برای افرادی که دانشگاه محل تحصیل خود را با وسواس انتخاب می‌کنند و برای آن شب‌بیداری‌ها کشیده‌اند، رشته و فضای دانشکده‌ای که در آن رفت‌وآمد دارند مهم است، به خانه و محله‌ای که در آن زندگی می‌کنند توجه دارند، محیط‌زیست هم باید حداقل به همان اندازه مهم باشد. چراکه محیط‌زیست سالم، زیربنای رفاه اجتماعی، اقتصادی و سلامتی انسان است، چیزی است که روی همه موارد قبلی اثر می‌گذارد. حتی در قانون اساسی که مهم‌ترین مسائل یک جامعه و کشور را تعیین می‌کنند، اصلی نسبت به محیط‌زیست وجود دارد؛ اصل پنجاه که حفاظت از محیط زیستی که برای نسل امروز و فرداست را یک وظیفه عمومی معرفی می‌کند و هر فعالیت اقتصادی که به آن ضربه می‌زند را ممنوع می‌داند.
پس باتوجه‌به تأثیری که محیط‌زیست در زندگی‌ها دارد، آموزش علم آن برای دانشجویانی که قرار است در دانشگاه‌ها آینده نسل خود و بعد را بسازند اهمیت پیدا می‌کند؛ این جوانان، آینده‌سازانی هستند که در صورت بی‌اهمیت‌بودن، یا کم‌رنگ بودن محیط‌زیست در نگاه‌هایشان، می‌توانند با نیت‌های خوبی، به محیط زندگی نسل خود و نسل‌های بعدی آسیب بزنند.
وضعیت شریف، قبلاً
مسئله‌ای به این مهمی نمی‌شود که در شریف هیچ انعکاسی نداشته باشد. شریف که به تربیت نیروهای متخصص شناخته می‌شود، در اوایل سال ۴۹، یعنی بیش از پنجاه سال پیش با تأسیس مرکز تحقیقات مهندسی بیوشیمی و کنترل محیط‌زیست، در کنار داشنکده مهندسی شیمی، به‌عنوان یکی از اولین مراکز تحقیقاتی در این حوزه اولین گام را برداشت. درباره زمانی حرف می‌زنیم که نه‌تنها در ایران حتی در بسیاری از کشورهای دنیا مشکلات زیست‌محیطی حتی نزدیک به بحران نبود. حدود دو سال بعد از تاسیس این مرکز، سازمان حفاظت محیط زیست ایران در پی سازمان پیشین خود به نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به عنوان یک نهاد دولتی تاسیس شد. این توجه به محیط‌زیست متوقف نشد و فعالیت‌های گوناگونی در دانشکدهٔ مهندسی شیمی، مهندسی عمران، مکانیک و انرژی انجام شد. از وقایع دیگر محیط زیستی در شریف می‌توان به حضور کرسی یونسکو در زمینه مدیریت آب و محیط‌زیست، در سال ۱۳۹۰ و همچنین تأسیس پژوهشکده علوم و فناوری‌های انرژی، آب و محیط‌زیست شریف، در سال ۱۳۹۹ اشاره کرد.
