هوای شریف، چه روزهایی که رنگ آسمان آبی است و چه اوقاتی که آسمان، پیراهن تیره آلودگی بر تن می‌کند، یک رایحه همیشگی دارد. بویی که در فراز و نشیب گوناگون تغییر و تحولات دانشگاه، بر پیکرهٔ شریف پوشیده شده. در این میان دست‌اندرکاران و مدیران امر رفتارهایی مشابه گرفتن دستمال جلوی بینی‌شان گرفته تا به صورت موقت حل این مسئله را به تعویق بیندازند. دود سیگاری که سینه‌به‌سینه و ریه‌به‌ریه وارد نسل‌های مختلف شریف شده و در دل تاریخ، چهره‌ای نامناسب به یکی از تکه پازل‌های «شریفی بودن» افزوده است.
مسئله «سیگار در دانشگاه» یک موضوع چندوجهی است که علاوه بر ابعاد قانونی در سطح دانشگاه و سیاست‌های بالادستی، نیاز به راه‌حل و راهبردهای عملیاتی دارد. رویکردهایی که امروزه با عنوان «کاهش آسیب» (Harm reduction) در میان کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه مورد توافق است. از سمتی نیز مختصات پیاده‌سازی و تجربهٔ اجرایی آن نیازمند بازگویی بررسی چندین شاهدمثال است که پررنگ‌ترین آنها اجرای منطقهٔ «سیگار آزاد» یا همان smoking zone است، طرحی که تلاش می‌کند حقوق همه افراد را در کنار هم حفظ کند و از لحاظ قانونی هم اجرای آن مانعی ندارد.
قانون‌گذار در زمانی که دانشجوی فعلی مملکت در گهواره می‌زیسته؛ یعنی سال ۱۳۸۵، «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» را تدوین کرده و چندی بعد با طرح «دانشگاه بدون دخانیات» جدیت این مسئله تقویت پیدا کرد؛ نگاهی مشابه که بعدتر در آمریکا شکل گرفت و طرح TFCCI نامیده شد. این ایده در زمین اجرا، برای شریف دو صورت کلی داشت: یا دست روی دست گذاشتن و اهمیت‌ندادن به این قانون، یا برخورد سلبی که سرنوشتی جز بی‌نتیجگی نداشت. به بیان و استناد کارشناسی صورت‌گرفته در دانشگاه تهران، عمل به قانون مناسب تا حدود ۲۰ درصد انگیزه‌ای برای ترک سیگار است.
در تحقیق نامبرده، سهم عمده ۷۰ درصدی انگیزه ترک سیگار، ناظر به «تشویق و ترغیب» است. به بیانی این سیاست جایگزین «ممنوعیت صرف» است که به جلوگیری از عمومی‌تر شدن پدیدهٔ سیگار در جامعهٔ دانشگاهی کمک می‌کند. در این نگاه کلان، به اختصاص محیط «سیگار آزاد» تأکید ویژه‌ای شده است؛ در ادامه به بیان چند مطالعه موردی از سرتاسر جهان می‌پردازیم تا به آفت اختراع مجدد چرخ مبتلا نشویم!
انگلستان: این کشور علاوه برقرار دادن جریمه ۵۰ تا ۲۰۰ پوندی، فضاهایی را تعریف کرده که مناطق مجاز برای استعمال دخانیات هستند؛ در اکثر خوابگاه‌های این کشور که محیط عمومی تلقی می‌شود، استعمال دخانیات ممنوع است.
آمریکا و کانادا: این دو کشور نیز علاوه بر جریمه، با تمرکز بر فضای انگیزشی و تشویقی مانند Green Shield در تلاش برای کمک به ترک سیگار جامعه دانشگاهیان دارد؛ راهکاری که اعتیاد را امری ثانویه شناخته و هدفش آسیب‌شناسی و حل علت‌های زیربنایی آن است. این نظام انگیزشی در کنار ایجاد یک «محیط مستقل سیگار»، به کاهش و کنترل مصرف دخانیات کمک شایانی کرده.
عصاره این آموخته‌های جهانی، بر کلمه‌ای کلیدی تأکید داشت؛ ایجاد یک «فضای مستقل» برای استعمال سیگار یک نگاه متحدالشکلی بود، جایی که «محیط» به‌عنوان مؤثرترین زمینه و علت ابتلا به انواع اعتیاد و عادات و سوءرفتار آدمی یاد می‌شود. و در عمق راهبردی این راهکار تجربه‌مند، به جایگزینی «آزادی مطلق کشیدن سیگار» با «منطقه سیگار آزاد» اندیشیده شده؛ منطقی که به نقل از دکتر مهرداد عربستانی، هیئت‌علمی دانشگاه تهران، جانشین برخورد قهری و منع مطلق است و اجازه کشیده‌شدن مخدرات خطرناک‌تر را به زندگی دانشجو باز نمی‌کند. از طرفی نیز می‌توان پس از متعادل‌کردن میزان مصرف، به طور واقع‌بینانه به درمان و آسیب‌شناسی این مسئله پرداخت، و بر اساس شواهد منطبق بر آمار دست به اصلاح ریشه این تصویر ناپسند در قلب دانشگاه زد؛ با رویکردی تدریجی و پلکانی و توأمان قابل‌پیش‌بینی و قابل‌کنترل.
ایمان امانی | ۱۴۰۰ مهندسی کامپیوتر
