تغییر دولت در ایران و استقرار تیم جدید در وزارت علوم معمولا به معنای زیر و رو شدن مدیریت دانشگاه‌هاست، افراد غیرهم‌سو با دولت جدید کنار می‌روند تا مثل دیگر سازمان‌ها و نهادهای زیر نظر دولت، روسایی سر کار بیایند که با مسیر جدیدی که در قوه مجریه در دستور کار قرار گرفته، هم‌سو باشند. البته براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزیر علوم رئیس مدنظر خودش را به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی می‌کند و پس از رأی‌گیری در این شورا، حکم انتصاب رئیس از سوی وزیر صادر می‌شود. به همین خاطر وزیر علوم ابتدا برای رئیس دانشگاه حکم سرپرستی می‌زند. از سوی دیگر برای بسیاری از ما مخالفت روسای دانشگاه‌های برتر آمریکایی با طرح ممنوعیت مهاجرتی مسلمانان در دوره ترامپ در خاطر مانده و یا در همین دوران ریاست‌جمهوری ترامپ شاهد ریاست وزیر امنیت میهنی دولت اوباما در دانشگاه کالیفرنیا بودیم.
هاروارد
بسیاری از دانشگاه‌های برتر آمریکایی، موسسات خصوصی غیرانتفاعی هستند که دولت‌ها در آن دخالتی ندارند؛ مثلا در هاروارد، انتخاب رئیس دانشگاه از سوی دو هیئت حاکم بر دانشگاه صورت می‌گیرد. هیئت اول، با عنوان هیئت ناظرین معرفی می‌شود که گروهی سی نفره است. هر سال ۵ نفر از اعضای آن برای مدت ۶ سال انتخاب می‌شوند. این افراد یا از سوی اتحادیه دانش‌آموختگان دانشگاه معرفی می‌شوند و یا با جمع کردن تعدادی امضا نامزد می‌شوند و فارغ‌التحصیلان آنها را برمی‌گزینند. شورای دوم را با نام هیئت رئیس و همکاران می‌شناسیم. هیئتی که دوازده نفره است و به صورت دوره‌ای تشکیل جلسه می‌دهد و تصمیم‌گیری می‌کند. ریاست دانشگاه به عنوان رئیس در آن حاضر است، اما فاقد حق رأی است و دیگر اعضای آن نیز عموما چهره‌های موفق صنایع یا دانشگاه یا اداره امور عمومی هستند. انتخاب اعضای این نهاد، به پیشنهاد خود این گروه و تأیید هیئت ناظرین است و رئیس دانشگاه نیز به همین شیوه انتخاب می‌شود.
کالیفرنیا
اما در دانشگاه کالیفرنیا، قضیه متفاوت است. هیئت حکمران این نهاد با عنوان Regent شناخته می‌شود و مسئول نظارت بر پردیس‌های دهگانه این دانشگاه شامل برکلی و UCLA و ... است؛ هیئتی که در قانون اساسی ایالت کالیفرنیا طراحی شده تا ناظر بر دانشگاه‌های ایالتی باشد. ۱۸ نفر از اعضای این هیئت، از سوی فرماندار معرفی می‌شوند و سنای ایالتی آنها را تأیید می‌کند. این افراد ۱۲ سال در این هیئت عضو هستند. یک نماینده دانشجویی در آن عضو است که سالانه از سوی دانشجوها انتخاب می‌شود و ۷ مقام حقوقی هم در آن عضو هستند. این گروه، ریاست دانشگاه را انتخاب می‌کند و روسای هر کدام از پردیس‌ها باید مستقیما به رئیس دانشگاه پاسخگو باشند. روسای این پردیس‌ها به انتخاب رئیس دانشگاه و با تأیید هیئت نظارت مشخص می‌شوند. در حالی که به ریاست دانشگاه کالیفرنیا president اطلاق می‌شود، روسای برکلی، سانتاباربارا و ... با عنوان chancellor مطرح هستند.
