دکتر کرباسی از اساتیدی هستند که علاوه بر فعالیت در فضای دانشگاهی، دنبال حل یک سری مسائل مرتبط با رشته و تخصصشان در کشور هم هستند. عضو هیئت‌علمی دانشکده برق بودن و دبیری ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات، باعث شده تا ما در دنباله مسائل به‌روز حوزه‌های مخابراتی، چند ساعتی را با او به گفتگو بنشینیم تا از وضعیت دانش‌بنیان‌ها و پروژه‌های جدید این حوزه با خبر شویم.
از خودتان شروع کنیم، درباره خودتان کمی می‌گویید.
سید محمد کرباسی هستم، دبیر ستاد توسعهٔ فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری؛ سال ۸۲ وارد رشتۀ مهندسی برق شریف شدم و مهندسی برق مخابرات خواندم. سال ۸۶ مخابرات سیستم را در مقطع ارشد دانشگاه تهران ادامه دادم. سال ۸۸ به شریف برگشتم و مقطع دکتری مخابرات سیستم را گذراندم و اکنون عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ مهندسی برق شریف هستم.
مأموریت ستاد توسعۀ فناوری که دبیری آن را بر عهده دارید چیست؟
به‌طورکلی، معاونت علمی ریاست‌جمهوری به عنوان بازوی علمی-فناوری دولت، در سه حوزۀ اصلی فعالیت می‌کند؛ حوزۀ علم، حوزۀ فناوری و حوزۀ اقتصاد دانشگاهی. برای حوزۀ توسعۀ فناوری، یک مرکز توسعۀ فناوری‌های راهبردی در معاونت داریم که ۸ ستاد توسعهٔ فناوری ذیل آن فعالیت می‌کنند؛ هوش مصنوعی، کوانتوم، ستاد نانو، سلول‌های بنیادی، زیست‌فناوری، علوم‌شناختی، مواد و ساخت پیشرفته و اتصال‌پذیری و ارتباطات این ۸ حوزه هستند. حالا در این ساختار، ستاد اتصال‌پذیری و ارتباطات، مربوط به فناوری‌هایی است که به مخابرات و ارتباطات نقطه‌به‌نقطه، توسعۀ زیرساخت‌های شبکه، هوشمندسازی و اتصال همۀ اشیا به هم یا همان اینترنت اشیا و همینطور امنیت سایبری مربوط می‌شود. درواقع ستاد همان معاونت است؛ منتها در حوزۀ تخصصی ارتباطات. هر مأموریتی که معاونت علمی دارد، ستاد هم باید همان نقش را در زیست‌بوم اتصال‌پذیری و ارتباطات، ایفا کند.
«توسعۀ فناوری» مأموریت اصلی ستاد است. درواقع نام این ستاد، به این جهت توسعۀ فناوری است که بتواند فناوری‌ها را رصد کند، اکوسیستم را شناسایی کند، سعی در احیای منابع انسانی داخل اکوسیستم داشته باشد و بحث‌های مهارت‌افزایی آن‌ها را پیگیری کند.
ستاد اتصال‌پذیری و ارتباطات، ۵ مأموریت اصلی دارد: «رصد فناوری، فرهنگ‌سازی و ترویج، حمایت، توسعۀ فناوری و توسعۀ اقتصاد». در مأموریت اول که «رصد فناوری» است، باید فناوری‌ها را چه در سطح بین‌الملل و چه در سطح ملی شناسایی کنیم و از ضرورت‌ها و نیازمندی‌های کشور را بشناسیم.
برای «فرهنگ‌سازی و ترویج»، ما باید بتوانیم ادبیات و سواد فناوری را در سطح جامعه و به‌خصوص جامعۀ علمی کشور توسعه دهیم. مفاهیمی مثل توسعۀ فناوری در حوزه‌های مربوط به تلکام را هم باید به داخل دانشگاه‌ها ترویج دهیم. منظور از ترویج هم لزوماً کارهای تبلیغاتی نیست؛ می‌تواند شامل حمایت‌های پایان‌نامه‌ای، برگزاری رویدادهای انگیزشی و بحث‌های مهارت‌آفرینی و مهارت‌افزایی در دانشگاه‌ها بشود.
در ادامۀ این قضایا، «حمایت» مهم می‌شود؛ حمایت از تحقیقات و طرح‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها، دوره‌های پسادکتری و پایان‌نامه‌های علمی که در حوزه‌های مربوط به فناوری‌های ضروری کشور هستند.
«توسعۀ فناوری» مأموریت اصلی ستاد است. درواقع نام این ستاد، به این جهت توسعۀ فناوری است که بتواند فناوری‌ها را رصد کند، اکوسیستم را شناسایی کند، سعی در احیای منابع انسانی داخل اکوسیستم داشته باشد و بحث‌های مهارت‌افزایی آن‌ها را پیگیری کند. پس پروژه‌هایی را تعریف می‌کند و حامی آن‌ها می‌شود، تا در نهایت آن فناوری به کشور اضافه شود.
