی می‌کند. این سیاست‌ها محیطی را ایجاد کرده‌اند که خود را به افراطی‌ترین شکل الگوی «انتشار یا اخراج» تبدیل می‌کند. همچنین آموزشی درمورد اخلاق تحقیقات علمی و مجازات برای سرقت آثار وجود نداشته و همین امر منجر به فساد سیستماتیک دانشگاهی شده که باعث قرار گرفتن ایران در میان کشورهای دارای بالاترین میزان سرقت و نشر بدون اجازه آثار علمی شده است. با وجود فساد آکادمیک که حتی در بالاترین سطوح مقامات دولتی وجود دارد، شانس اجرای تدابیر سختگیرانه و مقابله با سوء رفتارهای جعلی در آینده قابل پیش‌بینی بسیار کم است.
به طور خلاصه، مطالعه ما نشان می‌دهد که ایران به سبب وجود سرمایه بزرگ انسانی در تحصیلات عالی و تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور از فرصت مناسبی برای توسعه بهره‌مند است. با این حال، به جای اینکه این پتانسیل عظیم را به نحو قابل توجهی در جهت توسعه و رونق کشور به کار گیرد، سیاست دولتی و سخنان مقامات عالی بر تعداد مقالات به عنوان هدف اصلی خود متمرکز شده است. مقامات رسمی کشور تعداد تولید مقالات علمی کشور را معادل پیشرفت و توسعه می‌دانند. ادعاهای خلاف واقع در این زمینه نقش کلیدی در جهت‌دهی افکار عمومی ایفا می‌کند تا غرور ملی را برانگیزند و تصویری مترقی از سیاست‌ها و عملکرد دولت ارائه دهند. چنین تأکید سطحی بر کمیت به طور طبیعی منجر به عدم وجود رویکرد کیفی در تحقیق و توسعه علمی و ارتباط متعالی آن با جنبه‌های اساسی جامعه و اقتصاد می‌شود. فساد فراگیر در تحقیقات – با نمونه‌هایی که اخیرا ارائه شد - نتیجه مستقیم از چنین رویکرد تولیدی برای پژوهش است. اگر تغییر اساسی در الگوی فعلی وجود نداشته باشد، نتیجه نهایی چنین سیاست‌های علمی چیزی جز ظاهری توخالی از پیشرفت علمی نخواهد بود که تأثیر ناچیزی بر وضعیت ملت خواهد داشت.
نسخه کامل این مقاله را در لینک زیر می‌توانید بخوانید.
https://iranian-studies.stanford.edu/iran-2040-project/home
