«دینامیت به‌زودی بیش از هزاران کنوانسیون بین‌المللی به صلح کمک خواهد کرد.» این جمله از آلفرد نوبل بود؛ بنیان‌گذار جایزه نوبل، مردی که گمان می‌کرد اختراع جدیدش در خدمت بشریت قرار می‌گیرد: «وقتی مردم بفهمند که هر ارتشی در لحظه انفجار، احتمال نابودی دارد، ناچار به سمت صلح می‌روند.» سرانجام هم ۹۴ درصد از ثروت خود را برای اهدای جوایز سالانه به مفاخر حوزه‌های شیمی، فیزیک پزشکی، ادبیات و… اختصاص داد و بنیاد صلح نوبل را تأسیس کرد. بنیاد صلحی که با اهدای جایزه به افرادی مثل هنری کسینجر، یاسر عرفات و اوباما سیاسی خوانده می‌شود و شائبه سیاسی بودن بقیه جوایز نوبل را هم تقویت می‌کند. امسال هم جایزه نوبل فیزیک و شیمی به‌پاس دستاوردهای علمی برجسته به دو حوزه نوین هوش مصنوعی و طراحی پروتئین تعلق گرفت و سروصدایی هم بر پا کرد.
تکامل هوش مصنوعی با شبکه‌های عصبی
آکادمی سلطنتی علوم سوئد، جایزه نوبل فیزیک امسال را به طور مشترک به پژوهشگر دانشگاه پرینستون آمریکا و جفری ای. هینتون، دانشمند بریتانیایی-کانادایی دانشگاه تورنتو کانادا اعطا کرد. هاپفیلد، محقق دانشگاه پرینستون، به‌خاطر مدلی که در حوزه شبکه‌های عصبی مصنوعی توانایی ذخیره و بازسازی اطلاعات را دارد، به شهرت رسید. هینتون نیز به‌عنوان یکی از پیش‌گامان یادگیری عمیق، روش‌هایی برای کشف ویژگی‌های پیچیده داده‌ها ابداع کرد که امروزه به‌عنوان بنیانی برای توسعه شبکه‌های عصبی عظیم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
هانس الگرن، دبیر آکادمی، در مراسم اهدای جوایز، دستاوردهای این دو دانشمند را ستود: «این جوایز برای اکتشافات بنیادی که امکان یادگیری ماشینی را فراهم آورده‌اند، اعطا می‌شود.»
طراحی و پیش‌بینی پروتئین‌ها با هوش مصنوعی
نوبل شیمی به دو حوزه متفاوت اما همسو اختصاص یافت. نیمی از جایزه به دیوید بیکر، محقق دانشگاه واشنگتن که با استفاده از نرم‌افزار Rosetta موفق شد پروتئین‌هایی طراحی کند که کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف پزشکی و فناوری دارند اهدا شد. دمیس هاسابیس و جان ام. جامپر، از شرکت دیپ‌مایند، برای پیش‌بینی ساختار پروتئین‌ها با استفاده از مدل هوش مصنوعی آلفافولد۲، برنده نیمی دیگر از جایزه شدند.
رئیس کمیته نوبل شیمی، هاینر لینکه، در سخنرانی خود به اهمیت این دستاوردها اشاره کرد: «دانشمندان سال‌ها است که رؤیای پیش‌بینی سه‌بعدی ساختار پروتئین را در سر می‌پرورانند و رؤیاهای دانشمندان ساخت پروتئین‌های جدید برای کشف چگونگی استفاده از ابزار چندگانه طبیعت برای اهداف خود بود.»
به‌صورت کلی می‌توان گفت جوایز نوبل فیزیک و شیمی امسال ترکیب علوم پایه و فناوری‌های نوین، مانند هوش مصنوعی که می‌تواند به کشفیات بنیادین در زمینه‌های مختلف منجر شود، اختصاص داده شد.
صدای هیباکوشا
جایزه صلح نوبل به سازمان «نیهون هیدانکیو»، متشکل از بازماندگان بمباران‌های اتمی هیروشیما و ناکازاکی، اهدا شد. سخنگوی کمیته نوبل در این باره گفت: «هیباکوشا به خاطر تلاش‌هایش برای دستیابی به جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای و نشان دادن این نکته از زبان شاهدان که هرگز نباید دوباره از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کرد، این جایزه را دریافت می‌کند.
این سازمان، که در سال ۱۹۵۶ تأسیس شده است، به عنوان صدایی برای قربانیان جنگ و سلاح‌های هسته‌ای عمل می‌کند. آنها با اشتراک‌گذاری تجارب خود، به بشریت یادآوری می‌کنند که نباید از تاریخ درس نگیرد.» کمیته نوبل در بیانیه‌ای به اهمیت این سازمان اشاره کرده و گفته است: «هیباکوشا به ما کمک می‌کند تا چیزهایی غیرقابل وصف را توصیف کنیم و درد و رنج ناشی از سلاح‌های هسته‌ای را درک کنیم.»
