اگر به تقویم‌تان نگاهی انداخته باشید، دیروز، نهم مردادماه به عنوان روز ملی اهدای خون نام‌گذاری شده است. چهل و نه سال پیش در چنین روزهایی سازمان ملی اهدای خون با هدف سامان بخشیدن به وضع آشفته خون‌رسانی، ترویج فرهنگ اهدا و تهیه و تأمین خون برای رفع نیاز بیماران نیازمند، به‌خصوص مبتلایان به تالاسمی، هموفیلی و لوسمی به وجود آمد. حال به بهانه گرامی‌داشت این روز، نگاهی به روند و اوضاع اهدای خون خواهیم انداخت.
صفر تا صد اهدای خون
پیش از اهدا:
اگر قصد اهدای خون دارید، پیش از هر کاری باید از دارا بودن شرایط مطلوب جهت اهدای خون مطمئن شوید. در ابتدای کار می‌توانید از بخش مربوطه در سایت سازمان انتقال خون ایران از مراکز اهدای خون محل زندگی‌تان مطلع شوید. خیریه فردای سبز شریف هم سابقه میزبانی از برنامه‌های مرتبط با اهدای خون داشته است. توصیه می‌شود که چهار ساعت قبل از اهدای خون مواد غذایی خیلی چرب مصرف نکنید. ابتدای مراجعه به مرکز، جهت ثبت‌نام، کارت شناسايی معتبر عکس‌دار (برای اهداکنندگان بار اول صرفا کارت ملی) از شما خواسته می‌شود و فرمی شامل مشخصات عمومی خود پر می‌کنید. سپس پزشک پرسش‌هايی در زمينه سوابق پزشكی، وضعيت فعلی و رفتارهای شخصی‌تان مطرح می‌کند که در بخش‌های بعدی بیشتر به آن‌ها خواهیم پرداخت. این گفت‌وگوها بین شما و پزشک محفوظ می‌ماند پس دقت و صداقت را اصل قرار دهید. بعد از آن معاینه‌ای جهت سنجش وزن، فشارخون، نبض و دمای بدن‌تان صورت می‌گیرد. در ادامه معاینات از شما تست هموگلوبین گرفته می‌شود تا احیانا دچار کم‌خونی نباشید. حال درصورت مساعد بودن شرایط می‌توانید خون اهدا کنید.
هنگام اهدا:
برای اهدای خون پس از قرارگیری روی تخت، با محلول ضدعفونی‌کننده ناحيه داخلی آرنج‌تان ضدعفونی شده و سوزن استریل خونگيری که به يک کيسه مخصوص متصل است به رگ ناحيه آرنج‌تان وارد می‌شود. در هر اهدای خون یک کیسه معادل حدود 450 میلی‌لیتر خون (یعنی کمتر از ۱۰ درصد حجم کل خون بدن یک فرد بالغ) از شما گرفته می‌شود. مدت زمان پر شدن کیسه حدود 5 الی 10 دقیقه است. البته اهدای پلاکت، گلبول قرمز یا پلاسما از طریق آفرزیس می‌تواند تا دوساعت طول بکشد.
پس از اهدا:
پس از پايان خونگيری یکی از پرسنل بانداژی را روی بازوی شما قرار می‌دهد. بازوی خود را چند دقیقه بالا نگه داشته و بر روی محل خونگیری فشار دهید. بدن شما به زمانی برای تطبیق با حجم جدید خون نیاز دارد پس به مدت 10 الی 15 دقيقه روی تخت استراحت می‌کنید. پیش از خداحافظی مسئول ترخیص مجددا معاینه مختصری برای اطمینان از مطلوب بودن وضعیت شما انجام می‌دهد. در مجموع معاينه، خونگيری و استراحت حدود یک ساعتی زمان می‌برد. حتما بعد از اهدای خون مایعات و آب زیاد بنوشید. درصورت نیاز می‌توانید از مکمل‌های آهن برای جبران کاهش آهن ناشی از اهدای خون و از یخ برای قرار دادن بر روی محل خونگیری استفاده نمایید. بانداژ روی بازوی‌تان را تا 4 ساعت برندارید و آن را خشک نگه دارید. همچنین تا مدتی از مصرف دخانیات و فعاليت‌های سنگین بدنی خودداری کنید. مهم‌تر از همه از احساس خوب کمک به زندگی دیگران لذت ببرید!
متقاضیان خون شما بسیارند!
با اهدای یک واحد خون، ۳ فرآورده خونی (پلاکت، پلاسما و گلبول قرمز فشرده) تولید می‌شود و به همین دلیل است که گفته می‌شود هر واحد اهدای خون جان سه بیمار را نجات می‌دهد. بیماران تالاسمی و هموفیلی و لوسمی ناگزیرند برای تمام عمر به شکل منظم خون یا فرآورده‌های خون دریافت کنند. همچنین زنان باردار در حین زایمان، نوزادان و به خصوص نوزادان نارسی که به زردی دچار می‌شوند، نیازمند خون هستند و از طرفی بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی یا اشعه درمانی قرار دارند هم از مصرف‌کنندگان خون و فرآورده های‌خون هستند. افرادی که دچار حوادث مختلفی مانند تصادفات رانندگی، سوختگی شده‌اند و افراد تحت اعمال جراحی مانند قلب باز نیز از دریافت‌کنندگان هستند.
