در سال ۱۹۹۴ رژیم آپارتاید آفریقای‌جنوبی فروپاشید اما آن‌چیزی که حیرت جهانیان را برانگیخت، گذار مسالمت‌آمیز به وضعیت جدید بود. چه‌طور ممکن بود سیاهانی که سال‌ها، خشونت‌هایی آشکار و تبعیض‌های ساختاری را تجربه کرده بودند، تن به زندگی مسالمت‌آمیز با سفیدپوستان بدهند؟! پاسخ ساده بود: حرکات‌نمادین از سوی سیاه‌پوستان با محوریت ماندلا و البته تضمین‌هایی عینی از سوی سفیدپوستان. اوج حرکات‌نمادین برای ایجاد اعتماد را در فینال جام‌جهانی راگبی در سال ۱۹۹۵ شاهد بودیم؛ جایی که تیم قدرتمند نیوزلند با آفریقای‌جنوبی دیدار می‌کرد، آن‌هم در شرایطی که بازیکنان آفریقای جنوبی را سفیدپوستانی تشکیل می‌دادند که شهره به نژادپرستی بودند و به‌شدت مورد تنفر سیاهان. اما ماندلا که از زمان زندان دائما جمعیت ۹۰درصدی سیاهان را دعوت به مبارزه غیرخشونت‌طلبانه می‌کرد، با پوشیدن لباس شماره ۶ که متعلق به پینار، کاپیتان تیم بود، جمعیت ۶۳ هزار نفری استایوم را که ۶۲ هزار نفرشان سفیدپوست بودند، غرق در حیرت کرد. آفریقای جنوبی نیوزلند را در هم کوبید و بعد از مسابقه پینار به خبرنگاران گفت: این پیروزی در مقابل کاری که رئیس‌جمهور کرد، هیچ محسوب می‌شود! امروز ما نه با کمک ۶۳ هزار نفر، بلکه با حمایت ۴۲ میلیون نفر پیروز شدیم!
اما این حرکات نمادین از سوی سیاه‌پوستان، اگر با تضمین‌های عینی سفیدپوستان همراه نمی‌شد، راه به‌جایی نمی‌برد. صنعتگران سفیدپوست که تا پیش از این انحصار صنایع را در دست داشتند، شروع به توانمندسازی سیاهان کردند. انتقال بیش از ۳۰درصد از زمین‌های کشاورزی به سیاه‌پوستان، هدایت ۵۰درصد تملیک‌های دولتی به سیاهان، رسیدن مدیران سیاه‌پوست به ۴۰درصد پست‌های دولتی و ... تنها گوشه‌ای از این تضمین‌ها بود.
ایجاد اعتماد اجتماعی در جامعه قطب‌بندی‌شده ایران نیز کار سختی‌ست اما نه سخت‌تر از اعتمادسازی بین سفیدها و سیاهان در آفریقای‌جنوبی. اگر باورکنیم که ایجاد اعتماد اجتماعی در ایران، امری زمان‌بر است، باید گفت تنها راه احیای این اعتمادِ در حال احتضار، ایجاد یک «شوک بزرگ» در جامعه است؛ شوکی که با دادن تضمین‌های عینی به ایرانیان هوشمند، سخت‌باور و توانمند در تشخیص بازی‌های سیاسی، آن‌ها را قانع کند که این‌بار بازی جدید و صادقانه‌ای در شهر شروع خواهد شد. آن‌گاه می‌توان حرکات نمادین جهت انسجام‌بخشی را نیز از آنان انتظار کشید. خیال خام است که گمان شود با جابه‌جایی چندمهره، با پاسکاری‌های سیاسی میان اهل قدرت و با عزل‌ونصب‌های نمایشی، می‌توان این اعتماد را بازآفرید!