در گام آخر، برای «توسعۀ بازار و اقتصاد دانش‌بنیان»، ما باید بتوانیم بازارهای داخل و خارج را به توسعۀ فناوری‌هایی که در داخل کشور اتفاق می‌افتند، معطوف کنیم که در همکاری با ستادهای اقتصاد دانش‌بنیان اتفاق می‌افتد.
درحال‌حاضر در ستاد از چه طرح‌هایی حمایت می‌کنید؟
پیش پای شما یک شرکت دانش‌بنیان بودم و از آنجا به دفتر روزنامه آمدم. این شرکت هم در حوزۀ بومی‌سازی ساخت سرور کار می‌کند؛ قطعات مهمی از سرور که امکانش وجود دارد را با مهندسی معکوس یا طراحی‌های صنعتی متناسب با نیاز مشتری تا جای ممکن بومی‌سازی می‌کند. جلوگیری از خروج ارز از کشور، توسعۀ اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال، اشتغال‌آفرینی برای نخبگان کشور و جلوگیری از خروج نخبگان، از فواید این بومی‌سازی است. ما هم پیگیر هستیم که بازار چنین شرکت‌هایی که تحقیق واقعی انجام می‌دهند را توسعه دهیم. شرکت دیگری هم وجود دارد که اخیراً ارتباطات نوری و لیزری را در شریف به طور آزمایشی پیاده‌سازی کرده و فعلاً به نرخ یک گیگابیت‌برثانیه با فاصلۀ دو کیلومتری رسیده، طرحشان مورد حمایت ستاد قرار گرفته است. همچنین شرکت‌های خوبی در بحث اینترنت اشیا، تأمین امنیت ارتباطات اینترنت اشیا و سایر انواع ارتباطات، بومی‌سازی تجهیزات شبکهٔ سوئیچ‌ها و مسیریاب یا روترها که در ایجاد شبکه‌های کامپیوتری و فیبر نوری مهم هستند، ورود کرده‌اند.
در میان صحبت‌هایتان به اینترنت اشیا اشاره کردید. اگر امکانش هست، در این باره بیشتر توضیح دهید.
در آینده همۀ اشیا هوشمند خواهند بود، به این معنی است که هر شی، اطلاعات موردنیازش را از محیط خودش به دست می‌آورد. برای مدیریت صحیح اطلاعات در سطح کلان، آن را در قالب شبکه‌ای که به اینترنت اشیا شناخته می‌شود، قرار می‌دهد و موجب دسترسی پایگاه‌های اطلاعاتی بزرگ‌تری به اطلاعات می‌شود. سپس پلتفرم‌های بهره‌بردار اطلاعات، سعی می‌کنند باتوجه‌به حوزه‌های مختلف کاربرد، به استنباط‌هایی برسند. شهر هوشمند، خانۀ هوشمند، کارخانۀ هوشمند، معدن و خودروی هوشمند، همه تحت موضوع اینترنت اشیا قرار می‌گیرند. همچنین برای اینکه بتوانند رفتاری هوشمند از خود نشان دهند، نیاز است که همهٔ اشیا متصل باشند.
نکته مهم اما این است که چون داده‌های برخی حسگرها به‌مرورزمان تغییرات شدید ندارند، شاید یک ارتباط با نرخ کم هم پاسخگوی نیازشان باشد. برعکسش هم وجود دارد؛ برای مثال در متاورس، شما نیازمند یک ارتباط با ظرفیت بالا هستید؛ چون باید تصاویر لحظه‌ای را پردازش کرده و یک فضایی را به‌صورت واقعیت مجازی یا واقعیت افزوده، در اختیار کاربر قرار دهید. پس دو وجه متفاوت وجود دارد که یکی از آن‌ها حساس است؛ مثلاً در خودروی متصل و هوشمند، شما باید حجم زیادی از پردازش محیط خودرو را در لحظه انجام دهید و به خودرو فرمان دهید که چه کار کند؛ واضح است که تأخیر بسیار مهم می‌شود؛ درحالی‌که در سطح دیگر، شما حسگرهایی دارید که تأخیر برای آن‌ها حیاتی نیست و حجم و نرخ داده‌ها هم آن‌قدرها زیاد نیست.
برای آن نوع حساس به تاخیر، در ارتباطات نسل پنجم سه حوزۀ موازی برای کاربرد و توسعۀ ارتباطات تعریف کردند که در نسل چهار از این خبرها نبود؛ ارتباطات از جنس اینترنت اشیا که تأخیر در آن‌ها مجاز است، ارتباطات تلفن همراه که کاربر می‌خواهد تجربۀ پربازدهی را داشته باشد و همینطور ارتباطات فوق حساسی همچون جراحی از راه دور که جراح می‌خواهد ربات جراح را کنترل کند. این سه حوزه با ماهیت‌های متفاوت در ارتباطات نسل پنجم تعریف شدند.
