این روزها هر شهر و استانی را که نگاه می‌کنیم در آن دانشگاهی وجود دارد که حداقل مردم آن شهر در مسافت کوتاه و با چالش‌های کمتری به تحصیلات عالی دسترسی داشته باشند. تحصیل در دانشگاه که روزی امید و آرزوی بسیاری از ایرانیان بوده خیلی وقت است یک اتفاق عادی قلم‌داد می‌شود، بقیه دعواها و کاسه کوزه شکستن‌ها فقط بر سر کیفیت آن است. اما تا به حال فکر کرده‌اید که هنوز هم افرادی وجود دارند که به محدودیت‌های آن‌ها پاسخ داده نشده و برایشان دانشگاهی، نه تنها در شهر و استان خود، بلکه در کل کشور، وجود ندارد؟
دکتر علی مقداری، استاد بازنشستۀ دانشکدۀ مهندسی مکانیک شریف، فکر تأسیس دانشگاهی برای ناشنوایان به سرش می‌زند و آن را دنبال می‌کند تا به دانشگاه بین‌الملل فرشتگان می‌رسد. دانشگاهی که آموزش و توانمندسازی، رشد و شکوفایی جامعۀ ناشنوایان را هدف خود قرار داده است. ایده ساخت این دانشگاه، داستان ساخت آن و هدف متفاوتی که با بقیه موسسات آموزش عالی دارد ما را به میز گفتگو با دکتر مقداری کشاند.
ایدۀ دانشگاه فرشتگان از کجا شکل گرفت و چه روندی را برای تأسیس آن طی شد؟
از سال ۹۲، به همراه عده‌ای از همکارانم با عنوان رباتیک اجتماعی، فعالیت‌های نوین رباتیک را در دانشکدۀ مکانیک شریف در رشته‌های مختلف انجام می‌دادیم. طراحی و ساخت یک ربات انسان‌نما با ده انگشت، برای آموزش زبان اشاره به کودکان ناشنوا، هدف ما بود. نه فقط در ایران، بلکه در دنیا اولین پروژۀ رباتیکی برای زبان اشاره بود. بعد از پخش تصاویر و مصاحبه‌های آن در تلویزیون، یکی از معلم‌های مدرسۀ نیمروز که از مدارس باغچه‌بانِ تهران است و ویژه ناشنوایان به وجود آمده، به من اطلاع داد که بچه‌های این مدرسه دوست دارند این ربات را از نزدیک ببینند. من آن روز اسمی از مدارس باغچه‌بان نشنیده بودم. در نهایت ۶۰ نفر از دانش‌آموزان ناشنوای این مدرسه به آزمایشگاه‌های رباتیک آمدند و همراه معلم‌هایشان از ربات رسا بازدید کردند؛ برای بچه‌ها بسیار انگیزه‌بخش بود و اولین باری بود که ما در شریف میزبان دانش‌آموزان ناشنوا بودیم. در همان سال، با دکتر عالمی و دکتر طاهری در دانشگاه کانزاس آمریکا ارائه‌ای از مقاله پژوهش‌هایمان دررابطه‌با رباتی که برای آموزش زبان اشاره به آسیب‌دیدگان شنوایی بود، داشتیم.
جامعۀ مخاطب این دانشگاه، همه فرشتگانی هستند که به آن‌ها میدانی داده نشده تا خودشان را نشان دهند و استعدادهایشان را در حوزۀ آموزش عالی شکوفا کنند.
بعد از آن جلسه، یکی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه گالودت با من تماس گرفت. این دانشگاه تنها دانشگاه مخصوص ناشنوایان در جهان بود و ۱۵۰ سال است که تأسیس شده؛ تا مقطع دکترا دانشجویان شنوا، کم‌شنوا و حتی ناشنوا و نابینا را پذیرش می‌کند. این اتفاق مرا به فکر واداشت که چرا در میان این سه دهه حضور من در شریف و آموزش عالی ایران، دانشگاهی مناسب‌سازی شده برای افراد دارای معلولیت ندیده‌ام؛ مقداری خجل شدم و وجدانم به قلقلک افتاد؛ در تابستان ۹۵ هماهنگی‌های لازم را انجام دادم و از سر کنجکاوی، بدون اینکه از جایی مأمور شده باشم یا مسئولیتی داشته باشم، از آن دانشگاه بازدید کردم. از حضور من در آنجا استقبال شد و حتی دو دانشجوی ایرانی ناشنوا هم که در آنجا در مقاطع دکترا و فوق‌لیسانس تحصیل می‌کردند، به استقبالم آمدند. سپس گزارشی از بازدید تنظیم و برای وزیر علوم ارسال کردم. در آن گزارش ذکر کردم که در کشور برای این قشر، دانشگاه مناسب‌سازی شده‌ای وجود ندارد و بچه‌هایی که از مدارس باغچه‌بان دیپلمشان را می‌گیرند و تازه می‌خواهند وارد اجتماع شوند، جایی پذیرایشان نیست و آن تعدادی هم که در دانشگاه‌های معمولی پذیرش می‌شوند به دلیل نبود بستر مناسب عمدتاً نمی‌توانند فارغ‌التحصیل شوند؛ در انتها ایدۀ دانشگاه فرشتگان را به وزارت علوم دادم. وزارت به من موافقت داد و رئیس دانشگاه آزاد هم به شرطی که خودم آن را راه‌اندازی کنم، با پشتیبانی این طرح موافقت کرد.