اهمیت تاریخی
نکته جالب این است که هر سال نامزدهایی که موفق به دریافت این جایزه نشده‌اند، تا ۵۰ سال به صورت محرمانه باقی می‌مانند. این امر نشان‌دهنده اهمیت بالای انتخاب برندگان این جایزه است و اینکه تنها افرادی که در قید حیات هستند، می‌توانند نامزد دریافت آن شوند.
هنرمندی از کره جنوبی
جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۲۴ به هان کانگ، نویسنده معروف کره جنوبی، اهدا شد. آکادمی سوئدی نوبل در بیانیه‌ای اعلام کرد که هان کانگ برای «نثر شاعرانه‌اش که آسیب‌های تاریخی را شامل می‌شود و شکنندگی زندگی انسان را آشکار می‌کند» شایسته این جایزه است.
تحلیل آثار هان کانگ
هان کانگ، که در سال ۱۹۷۰ در گوانگجو متولد شد، آثارش به بررسی آسیب‌های تاریخی و تأثیرات آن بر زندگی انسان می‌پردازد. به گفته نوبل، او «آگاهی بی‌نظیری از پیوندهای جسم و روح، زنده و مرده» دارد. این توانایی به او کمک کرده است تا در سبک شعری و تجربی خود به مبتکری در نثر معاصر تبدیل شود. آثار او نه‌تنها ادبیات را غنی‌تر کرده‌اند بلکه بینشی عمیق از انسانیت را نیز به نمایش گذاشته‌اند.
کشف‌های انقلابی در ژنتیک
جایزه نوبل پزشکی به ویکتور امبروس و گری راوکون به خاطر کشف میکرو آران‌ای و نقش آن در تنظیم ژن پس از رونویسی اهدا شد. این کشف پیشگامانه، یک اصل جدید در علم ژنتیک معرفی کرد و ثابت کرد که میکروآران‌ای‌ها نقش حیاتی در تنظیم فعالیت‌های ژنتیکی دارند.
اهمیت میکرو آران‌ای‌ها
میکروآران‌ای‌ها گروهی از مولکول‌های کوچک هستند که در تنظیم ژن و عملکرد موجودات زنده نقش دارند. پژوهش‌های این دو دانشمند نشان داده است که این مولکول‌ها برای چگونگی رشد و عملکرد موجودات چندسلولی، از جمله انسان، ضروری هستند. کشف آنها نه‌تنها به درک بهتری از مکانیزم‌های تنظیم ژن کمک کرده بلکه امکان پیشرفت‌های بیشتری در علوم زیستی را نیز فراهم کرده است.
تحلیل نهادها و تاثیر آنها بر رفاه جهانی
جایزه نوبل اقتصاد به سه اقتصاددان برجسته، «دارون هاشم اوغلو»، «سیمون جانسون» و «جیمز رابینسون» اهدا شد. این سه پژوهشگر به دلیل تحقیقات گسترده در زمینه شکل‌گیری نهادها و تأثیر آنها بر رفاه و توسعه اقتصادی به این جایزه نائل آمدند. نهادها به عنوان بخش‌های اساسی جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد شرایط مناسب برای رشد اقتصادی و کاهش نابرابری‌ها ایفا می‌کنند و این تحقیق به روشن کردن چگونگی این فرآیند کمک کرده است.
شاید جالب باشه!
نوبل اقتصاد ،این جایزه که به‌صورت رسمی به نام «جایزه علوم اقتصادی به یاد آلفرد نوبل» شناخته می‌شود، برخلاف جوایز اصلی نوبل، در وصیت‌نامه آلفرد نوبل نیامده است و توسط بانک مرکزی سوئد در سال ۱۹۶۸ تأسیس شد. هدف از اعطای این جایزه، قدردانی از افرادی است که تحقیقات و مطالعاتشان تأثیرات قابل‌توجهی در اقتصاد جهانی داشته و به بهبود شرایط زندگی در جهان کمک می‌کنند.
درخشش تلاش‌ها برای صلح و پیشرفت علمی
مراسم اهدای جوایز نوبل ۲۰۲۴ نشان‌دهنده تلاش‌های انسانی برای ایجاد تغییرات مثبت در جامعه و پیشرفت‌های علمی است. برندگان این جوایز، با کارهای خود به ما یادآوری می‌کنند که هر کدام از ما می‌توانیم نقش مهمی در بهبود زندگی بشر داشته باشیم. تلاش‌های سازمان «نیهون هیدانکیو» برای جهانی عاری از سلاح هسته‌ای، نثر شاعرانه هان کانگ و کشف‌های انقلابی ویکتور امبروس و گری راوکون، همگی به عنوان نمادهایی از اراده انسانی در برابر چالش‌های بزرگ جهانی هستند. به امید آنکه این تلاش‌ها الهام‌بخش نسل‌های آینده باشد.
فواد حسنلو | ۱۴۰۳ ارشد مکانیک
