در زندگی روزمره ما، اتفاقات تشکیل زنجیره‌ای را می‌دهند که تک‌تک عناصر این زنجیره، بر دیگری تأثیر می‌گذارند. ارتباطی که با کلیشه‌ها داریم واضح است. اهمیت چندانی به محتوای کلیشه‌ای نمی‌دهیم و فارغ از نتیجه این بی‌اهمیتی، پیگیر مسائل مهم‌تری در ذهن خود می‌شویم. یکی از کلیشه‌های اساسی که هر کجا سر خود را کج کنیم صدایش را می‌شنویم، بحث آلودگی هوا و اثر آن بر محیط‌زیست است. بحثی که جایش درون قفسه کلیشه‌ها نیست و بسیار مهم‌تر از آن است که اثرش را بر زندگی خود نادیده بگیریم.
شریف ما، برخلاف اینکه جزو سبزترین دانشگاه‌های ایران به شمار می‌رود، محیط پیرامون و موقعیت مکانی‌ای که در آن واقع شده، روی اکوسیستم و آلودگی هوایش تأثیر گذاشته است. شاید این جملات برایتان تکراری باشند، شاید هم خودتان با تجربه‌ای که این مدت در شریف داشته باشید کاملاً آنها را درک کنید و نیازی به تکرارش نباشد؛ همه می‌دانیم که داریم با رفتارهای جمعی خود چه بلایی بر سر محیط‌زیست می‌آوریم. بهتر است کمی مقیاس دید خود را جزئی‌تر کنیم تا موضوع پیش رویمان، محسوس‌تر شود. منطقه‌ای که خیابان آزادی و دانشگاه در آن واقع هستند، دارای محله‌های گوناگونی است که یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترینِ این محله‌ها، طرشت است. اگر سری به تاریخچه این محله بزنیم، به نکات جالبی برخواهیم خورد.
بافت و شهرت محله طرشت
برخی از باستان‌شناسان قدمت این محله را به دوران سلجوقیان نسبت داده‌اند. از نظر جغرافیایی، درگذشته روستای طرشت در مسیر ری به کن و بخش‌های غربی طبرستان قرار داشته و معبر مسافرانی از طالقان و الموت و قزوین بوده است. دهکده طرشت در بین دو منطقه بزرگ کن و جی واقع بوده و این موقعیت مکانی، طرشت را به یک آبادیِ با ارزشِ استراتژیک تبدیل کرده بود. از طرف دیگر، در قدیم طرشت یکی از بزرگترین توتستان‌های تهران را در خود جای‌داده بود که به‌مرورزمان ساختمان‌های چندطبقه جای این باغ‌ها را گرفت؛ البته که هنوز آثار کمی از این توتستان‌ها در کوچه پس‌کوچه‌ها و خیابان‌های این محله دیده می‌شوند.
بهتر است این گونه بگوییم که طرشت همانند بسیاری از محلات تهران، از آن دسته محله‌هایی است که هم بافت سنتی خود را به‌نوعی حفظ کرده و هم درگیر نوسازی و ساخت‌وسازهای متعدد جهت گسترش و توسعه شده است. به تعبیر دیگر تعداد خانه‌های بافت نوساز و بافت قدیمی در این محله برابری می‌کند.
اما چه اتفاقی افتاده است که این محله تبدیل به یک محله شلوغ و پر رفت‌وآمد شده؛ همان‌طور که در نمودار هم می‌بینید، ایستگاه سنجش آلودگی هوای شریف که پشت دانشکده صنایع قرار دارد، جزو آلوده‌ترین ایستگاه‌های تهران است. بر اساس این نمودار که اطلاعات یک سال گذشته این ایستگاه در هر روز را با میانگین ایستگاه‌های تهران مقایسه می‌کند، می‌توان گفت این ایستگاه تقریباً در تمام طول سال، آلوده‌تر از میانگین تهران بوده است. این مشخص می‌کند که این محله دارای عیب و ایرادهای اساسی است. جای بررسی و تحقیق دارد که دلایل آن چیست.
تغییر بافت و ساخت وسازهای مختلف
همان‌طور که گفته شد، این محله در حال گذار از بافت سنتی به بافت مدرن است. یعنی کم‌کم بافت روستایی در حال بدل‌شدن به بافت شهری است. در مرحله اول، ساخت برج و مجتمع‌های مسکونی که البته برخی یا حتی بیشتر آنها از اصول و قوانین شهرداری پیروی نمی‌کنند، روی رشد جمعیتی مؤثر است. اثرات این رشد جمعیتی هم به‌نوعی روی تعداد خودروها در این منطقه می‌نشیند و در حال حاضر مسئله تراکم جمعیتی یکی از گره‌های موجود است. خود حضور شریف در این محله که البته در ابتدا قرار بود به‌صورت موقتی باشد و بعداً به اصفهان منتقل شود، تمرکز دانشجویان و نوآوران در این نقطه باعث ایجاد بار جمعیتی زیادی شده است و در حال حاضر از توان کنترلی این محله خارج است.
