برای ما HSE باید مهم باشد، چون که:
۱- حادثهٔ معدن طبس و عدم رعایت مقررات HSE
در شهریور ۱۴۰۳، حادثه‌ای هولناک در معدن زغال‌سنگ طبس به‌وقوع‌پیوست که منجر به مرگ بیش از ۵۱ کارگر شد و بسیاری دیگر را نیز زخمی کرد. این حادثه به‌دلیل نشت گاز متان و انفجار در تونل‌های عمیق معدن رخ داد. متان، به‌عنوان یکی از گازهای قابل‌انفجار و خطرناک در معادن زغال‌سنگ، همواره تهدیدی جدی برای کارگران آن معدن است. درحالیکه در بسیاری از کشورها، استانداردهای ایمنی HSE به‌منظور جلوگیری از بروز چنین حوادثی وضع شده‌است، متأسفانه در ایران عدم رعایت کامل این مقررات، زمینه‌ساز فجایع بزرگی شده‌است.
در این حادثه مشخص شد که سیستم‌های تهویه به‌درستی کار نمی‌کردند و تجهیزات هشداردهنده، یا معیوب بوده و یا به‌طور کامل نصب نشده‌بودند. گزارش‌ها حاکی از آن است که کارگران معدن به تجهیزات مناسب برای کنترل شرایط بحرانی دسترسی نداشتند و همین موضوع منجر به وقوع حادثه شد. کمبود آموزش‌های لازم و آگاهی‌بخشی به کارگران در خصوص مدیریت بحران نیز از عوامل دیگری بود که تلفات را افزایش داد.
حوادث معادن ایران طی سال‌های گذشته به‌وضوح نشان داده‌است که مقررات ایمنی به‌طور کامل رعایت نمی‌شود. در سال‌های اخیر، حوادث دیگری نیز در معادن مختلف کشور رخ‌داده‌است که همگی نشان‌دهنده وجود ضعف در نظارت و اجرای استانداردهای HSE بوده‌اند. این حوادث، تأکید بر اهمیت نیاز به بازنگری در سیستم‌های ایمنی و پیگیری جدی‌تر قوانین موجود دارد.
در حادثهٔ معدن طبس، علاوه‌بر ضعف در سیستم‌های هشدار و تهویه، امدادونجات نیز به‌موقع و کارآمد نبود. تیم‌های امداد و نجات نتوانستند به‌سرعت وارد عمل شوند و همین امر، موجب افزایش تلفات شد. این حادثه یادآور آن است که آمادگی تیم‌های امداد و نجات نیز باید جزئی جدایی‌ناپذیر از سیستم‌های ایمنی معادن باشد.
۲- وضعیت HSE در دانشگاه صنعتی شریف
دانشگاه شریف، به عنوان یکی از معتبرترین مراکز علمی کشور نیز در سال‌های اخیر شاهد حوادثی بوده‌است که اهمیت رعایت مقررات ایمنی و بهداشت را نشان‌داده‌است. در طول سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، چندین حادثهٔ مختلف در این دانشگاه رخ داد که برخی از آن‌ها تلفات جانی و مالی قابل توجهی را به دنبال داشت. این حوادث نشان‌دهندهٔ وجود ضعف‌هایی در سیستم‌های ایمنی و نظارت در محیط‌های دانشگاهی بود.
یکی از حوادث مهم، سقوط آسانسور در سال ۱۳۹۵ بود که منجر به جراحات جدی برای ۶ نفر از اساتید دانشگاه شد. این حادثه به‌وضوح نشان داد که سیستم‌های ایمنی در دانشگاه به‌روز نیستند و نظارت کافی بر تجهیزات وجود ندارد. علاوه‌بر این، در مهر ۱۴۰۰ حادثه دیگری رخ داد که در آن امیرحسین جیرانی‌زاده دانشجوی ورودی ۹۸ مکانیک، هنگام جمع‌آوری لوازم عزاداری در مسجد دانشگاه، از ارتفاع سقوط کرد و پس از چند روز کما، جان خود را از دست داد. این حادثه، دوباره بحث دربارهٔ ضعف‌های ایمنی در دانشگاه را مطرح کرد و انتقادات زیادی به نحوهٔ مدیریت این موضوع وارد شد.
آتش‌سوزی‌های متعدد نیز از دیگر حوادثی بودند که دانشگاه را درگیر کردند. در سال ۱۴۰۱ اتاق صوت مسجد دانشگاه به دلیل جرقهٔ برق، دچار آتش‌سوزی شد و دوده‌های آن موجب شد که مسجد برای مدت زیادی غیرقابل‌استفاده شود. همچنین در اردیبهشت ۱۴۰۲ آتش‌سوزی دیگری در آزمایشگاه دانشکدهٔ عمران رخ داد که خسارت زیادی به دانشگاه وارد کرد و حدود ۱۰ میلیون دلار هزینه به دنبال داشت.