این هوشمندسازی تا چه اندازه صرفۀ اقتصادی دارد؟
قطعاً مقرون‌به‌صرفه است؛ اما هر صرفه‌جویی و بهینگی، نیازمند سرمایۀ اولیه است. شما اگر بخواهید خانۀ خود را به سلول خورشیدی مجهز کنید، سرمایۀ اولیه نیاز دارید و ممکن است این سرمایه، از چند سال هزینۀ برق خانه‌تان بیشتر شود؛ اما در درازمدت قطعاً می‌تواند بسیار به‌صرفه شود. دلیل اینکه نمی‌توان با عدد و رقم مشخصی میزان صرفه‌جویی این بهینه‌سازی را توضیح داد، وابستگی آن به شرایط است؛ طبیعتاً برای ساختمانی که به‌شدت دور از بهینگی ساخته شده است، هوشمندسازی صرفۀ اقتصادی ندارد. برای مثال در بخش روشنایی، در بسیاری از ساختمان‌های اداری و دولتی، به دلیل عدم مدیریت متمرکز و هوشمند، روشنایی در ساعات غیراداری نیز برقرار است. سرمایش و گرمایش هم همینطور، اتفاقاً یکی از اساتید شریف در هوشمندسازی دانشکدۀ مهندسی برق، به لحاظ بهینه‌سازی مصرف انرژی نتایج خوبی را داشته است. این بهینه‌سازی از طریق نصب سنسورهای دما و رطوبت داخل اتاق‌های دانشکده اتفاق افتاد و هم‌اکنون مدیریت دانشگاه، پیگیر این است که این طرح را برای سایر ساختمان‌های دانشگاه هم اجرایی کند.
می‌توانم این تضمین را به علاقه‌مندانی که دوست دارند در کشور بمانند بدهم: «حضورتان، می‌تواند فرصت‌های خیلی بزرگی را برایتان ایجاد کند.»
آیا این طرح برای سایر دانشگاه‌ها هم قابل‌پیگیری هست؟
قابل‌پیگیری هست؛ اما مقداری چالش بهینه‌سازی انرژی در بحث سرمایه‌گذاری اولیۀ آن وجود دارد، برای نهادها و دستگاه‌ها از نظر بودجه‌ای باید توجیه‌پذیر باشد. امیدوارم به‌مرور، مخصوصاً با بحث ناترازی انرژی که اکنون داغ است و موردتوجه قرار گرفته است، فرصتی باشد که بتوانیم مفاهیمی همچون ساختمان هوشمند و بهینه‌سازی مصرف انرژی را جا بیندازیم.
اخیراً چه فعالیت‌هایی در ستاد داشته‌اید و دانشجویان چگونه می‌توانند از برنامه‌هایتان باخبر شوند؟
در تلاشیم تا جای ممکن روابطمان، چه در فضای مجازی و چه از طریق بحث‌های حضوری و بازدیدهایی که برگزار می‌کنیم، توسعه پیدا کند و خدماتی که می‌توانیم ارائه بدهیم را به گوش همه برسانیم. مطمئن می‌شویم فراخوان‌هایی که در معاونت هست، به دست همه می‌رسد و نخبگان می‌توانند از آن‌ها بهره ببرند.
در شش ماه گذشته، فراخوان نوآفرینمان که از ۱۴ طرح نوآورانه حمایت کردیم، باعث شد استارتاپ‌هایی را راه‌اندازی کنیم. یکی از آن‌ها در پارک علم و فناوری شریف است؛ در حوزۀ هوشمندسازی کلید و پریزها و تجهیزات برقی منزل کار می‌کند، از طریق ارتباطات وای‌فای، کاربران می‌توانند به طور برخط، وضعیت مصرف برقشان را ببینند و کنترل کنند.
در دو ماه آینده هم همایش دانشمندان جوان کشورهای بریکس را در کشور روسیه داریم. این همایش با همراهی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحدهٔ عربی برگزار می‌شود. مخاطبان این برنامه دانشمندان جوان زیر ۴۰ سال هستند و در همۀ کانال‌ها و شبکه‌هایی که داشتیم، فراخوانش را منتشر کردیم. ۷۰ نفر ثبت‌نام کردند و بعد از غربالگری، تعدادی از این افراد به‌عنوان منتخب معرفی شدند.
در آخر، توصیهٔ شما به دانشجویان چیست؟
فرصت جوانی و دانشجویی را برای یادگیری و مهارت‌افزایی استفاده کنید؛ فرصت کوتاهی است و تکرار هم نمی‌شود. از طرفی از نگاه من، احساسم این است که در کشور ما فرصت‌های زیادی برای پیشرفت وجود دارد؛ منتها هیچ پیشرفتی بدون زحمت حاصل نمی‌شود؛ پتانسیل بازار بزرگی در حوزۀ اقتصاد دانش‌بنیان که با تلاش نخبگان جوانی همچون دانشجویان شریف، می‌تواند بالفعل شود. می‌توانم این تضمین را به علاقه‌مندانی که دوست دارند در کشور بمانند بدهم: «حضورتان، می‌تواند فرصت‌های خیلی بزرگی را برایتان ایجاد کند.»
ملیکا هواسی | ۱۴۰۱ مهندسی شیمی