معابر و راه‌ها
جدای از بحث ساخت‌وساز مناطق مسکونی، معابر و راه‌ها و کوچه‌ها یکی دیگر از مسائل قابل‌بحث است. ازآنجایی‌که این محله درگذشته روستا بوده، طبیعتاً معابر هم مطابق با سبک زندگی حاکم بر این محله در آن دوران، احداث شده‌اند و زمان لازم است تا به یک بافت یکپارچه با استانداردهای شهری تبدیل شوند. با نگاهی جزئی‌تر متوجه کوچک بودن معابر و شروع‌شدن میادین و چهارراه‌ها از خیابان‌های فرعی می‌شویم. ردپای این رخداد هم روی تردد بی‌مورد خودروها در قسمت‌های مختلف این محله نمایان است.
طرح ترافیک و حمل‌ونقل عمومی
کلیشه دیگر مربوط به آلودگی هوا، استفاده از حمل‌ونقل عمومی و طرح ترافیک است. اما به چه قیمتی؟ در شرایطی که ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران وضعیت اسفناکی را تجربه می‌کند، مترو یکی از گزینه‌های نسبتاً مطلوب جهت جابه‌جایی است. به دلیل نبود طرح ترافیک در این نقطه، مسافران درون‌شهری و بین‌شهری که با مرکز شهر یا نقاط دیگر سروکار دارند، با ماشین‌هایشان به این نقطه می‌آیند و خودروی خود را در نقطه‌ای پارک می‌کنند و برای ادامه سفر، به سراغ استفاده از مترو می‌روند. در بطن ماجرا، همین پارک‌کردن متعدد هم ترافیک را تشدید می‌کند. طرشت، استاد معین، دانشگاه شریف و دکتر حبیب‌الله چهار ایستگاه پرتردد این منطقه هستند که تقریباً یک لاین پارک خودرو خصوصاً در خیابان آزادی و محدوده تیموری به خود اختصاص داده‌اند.
شبکه معابر طرشت و شریف
این روزها کم پیش می‌آید که از مسیریاب‌ها در حین رانندگی استفاده نکنیم. هرچقدر هم به مسیر مسلط باشیم، احتمالاً مسیریاب‌ها راهی با کمترین زمان ممکن را پیشنهاد خواهند داد. یکی از مسائلی که در محله طرشت و بافت معابر آن، بحران ترافیک و در پی آن آلودگی هوا را تشدید می‌کند، استفاده از همین برنامه‌هاست. دلیلش هم این است که این مسیر بهینه از کوچه‌پس‌کوچه‌های قدیمی این محله می‌گذرد و در نتیجه باعث ترافیک‌های جزئی در معابر می‌شود. چراکه این اپلیکیشن‌ها افرادی را که در حال سفر بین‌شهری هستند و باید از بزرگراه‌هایی مثل شیخ فضل‌الله استفاده کنند را به محله طرشت و کوچه‌های تنگ آن سوق می‌دهند تا فقط چند دقیقه آنها را سریع‌تر به مقصد برسانند. اگرچه این برنامه‌ها، مسافر را سریع‌تر به نقطه پایانی سفر منتقل می‌کند، ولی هزینه‌اش این است که هم ترافیک را در این منطقه بیشتر می‌کنند هم خود راننده‌ها باید به‌جای فشاردادن پاهایشان روی پدال گاز، و یک سفر بدون توقف در بزرگراه‌ها، از تعویض پاهایشان بین کلاژ و ترمز و گاز استفاده کنند.
در نهایت به دلیل کنار هم قرارگرفتن موارد بالا، این محله تبدیل به یکی از محله‌های پر رفت‌وآمد و شلوغ تهران می‌شود. محله‌ای که آلودگی‌اش بیشتر از همه به اهالی شریف و طرشت ضربه می‌زند و آرزوی هوای پاک را از آنها می‌گیرد و بیماری و مریضی‌های مختلفی را به آنها برمی‌گرداند. در آخر هم درست است که شهرداری این ناحیه، اقدامات مثبتی مثل تبدیل میدان تیموری به چهارراه را انجام دهد که بار ترافیکی را برای چند دقیقه هم که شده کاهش می‌دهد، یا چراغ‌های راهنمایی‌ورانندگی هوشمندی را نصب کند که به‌صورت خودکار و با هوش‌مصنوعی، تعداد ماشین‌های پشت چراغ‌قرمز را تشخیص می‌دهد، اما به نظر نمی‌رسد تا زمانی که معماری این محله به‌صورت کلی تغییر کند و موارد بالا حل شوند، بتوانیم هوای سالمی در شریف تجربه کنیم.
مهدی فرهنگی | ۱۳۹۹ مهندسی هوافضا