وضعیت شریف، الان
باتوجه‌به آنکه علم محیط‌زیست در حقیقت در قالب حوزه‌های بین‌رشته‌ای طبقه‌بندی می‌شود، در شریف رشته‌های شیمی و مهندسی شیمی، عمران، مکانیک و انرژی در مقطع کارشناسی واحدهای محیط‌زیستی ارائه می‌دهند. رشته مهندسی شیمی در حدود ۱۴ واحد، عمران ۱۲ واحد، مکانیک ۲ واحد و رشتهٔ شیمی ۶ واحد برای مقطع کارشناسی دارند که البته برخی از این دروس اجباری نبوده و اختیاری هستند. دروسی از قبیل آشنایی با مهندسی محیط‌زیست، تصفیه آب‌وهوا و... از دروس معمول ارائه شده در این مقطع و برای این رشته‌ها است. در این دروس مطالب پایهٔ محیط زیستی آموزش داده می‌شود؛ از جمله آشنایی با منابع آب در کرهٔ زمین، بحران گرمایش زمین و علل به‌وجودآمدن آن، آشنایی با نحوهٔ تفکیک زباله و فواید بازیافت و... . رشته‌های مهندسی شیمی، عمران و انرژی هم علاوه بر مقطع کارشناسی به دلیل داشتن گروه محیط‌زیست دارای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و تحقیقاتی، در سطح ارشد و دکتری هستند و گرایش‌هایی مرتبط با محیط‌زیست برای مقطع ارشد دارند. دروس تصفیه آب و فاضلاب پیشرفته، کنترل آلودگی هوا، انرژی‌های تجدیدپذیر و... از واحدهایی است که دانشجویان این گرایش در مقطع ارشد می‌گذرانند و با مفاهیم طراحی تصفیه‌خانه‌ها برای فاضلاب‌های شهری و همچنین استفادهٔ مجدد از پساب‌های صنعتی، آشنایی با مفهوم وارونگی هوا و علل به‌وجودآمدن و انواع آن، استفاده از انرژی‌های نو به‌جای سوخت‌های فسیلی و... آشنا می‌شوند. آموزش مفاهیم محیط زیستی در داخل دانشگاه چه به شکل تخصصی و چه به شکل عمومی برای دانشجویان منجر به پرورش متخصصانی در حوزهٔ محیط‌زیست می‌شود که در بسیاری از دانشگاه‌ها، ارگان‌های دولتی و خصوصی، واحدهای صنعتی و... مشغول به فعالیت هستند.
چطور بهترش کنیم؟
آموزش عمومی محیط‌زیست در بسیاری از کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعهٔ جهان از مهدکودک و دبستان آغاز می‌شود. همچنین بعضی دانشگاه‌های مطرح جهان می‌خواهند دانشجویان حداقل یک یا دو درس پایه در زمینه محیط‌زیست بگذرانند. این دروس درباره اصول پایه محیط‌زیست هستند و از اثرات پروژه‌های دانشجویان بر اکوسیستم‌های طبیعی می‌گویند. دروسی از قبیل منابع آب، کنترل آلودگی، مدیریت پسماند و... که در مورد ذخایر آبی و نحوهٔ مصرف بهینه‌تر آب، جلوگیری از ایجاد آلودگی‌های محیط زیستی، فرهنگ تفکیک پسماند و... آموزش‌هایی داده می‌شود. بسیاری از سازمان‌های اعتباربخشی جهانی، مانند ABET در ایالات متحده، آموزش موضوعات محیط‌زیستی را الزامی می‌دانند. اما در دانشگاه ما به جز رشته‌های ذکر شده، در رشته‌های دیگر ردپایی از حضور دروس محیط زیستی دیده نمی‌شود؛ یعنی می‌توان گفت کمبود تدریس و آموزش یک درس عمومی مرتبط با محیط‌زیست در مقطع کارشناسی، برای همه شریفی‌ها وجود دارد؛ پس به برنامه‌ریزان آموزشی دانشگاه پیشنهاد می‌گردد درسی با محوریت محیط‌زیست در سبد دروس عمومی قرار گیرد. در کنار حضور درس محیط زیستی در بین دروس عمومی، آموزش مفاهیم محیط زیستی برای دانشجویان، کارمندان و... و همچنین افراد خارج از دانشگاه بخصوص مدیران، کارمندان، کارگرهای واحدهای تولیدی، صنعتی و کشاورزان و... حتی بانوان خانه‌دار از مهم‌ترین وظایف دانشگاه بوده که به‌صورت سمینارها و کارگاه‌های آموزشی می‌تواند برگزار گردد. آگاه‌سازی‌هایی که شاید کوچک به نظر برسد، اما در بلندمدت اثرات بسیار سودمندی بر سلامت محیط‌زیست و زندگی اجتماعی خواهد داشت!
دکتر سهیلا یغمایی | عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی و نفت
