روزنامه شریف
روزنامه شریف
خواندن ۴ دقیقه·۳ سال پیش

صددرصد نه، ولی همراه با پیشرفت

نگاهی به آخرین پرتاب فضایی ایران
نگاهی به آخرین پرتاب فضایی ایران


ایران از سال ۱۳۸۷ با پرتاب ماهواره امید با ماهواره‌بر سفیر در مدار ۲۵۰ کیلومتری در زمره کشورهای دارای فناوری پرتاب ماهواره قرار گرفت. پس از آن زمان، ماهواره‌بر سیمرغ با تغییرات اساسی در ساختار سفیر طراحی شده و هدف از ساخت و طراحی آن پرتاب و قراردهی ماهواره‌ای با وزن حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ کیلوگرمی در مدار ۵۰۰ کیلومتری بوده است.

چگالی هوا بعد از ارتفاع ۳۰۰ کیلومتری از سطح زمین بسیار کم است و در نتیجه نیروی پسا تقریبا صفر. اصطکاک هوا، سرعت و ارتفاع ماهواره‌های ارتفاع پایین مثل امید را به سرعت کاهش داده و عمر عملیاتی آنها را بسیار محدود می‌کند، به طوری که یک ماهواره در مدار ۲۰۰ کیلومتری حدود ۴۰ روز حول زمین می‌گردد و بعد در اثر اصطکاک جو غیرعملیاتی شده و پس از مدتی سقوط می‌کند یا در جو می‌سوزد، اما این مدت برای یک ماهواره در مدار ۴۰۰ کیلومتری به حداقل ۳ سال افزایش می‌یابد. بنابراین ماهواره‌های عملیاتی LEO (ماهواره‌های مدار پایینی زمین) را معمولا در مدارهای ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتری قرار می‌دهند.


طراحی ماهواره‌برهای داخلی در حقیقت برگرفته از طراحی موشک شهاب-۳ و موشک R-27 Zyb شوروی است، اما بهینه‌سازی و بازطراحی روی آنها انجام شده است. ماهواره‌بر سیمرغ متشکل از ۲ استیج (مرحله) است و هر دو استیج مبتنی بر پیشرانه سوخت مایع. سوخت مایع دقت بالایی دارد، اما پیچیدگی در طراحی و ساخت، آن را گران‌تر می‌کند. نسل دیگر ماهواره‌بر ایرانی ذوالجناح است که به جای سوخت مایع از سوخت جامد در دو استیج اول و دوم استفاده می‌کند. این نوع ماهواره‌برها ارزان‌ترند و می‌توانند از هر جایی پرتاب شوند.

روز پنج‌شنبه، ۹ دی ماهواره‌بر سیمرغ پس از تقریبا ۴ شکست دوباره پرتاب شد و این‌بار ۳ ماهواره را با خود حمل می‌کرد. تقریبا دو مرحله اول و دوم پرتاب ۴۵۰ ثانیه طول می‌کشد. در مرحله اول ماهواره‌بر تا ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری زمین (karman line) شتاب می‌گیرد. سپس استیج اول جدا شده و استیج دوم فعال می‌شود و در نهایت به مدت ۴۰ ثانیه پیشرانه تولید می‌کند تا ماهواره در مدار مطلوب تثبیت شود.