چرا اسم این دانشگاه، فرشتگان است؟
وقتی این طرح را با دکتر دورعلی، از اساتید باسابقه و دوستان صمیمی بنده، بازگو کردم، گفتند: «جامعۀ مخاطب این دانشگاه، همه فرشتگانی هستند که به آن‌ها میدانی داده نشده تا خودشان را نشان دهند و استعدادهایشان را در حوزۀ آموزش عالی شکوفا کنند.» و پیشنهاد فرشتگان را مطرح کرد و از نظر من هم توصیف جذابی بود.
به چه شکل و در چه رشته‌هایی دانشجوها پذیرش می‌شوند؟
در مجموع ۲۳ رشته را پوشش می‌دهیم؛ ۵ رشته در مقاطع کاردانی، ۱۳ رشته کارشناسی و ۵ رشته کارشناسی‌ارشد. با بررسی پرونده، دانشجو را پذیرش می‌کنیم و جز مقطع کارشناسی‌ارشد، دانشجویان بدون کنکور و آزمون وارد این دانشگاه می‌شوند. تنوع خوبی در رشته‌های فنی مهندسی، علوم‌انسانی، هنری و مهارتی داریم؛ از مهندسی معماری و کامپیوتر و فناوری اطلاعات گرفته تا نقاشی، گرافیک، عکاسی، طراحی طلا و جواهرات، طراحی لباس، علوم ورزشی، زبان‌شناسی ناشنوایی، روان‌شناسی، آموزش زبان انگلیسی و رشتۀ مترجمی زبان اشاره ایرانی که خودمان هم آن را در کشور راه‌اندازی کرده‌ایم، ارائه می‌دهیم و تاکنون بالغ بر ۶۵ فارغ‌التحصیل داشته‌ایم. رشته‌های علوم پایه چون برای جامعۀ مخاطب، کاربردی ندارند در دانشگاه تدریس نمی‌شوند. باتوجه‌به فرهنگی که در جامعه هست، سعی کرده‌ایم رشته‌های مهارتی داشته باشیم تا بعد از فارغ‌التحصیلی انتظار استخدام نداشته باشند و بتوانند خوداشتغالی کنند. از خود جامعه هدف نیز در رابطه با اینکه به چه رشته‌هایی علاقه دارند، نظرسنجی کرده‌ایم؛ اخیراً بچه‌ها تمایل زیادی به رشتۀ تئاتر و سینما نشان داده‌اند.
رشتۀ مترجمی زبان اشاره ایرانی چیست؟
ما تنها دانشگاه، در ایران هستیم که در مقطع کاردانی و کارشناسی، رشتۀ مترجمی زبان اشاره ایرانی را داریم و با الگوبرداری از دانشگاه گالودت، برنامه‌اش را به شکلی نوشته‌ایم که دانشجویان فارغ‌التحصیل این رشته بتوانند در راستای قانون مناسب‌سازی، در یک سری نهادها استخدام شوند؛ از شریف گرفته تا بانک‌ها، شهرداری، قوه قضاییه و حتی اداره پلیس و مکان‌هایی که ممکن است افراد ناشنوا با آن سروکار داشته باشند. همان اندازه که در برخی موقعیت‌ها حضور مترجم زبان انگلیسی نیاز است، مترجم برای هم‌وطن ناشنوا هم نیاز است. مناسب‌سازی، قبلاً تنها به نصب آسانسور و ساخت رمپ محدود می‌شد، این موارد مناسب‌سازی فیزیکی هستند؛ ولی اکنون مناسب‌سازی نرم نیز مطرح است تا این افراد بتوانند در محیط زندگی‌شان کار و تحصیل کنند و از موهبت‌های جامعه بیشتر بهره‌مند شوند.