هم سود برسانید، هم سود ببرید!
اهدای خون علاوه بر نجات جان بیماران، مزایای سلامتی نیز برای اهداکننده دارد. برای مثال معاینات فیزیکی ساده و تست خون قبل از اهدا، علاوه بر کنترل وضعیت اجمالی بدن‌تان شامل ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن و اطلاع از نوع گروه خونی، می‌تواند نگرانی‌های سلامتی ناشناخته را به عنوان بخشی از فرآیند اهدای خون تشخیص دهد و در کشف بیماری‌های نهفته مؤثر باشد. البته نباید از اهدای خون برای پیدا کردن بیماری‌های مربوط به خون مانند هپاتیت B، هپاتیت C و یا HIV استفاده کنید. همچنین اهدای خون در کاهش احتمال ابتلا به سرطان موثر است؛ زیرا اهدای خون نوعی پاک‌سازی بدن محسوب می‌شود. اهدای خون به تنظیم میزان آهن خون نیز کمک بسزایی کرده که سبب کاهش 30 درصدی احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و ضمانت سلامت کبد می‌شود. ضمنا اهدای خون ۶۵۰ کالری می‌سوزاند. معادل کالری مصرف شده در شش ساعت پیاده‌روی متوسط! اما فارغ از تمام این موارد چه احساسی ارزشمندتر از اینکه با هدیه دادن این نعمت خدادای توانسته‌اید کمک‌حال سه هم‌وطن خود باشید؟
نگران درد و خطر نباشید!
همان‌طور که گفته شد پیش از اهدای خون مورد معاينه و مصاحبه پزشکی قرار می‌گيرید تا اين اطمينان حاصل شود که اهدای خون برای شما و خونِ اهدا شده برای گيرنده هيچگونه مشکلی ايجاد نمی‌کند. ضمنا مراکز ملزم به استفاده از وسايل استريل يکبار مصرف هستند. دستگاه گردش خون هم کارش را به‌خوبی بلد است و می‌تواند بدون ایجاد مشکل برای سیستم ایمنی در کمتر از 24 ساعت پلاسمای خونِ گرفته شده را جایگزین کند. با این حال درصد کمی از اهداکنندگان ممکن است دچار واکنش‌های خفیفی مانند سرگیجه، سبکیِ سر، درد و کبودی ناحیه ورود سوزن به بازو شوند که به آسانی قابل پیشگیری و درمان هستند. اگر بعد از اهدای خون حال خوبی نداشتید، می‌توانید با مرکز انتقال خون محل خود تماس بگیرید و با پزشک یا پرستار حاضر در مرکز مشاوره کنید.
از بابت درد هم زیاد نگران نباشید! عمل خونگيری در زمان فروکردن سوزن به داخل پوست ناحيه بازو ممکن است چند ثانیه‌ای باعث ايجاد درد و سوزشی مختصر در همان ناحيه شود که می‌توانید برای شبیه‌سازی آن بافت نرم جلوی بازوی خود را خوب نیشگون بگیرید! اما در ادامه فرآيند درد و سوزشی وجود ندارد.
دارندگان گروه‌های خونی منفی، بشتابید!
گروه‌های خونی روشی برای تقسیم‌بندی خون‌ها بر پایه وجود یا نبود آنتی‌ژن های موروثی خاصی روی سطح گلبول‌های قرمز خون است و خون انسان‌ها بر اساس یک تقسیم‌بندی شامل چهار دسته AB، B، A و O و بر اساس تقسیم‌بندی دیگر به گروه‌های مثبت و منفی تقسیم می‌شود. 90 درصد ایرانیان دارای گروه خونی مثبت هستند؛ درنتیجه همواره نیاز مبرمی به گروه‌های خونی منفی وجود دارد.
افرادی که دارای گروه خونی AB مثبت هستند، گیرندگان همگانی خون محسوب می‌شوند و می‌تواند از همه گروه‌های خونی، خون و فرآورده‌های خونی را دریافت کنند. گرچه خون‌های اهدایی حتما باید از نظر آنتی‌بادی‌ها و تطابق گروه‌های خونی مورد ارزیابی دقیق قرار گیرند. در عین حال افرادی که گروه خونی O منفی دارند، می‌توانند اهداکننده عمومی باشند و به همه متقاضیان در همه گروه‌های خونی خون اهدا کنند.
پیش از مراجعه به این موارد دقت کنید.