مطابق اعلام رسمی وزارت دفاع ماهواره‌بر و سه ماهواره به سرعت نهایی ۷۳۵۰ متر بر ثانیه رسیده و ارتفاع نهایی آنها نیز ۴۷۰ کیلومتر بوده است. متأسفانه به دلیل اینکه سرعت لازم برای تزریق صحیح در این مدار ۷۶۳۰ متر بر ثانیه است، ماهواره‌ها در مدار صحیح قرار نگرفتند. مدار نهایی مطابق شبیه‌سازی و محاسبات، یک بیضی با خروج از مرکز ۰.۰۷ بوده که باعث شده ماهواره‌بر و سه ماهواره در اقیانوس هند و در نزدیکی استرالیا سقوط کنند. با توجه به محدودیت‌های پرتاب در ایران میل مداری احتمالا ۵۵ درجه بوده است. همچنین قطعاتی از ماهواره‌بر در مراحل اولیه معمولا رها می‌شود که مطابق اخبار بخشی از این قطعات در استان سیستان و بلوچستان سقوط کرده است. مطابق برنامه‌ریزی‌ها در آینده با فعال شدن مرکز پرتاب چابهار، خطرات سقوط این اشیاء روی مناطق مسکونی برطرف خواهد شد و از طرفی به دلیل نزدیک بودن این مکان به استوا انرژی کمتری برای تزریق مدار لازم خواهد بود.


در کنار این شکست در تزریق مداری، موفقیت‌های چشم‌گیری نیز وجود دارد. اولین مورد دستیابی به فناوری Multi Pod Deployment یا همان تزریق هم‌زمان چندین ماهواره در یک مدار و با یک ماهواره‌بر است که طبق اعلام رسانه‌های رسمی با موفقیت انجام شده و مورد دوم افزایش سرعت نهایی از ۷۰۰۰ به ۷۳۵۰ متر بر ثانیه است. همچنین در برخی پرتاب‌های قبلی استیج دوم با مشکل مواجه بود که گویا در این پرتاب برطرف شده، ولی مشکل اصلی در تزریق فعلا گزارش نشده است.

متأسفانه در خصوص پرتاب اطلاع‌رسانی با کژتابی و ابهام همراه بود و وزارت دفاع و همچنین رسانه‌های داخلی از آن به عنوان موفقیت صددرصدی یاد کردند و در روز اول اطلاعاتی شفاف درباره قرار نگرفتن ماهواره‌ها در مدار داده نشده بود. امیدواریم شفافیت خبری همواره در پرتاب‌های بعدی بیشتر رعایت شود تا این‌گونه ابهامات پیش نیاید. در شرایط کنونی تزریق ماهواره‌ها از سوی ایران، نقش به‌سزایی در سیاست خارجی کشور خواهد داشت که متقابلا به عنوان برگ برنده می‌تواند در مذاکرات اهمیت پیدا کند؛ علی‌الخصوص که بیشترین فشار برای تحریم این بخش به کار گرفته شده است، اما باید توجه داشت که مسیر پیشرفت علم و تکنولوژی کشور باید مستقل از سیاست و هجمه‌های رسانه‌ای و با شفافیت طی شود و همچنین در صورتی که مدیریتی ناکارآمد در برخی بخش‌های وزارت دفاع یا سازمان فضایی وجود دارد، لازم است تغییرات ساختاری و اجرایی رخ دهد که مسلما این کار به عهده رئیس‌جمهور است.

علاوه بر این، شتاب کند در توسعه صنعت فضایی در طول ۹ سال اخیر مانع بزرگی بوده که باید هرچه سریع‌تر اصلاح شود؛ به عنوان مثال با توجه به بنیه کشور تعداد پرتاب‌ها می‌تواند به جای ۱ یا ۲ پرتاب در سال به ۴ پرتاب در سال افزایش پیدا کند. این کار روند را سریع‌تر و کارآمدتر خواهد کرد. رقابتی کردن فضای کاری در این حوزه نیز بسیار مهم است، همانگونه که سایر کشورها از این طریق شتاب فزاینده‌ای در مسیر فضایی شدن خود ایجاد کرده و شرکت‌های دانش‌بنیان نقش به‌سزایی در این حوزه می‌توانند ایفا کنند. این کار هزینه‌های صنعت فضایی را نیز کاهش خواهد داد.


عطا مرادی


دانشگاه شریفروزنامه شریفصنعت فضاییماهواره‌بر سیمرغماهواره
روزنامه شریف/ اخبار راستکی دانشگاه صنعتی شریف را از روزنامه دنبال کنید.
شاید از این پست‌ها خوشتان بیاید