این حوادث نشان‌داد که نیاز به تأسیس یک واحد ویژه برای نظارت بر ایمنی و بهداشت در دانشگاه به‌شدت احساس می‌شود. در خرداد ۱۴۰۲، با تأسیس واحد HSE (ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست) در دانشگاه، تلاش‌هایی در این راستا آغاز شد. جناب بهمن حاجی به‌عنوان مدیر این‌واحد منصوب شد و از زمان تأسیس، اقدامات متعددی برای بهبود وضعیت ایمنی در دانشگاه انجام شده‌است. از جملهٔ این اقدامات می‌توان به بازرسی‌های منظم تجهیزات ایمنی، بررسی و به‌روزرسانی کپسول‌های اطفای حریق، مدیریت پسماندهای شیمیایی و نظارت بر سیستم‌های اعلام حریق اشاره کرد.
واحد HSE به مدیریت سیلندرهای گاز صنعتی که در آزمایشگاه‌های دانشگاه استفاده‌می‌شوند نیز پرداخته‌است. این سیلندرها به دلیل خطرات بالقوه‌ای که دارند، نیازمند نظارت و مدیریت دقیق هستند. واحد HSE توانست با نظارت دقیق بر حمل‌ونقل و استفاده از این سیلندرها خطرات احتمالی را کاهش دهد.
۳- اهمیت نظارت و رعایت مقررات HSE
حادثهٔ معدن طبس و حوادث دانشگاه صنعتی شریف به‌وضوح نشان می‌دهند که عدم رعایت مقررات HSE می‌تواند به فجایع بزرگی منجر شود. هردومورد، نشان‌دهندهٔ این واقعیت هستند که ایمنی و بهداشت باید در اولویت تمام سازمان‌ها، معادن و مراکز دانشگاهی قرار بگیرد.
درحالیکه حادثهٔ معدن طبس ناشی از نقص‌های سیستماتیک در تجهیزات ایمنی و کمبود آموزش‌های لازم بود، در دانشگاه صنعتی شریف نیز حوادث مختلف به دلیل ضعف در نظارت و به‌روزرسانی تجهیزات ایمنی رخ داد.
اما تأسیس واحد HSE در دانشگاه صنعتی شریف گام مهمی در جهت بهبود وضعیت ایمنی و جلوگیری از حوادث آینده به‌شمار می‌رود. این واحد توانسته است با همکاری مدیریت پشتیبانی و خدمات دانشگاه، نقاط ضعف موجود را شناسایی کرده و اقداماتی مؤثر در جهت رفع آن‌ها انجام دهد.
بسیاری از دانشگاه‌های برتر جهان هم در HSE سرآمد هستند و روز به روز وضعیت HSE خود را ارتقا می‌دهند. دانشگاه‌هایی مثل استنفورد، MIT، کمبریج، آکسفورد و ملبورن روی ایجاد محیط‌های ایمن و پایدار تمرکز کرده و با به‌کارگیری فناوری‌های جدیدی مثل هوش مصنوعی و VR، استانداردهای بهداشتی و ایمنی خود را ارتقا داده‌اند.
دانشگاه استنفورد از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و واقعیت مجازی (VR) برای نظارت و آموزش ایمنی استفاده می‌کند. آموزش دانشجویان و کارکنان دانشگاه در رابطه با ایمنی آزمایشگاه‌ها و مواد خطرناک هم جدی است.
دانشگاه MIT هم با تمرکز بر استفاده از حسگرهای پوشیدنی برای نظارت بر سلامت و ایمنی کارکنان، از پیشروهای این حوزه است. ابزارهای ماشین لرنینگ هم برای آینده‌نگری و پیش‌بینی و پیشگیری از حوادث کمک می‌کنند.
دانشگاه کمبریج از پلتفرم‌های دیجیتال برای مدیریت ایمنی در آزمایشگاه‌ها و ساختمان‌ها استفاده می‌کند و همچنین تمرکز ویژه‌ای بر سلامت روانی دانشجویان و کارکنان دارد.
دانشگاه آکسفورد از فناوری‌های واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) برای شبیه‌سازی شرایط خطرناک و آموزش نحوه مقابله با آن‌ها به دانشجویان استفاده می‌کند. این دانشگاه همچنین به کاهش خطرات محیط زیستی و پایداری اهمیت می‌دهد.
رعایت مقررات HSE (ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست) در هر سازمان و مرکزی امری ضروری است که می‌تواند از بروز حوادث ناگوار جلوگیری کند. حادثهٔ معدن طبس و حوادث دانشگاه صنعتی شریف نشان دادند که بی‌توجهی به این مقررات می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به‌همراه داشته‌باشد. نظارت مستمر، آموزش‌های لازم و اجرای دقیق مقررات از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت ایمنی در کشور کمک کنند.
احمدرضا دانش‌فر | ۱۴۰۱ مهندسی نفت