کلاس‌های درسی به چه شکل برگزار می‌شوند؟
تقریباً نیمی از دانشجویان ما آسیب‌دیدگان شنوایی هستند، بنابراین ما کلاس‌های درسی را با حضور مترجم برگزار می‌کنیم؛ چه دانشجوها شنوا و استاد ناشنوا باشد و چه استاد شنوا و دانشجویان ناشنوا باشند. یک سری دورۀ آموزشی کوتاه‌مدت هم برای افراد علاقه‌مند به همکاری برگزار کردیم تا به آن‌ها زبان اشاره و فرهنگ جامعۀ ناشنوا را یاد بدهیم؛ برای ارتباط با این افراد فقط دانستن زبان اشاره کافی نیست، بلکه باید فرهنگشان را هم یاد بگیریم؛ مثلاً اگر استاد ناآگاه باشد، ممکن است چیزی بگوید که به دانشجو بربخورد یا اگر بخواهیم با سایر دانشگاه‌ها مقایسه کنیم، استاد می‌تواند هم‌زمان روی تخته بنویسد و توضیح بدهد، درحالی‌که این شیوۀ تدریس، مناسب دانشجوی ناشنوا نیست. برخی از دانشجویان از طریق لب‌خوانی متوجه توضیحات می‌شوند و درصورتی‌که استاد حین تدریس به دانشجویان یا بحث با آن‌ها رودرروی مخاطب ناشنوایش قرار نگیرد، بازدهی آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد. ما تنها دانشگاه ایرانی هستیم که تمام ورودی‌ها در ترم اول، چه شنوا و چه ناشنوا باید ۲ واحد زبان و فرهنگ اشارۀ ایرانی را در کنار ۱۴۰ واحد دیگر، به‌صورت جبرانی بگذرانند.
به گفتۀ ناشنوایان، دانشگاه فرشتگان اثرات عمیقی در زندگی این عزیزان برای حضور شایسته‌تر و مفیدتر در جامعه گذاشته و باعث شده احساس کنند که می‌توانند در توسعۀ کشور نقش داشته باشند.
چگونه نیمی از دانشجویانی که در این دانشگاه تحصیل می‌کنند از نظر جسمی سالم هستند؟ دلیلشان برای انتخاب دانشگاه فرشتگان چیست؟
هدف این دانشجویان صرفاً تحصیلی نیست و عموماً آیندۀ شغلی خود را در راستای کمک و خدمت به این جامعه می‌بینند. از طرفی چون زودتر متوجه برخی مطالب می‌شوند، می‌توانند در انتقال آن به دانشجویان محدودیت‌دار کمک کنند. دلیل حضور عده‌ای هم این است که وابستگان دانشجویانی هستند که مشکل شنوایی دارند.
علت بین‌المللی بودن دانشگاه چیست؟ آیا تابه‌حال دانشجوی خارجی داشتید؟
وبگاهی که از همان ابتدا طراحی کردیم فارسی و انگلیسی است، علت بین‌المللی بودن هم این است که در کل منطقه، چنین دانشگاهی برای افراد ناشنوا نیست. قبل از ما دانشگاه گالودت تنها دانشگاه ناشنوایان جهان بود. گرچه برخی دانشگاه‌های اروپا برای پذیرش دانشجوهای ناشنوا مناسب‌سازی شده‌اند ولی فقط برای ناشنوایان نیستند، اکنون ما مدعی هستیم که دومین دانشگاهیم. تاکنون از افغانستان و به‌تازگی عربستان سعودی دانشجویان دختر ناشنوا داشته‌ایم و از کشورهای منطقه و آفریقایی، مثل سنگال هم بازدیدهایی از دانشگاه فرشتگان شده است. امیدواریم با بهترشدن فضای سیاسی کشور از منظر پذیرش دانشجوی خارجی، بستر مناسبی فراهم شود و دانشجو خارجی خوابگاه بگیرد، ویزا اخذ کند، تحصیل و اعتماد کند و امنیت داشته باشد، تا ما بتوانیم بخش بین‌الملل را فعال‌تر کنیم و تعداد دانشجوهای خارجی بیشتری پذیرش کنیم.
از نظر خودتان، اقداماتی که تاکنون انجام داده‌اید تا چه اندازه تأثیر مثبت داشته است؟
ما تلاش کرده‌ایم بخش قابل‌توجهی از کارشناسانی که در این دانشگاه استخدام می‌شوند، از همین جامعۀ مخاطب باشند که خود ناشنوا، کم‌شنوا یا از والدین ناشنوایند که خودشان شنوا هستند و بیشتر در زمینه مترجمی کار می‌کنند. اولین هیئت‌علمی ناشنوای ایران را هم ما در دانشگاهمان جذب کردیم که همین اتفاق همچون نقطۀ عطفی انگیزه‌بخش برای این قشر است. دانشگاه فرشتگان که امسال پنجمین سال تولدش را جشن می‌گیرد و به گفتۀ ناشنوایان، دانشگاه فرشتگان اثرات عمیقی در زندگی این عزیزان برای حضور شایسته‌تر و مفیدتر در جامعه گذاشته و باعث شده احساس کنند که می‌توانند در توسعۀ کشور در حوزه‌های مختلف، هنر، معماری، کامپیوتر، عکاسی و زمینه‌های مختلفی که هر جامعه‌ای به آن نیاز دارد، نقش داشته باشند.
ملیکا هواسی ۱۴۰۱ مهندسی شیمی