کمبریج
برای ما دانشگاه‌های انگلیسی آکسفورد و کمبریج، نماد دانشگاه‌های قدیمی هستند و بنابراین مرور نحوه تعیین رئیس این دانشگاه‌ها نیز جذاب است. کمبریج دانشگاهی‌ست که یک ریاست chancellor دارد، مقامی تشریفاتی و البته انتخابی. تا سال ۲۰۱۱ این مقام ریاست دانشگاه را پرنس فیلیپ، همسر ملکه الیزابت داشت که در این سال اعلام بازنشستگی کرد و لرد دیوید سنزبوری در یک انتخابات به ریاست دانشگاه رسید. لرد سنزبوری به پیشنهاد شورای انتخابات کمبریج مطرح شد و اولین فردی بود که در ۱۶۳ سال گذشته، به واسطه داشتن رقیب در انتخابات شرکت کرد. هر کسی که پنجاه امضا از رأی‌دهندگان جذب کند، می‌تواند نامزد ریاست باشد. شرکت‌کنندگان در انتخابات هم تمام کسانی هستند که از دانشگاه کمبریج مدرک تحصیلی دارند و به همین خاطر، انتخابات این مقام با نرخ مشارکت ۲.۵ درصد برگزار شد. البته مقام اجرایی ریاست دانشگاه، نائب‌التولیه (vice-chancellor) است که مثل اکثر روسای دانشگاه‌ها یک مقام علمی و اجرایی است. نائب‌التولیه، منتخب مجلس Regent است که اعضای آن بالغ بر ۵۰۰۰ نفر هستند. نائب‌التولیه فعلی دانشگاه، پروفسور استفان توپ، حقوق‌دان کانادایی است که همین ۲۰ سپتامبر اعلام کرد تا پایان سپتامبر ۲۰۲۲ این مقام را برعهده خواهد داشت. او پیشتر ریاست دانشگاه UBC را هم بر عهده داشته است. شورای دانشگاه کمبریج، نهاد حکمرانی دانشگاه است که ترکیب آن جالب توجه است. ریاست و نائب‌التولیه، چهار رئیس کالج (از ۳۱ کالج دانشگاه)، ۴ استاد، ۸ نفر از اعضای مجلس Regent، سه دانشجو که حداقل یک نفر تحصیلات تکمیلی است و ۴ عضو خارجی(غیر آکادمیک).
آکسفورد
آکسفورد نیز مشایه دانشگاه کمبریج است و یک ریاست عظمای تشریفاتی و یک نائب‌التولیه دارد. ریاست فعلی دانشگاه در انخابات ۲۰۰۳ تعیین شد و کریس پاتن، آخرین فرماندار بریتانیایی هنگ‌کنگ به این مقام رسید. پاتن در فاصله ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹ هم‌زمان ریاست دانشگاه نیوکاسل را هم داشت. اگرچه نائب‌التولیه عموما جنبه مدیریت دانشگاهی دارد و چهره‌ای دانشگاهی است، اما لزوما همیشه هم این اتفاق رقم نمی‌خورد. سر جان هود، اولین نائب‌التولیه‌ای بود که از بدنه آکادمیک آکسفورد انتخاب نشد.
بارسلونا
انتخاب رئیس در دانشگاه بارسلونا، مهم‌ترین دانشگاه عمومی اسپانیا اتفاقی خاص و جذاب است که وجهه‌های انتخاباتی قوی دارد. در اینجا هر کدام از چهار بخش دانشگاه، وزن مشخصی دارند؛ اعضای هیئت علمی، ۵۱ درصد، دیگر همکاران علمی (POI) ۹ درصد، دانشجوها ۳۰ درصد و کارمندان ۱۰ درصد. نامزدها پس از اعلام نامزدی و برگزاری مناظره، در انتخابات حاضر می‌شوند. در اینجا با توجه به تقسیم رأیی که در هرکدام از بخش‌ها صورت گرفته، نسبت موزون برای نامزدها در نظر گرفته می‌شود و هر نامزدی که به ۵۰ درصد برسد، برنده خواهد بود، وگرنه انتخابات در دور دوم برگزار خواهد شد. داده‌های انتخابات، فیلم مناظره‌ها و ... در سایت دانشگاه بارسلونا موجود است.
نزدیک‌ترها
دانشگاه الازهر هم بر اساس قانون سال ۱۹۶۱ ملی اعلام شد و ریاست آن را اعضای هیئت عالی انتخاب می‌کنند که چهل نفر هستند که به پیشنهاد شیخ الازهر و حکم رئیس‌جمهوری مشخص می‌شوند. این هیئت چهل نفره که از تمام فرق اسلامی است، وظیفه تعیین رئیس دانشگاه را بر عهده دارد. دانشگاه ملی سنگاپور نیز از ساختار ریاست عالی و رئیس بهره می‌برد. ریاست عالی دانشگاه با رئیس‌جمهور سنگاپور است. رئیس دانشگاه منتخب هیئت امنایی ۲۰ نفره است که از سوی وزیر آموزش این کشور معرفی می‌شوند.
نقش ذی‌نفعان، شفافیت شیوه‌نامه‌ها و سنت‌ها
به نظر می‌رسد گرچه یک شیوه معین برای تعیین رئیس دانشگاه وجود ندارد و انتخاب غیرمستقیم یا مستقیم معمول است، اما حضور پررنگ همه‌ی ذی‌نفعان، از استادان و دانشجوها و فارغ‌التحصیلان تا افرادی خارج از دانشگاه(صنعت) در حکمرانی دانشگاه در دنیا امری مرسوم شده است. همچنین شیوه‌نامه‌های نسبتا شفاف و سنت‌های مشخص انتخاب روسای دانشگاه که برای ما از همین جا هم با کمک اینترنت قابل دسترسی است، یکی دیگر از موارد قابل توجه در تعیین رئیس دانشگاه است.