* سن‌تان باید بالای 18 و کمتر از 65 سال و وزن‌تان باید حداقل 50 کیلوگرم باشد.
* اگر پیش‌تر نیز خون اهدا کرده‌اید، باید حداقل هشت هفته از آن گذشته باشد؛ چراکه جایگزینی کامل گلبول‌های قرمز به 4 تا 6 هفته زمان احتیاج دارد. همچنین حواستان باشد که تعداد دفعات اهدا در طول يكسال برای آقایان از 4 بار و برای خانم‌ها از 3بار تجاوز نکند.
* همراه داشتن اصل كارت شناسايی را فراموش نکنید. (شناسنامه، گواهينامه، گذرنامه - برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی الزامی‌ست)
* مصرف آنتی‌بيوتيک باعث معافيت موقت داوطلب از اهدای خون می‌شود.
* ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند بيماریهای قلبی – عروقی، بيماریهای شديد ريوی و آسم، سکته مغزی، ديابت قندی وابسته به انسولين، سابقه ابتلا به بيماریهای عفونی مانند هپاتيت B،C و ايدز و سابقه تزريق مواد مخدر موارد معافیت دائم از اهدای خون هستند.
احتیاط‌ها را سبک نشمارید!
درصورت وجود سابقه موارد زير حتماً پزشک انتقال خون را در جريان قرار دهيد:
· آلرژی‌های مهم مانند آسم، تب یونجه و...
· مصرف دارو
· سابقه بيماریهای قلبی و عروقی ـ ريوی ـ كليوی ـ كبدی
· سابقه تزريق خون و فرآورده‌های آن
· سابقه غش ـ صرع ـ تشنج
· سابقه اعتياد به مواد مخدر تزريقس
· سابقه اعمال جراحی در 6 ماه اخیر
· سابقه رفتارهای پر خطر جنسی
· سابقه خالكوبی، تتو، طب سوزنی، حجامت، سوراخ کردن گوش (معمولا این اعمال باعث معافيت يک ساله شما از اهدای خون می‌شود)
· سابقه زردی يا يرقان در خود و خانواده
. دوران حاملگی و شیردهی
· مسافرت به مناطق آندميک مالاريا
بانوان به میدان بیایید!
در سال 1401 بیش از 95 درصد اهداکنندگان خون در کشورمان را آقایان تشکیل دادند و مشارکت بانوان تنها ۴.۵۳ بوده که علی‌رغم رشد 12 درصدی نسبت به سال 1400، همچنان آمار بسیار پایینی‌ست؛ درحالی که میانگین اهدای خون زنان در کل دنیا 33 درصد است. یکی از مهم‌ترین دلایل آن مسئله کمبود آهن است چراکه بعد از اهدا و کاهش میزان آهن خون، احتمال ابتلا به کم‌خونی و فقر آهن در زنان بیشتر از مردان است؛ اما به راحتی به‌وسیله مصرف قرص آهن و یا مواد غذایی حاوی آهن می‌توانید این کمبود را جبران کنید. همچنین در مراکز انتقال خون قرص آهن نیز به صورت رایگان در اختیار خانم‌هایی که اهدای خون مستمر انجام می‌دهند قرار داده می‌شود.
بانوان استان لرستان و کردستان و خراسان شمالی به‌ترتیب پیشتازان امر مهم اهدای خون درمیان بانوان بوده‌اند. بیایید ما هم بپیوندیم و فرهنگ‌سازی اهدای خون بانوان را از خودمان شروع کنیم!
برای خودتان هم خون دخیره کنید!
اهدای اتولوگ روشی است که در آن خون خود را اهدا می‌کنید و خون تا زمانی که به آن احتیاج داشته باشید در شرایط مناسبی نگهداری می‌شود. البته که حتما باید توسط پزشک معاینه شوید تا از سلامت خود اطمینان حاصل نماید. بیشترین کاربرد اتولوگ برای بیمارانی‌ست که آماده جهت عمل‌های جراحی اختیاری می‌شوند. ایمن‌ترین خون ممکنه برای تزریق به بدن شما، خون خودتان است و انواع خطرات احتمالی با تزریق خون اتولوگ حذف می‌شود.
باوجود بیش از ۲۰ هزار بیمار نیازمند به اهدای خون و همچنین افزایش سن در جامعه‌مان، نیازی به تاکید مجدد بر اهمیت این موضوع نیست. به این مسئله هم توجه داشته باشید که هر فرآورده برای مدت زمانی محدود و مشخص قابل نگهداری است؛ مثلاً عمر گلبول قرمز فقط ۳۵ روز و پلاکت ۳ روز پس از اهدای خون است و بعد از این مدت نمی‌توان از آن استفاده کرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود بعد از مدت زمان مورد نیاز هشت هفته‌ای میان دفعاتِ انتقال خون، مجدد یادی از هم‌وطن‌تان چشم‌به‌راه بکنید!
