همه می‌دانیم که تبریک روز مادرو این‌ها بیش از حد کلیشه‌ای شده‌است؛ ما هم می‌خواهیم کمی از این جنس پیام‌های تبریک فاصله بگیریم و قدر مادران دانشگاهمان را نه‌فقط در کلام و بیان و واقعاً در عمل هم بدانیم تا شاید کمی شیرینی روز مادر بیشتر شود. شریفی‌هایی که تجربۀ مادر شدن دارند و دغدغه‌هایشان موضوعی‌ست که لااقل باید سالی یک‌بار به آن پرداخته شود و این پروندۀ روزنامه هم به بهانۀ روز مادر به سراغ آن رفته‌است.
بعضی از موانع ساختاری یا قانونی برای بهبود وضعیت مادران:
۱. فرهنگ دانشگاه
۲. آیین‌نامه‌های آموزشی و جذب و ارتقا
۳. نبود زیرساخت‌های مناسب برای حضور مادر و کودک
۴. نبود خدمات و تسهیلات مادر و کودک
این روز نباید فراموش شود
اول از همه باید بگوییم که مسائل و دغدغه‌های شریفی‌هایی که مادر شدن را انتخاب کرده‌اند، نباید فقط محدود به یک روز در سال باشد و باز به گنجه برگردد و فراموش شود. مادرانی که در شریف تحصیل می‌کنند، چالش و مورد برای طرح کم ندارند و به همین خاطر هم باید جایی برای بیان و پیگیری این موارد پیدا شود. قرار نیست که شریف برای آن دانشجویانی که مادر شدن را انتخاب کرده‌اند، آن دانشگاهی که باید، نباشد.
چند آمار از مادران شریفی
حدود سه سال پیش، گزارشی منتشر شد که بنا به آن حدود 60درصد اعضای زن هیئت‌علمی دانشگاه‌ها مجرد بودند و تمایلی هم به ازدواج نداشتند. این موضوع آن زمان به یک دغدغه و بحران بدل گشت که باید به آن رسیدگی شود. حال اگر فرض کنیم این آمار تا حدودی در شریف هم درست باشد، لازم است زودتر فکری به حال آن کنیم.
شنیده‌ها هم می‌گویند که اوضاع در شریف چندان خوب نیست. آن‌طور که گفته می‌شود، تقریبا نیمی از هیئت‌علمی‌های زن مجردند؛ در حالی‌که این عدد برای مردان زیر 10درصد است. آمار بالای مجردها در میان هیئت‌علمی‌های زن شریف و اختلاف این درصد با مورد مشابه در مردان می‌تواند به این معنا باشد که زنانی که کار علمی و پژوهشی در شریف را انتخاب می‌کنند، چالش‌های زیادی را در زندگی شخصی خود به جان می‌خرند. موضوع شرایط کاری و حرفه‌ای زنان و تناسب آن با نقششان به‌عنوان مادر و همسر که بسیار هم به آن پرداخته شده، گریبان‌گیر شریف هم هست و باید محل توجّه باشد. نباید شرایطی برای کار و فعالیت در شریف برقرار شود که استادان و کارمندان زن در حسرت مادر شدن بمانند.
حال و روز مادران شریفی
از آمار و ارقام گفتیم، امّا تجربۀ روزمرۀ مادران طور دیگری گویا و تأثیرگذار است. شاید شما هم تا مثل من از زبان خودشان نشنوید، باور نکنید. اما در شریف استادِ مادری وجود دارد که خیلی از شب‌ها، تنها یک ساعت می‌خوابد تا روزش طولانی‌تر باشد و حجم بالای مسئولیت را پاسخگو باشد. در شریف مادر و پدری، با یک فرزند در آستانه نوجوانی هست که از کودکی تا همین حالا، صبح تا غروب را در خانه تنها می‌ماند. او هرچنددقیقه یک‌بار با مادرش تماس می‌گیرد و از شغل والدینش بیزار است؛ شغلی که حس می‌کند عامل تنهایی‌اش شده‌است. می‌توانیم تا دلتان بخواهد روز مادر را تبریک بگوییم و جشن بگیریم، امّا تا حواسمان به چنین مشکلاتی نباشد، چیزی درست نمی‌شود.
در شریف مادر زیاد نداریم؟ خب که چه!
شاید بگویند که «این دغدغه‌ها نهایتاً مربوط به چند نفر است و این‌قدرها هم ارزش گفتن ندارد.». یا بپرسند که «مگرهمه این آدم‌ها چنددرصد شریفی‌ها می‌شوند؟». این حرف‌ها بی‌راه نیستند؛ امّا یک ولی بزرگ در کار است و آن این است که نباید با عدد و رقم دغدغۀ انسان‌ها را سنجید.
فرض کنید اصلاً از بین تمام دختران دانشجو، تعداد مادران به 100نفر هم نرسد. حدود 40نفر دانشجوی دکتری، 25مادر در مقطع ارشد و 2 نفر هم در مقطع کارشناسی. نکته امّا این است که موضوعی که با خانواده و تک‌تک لحظات زندگی افراد گره خورده، اگر مسئلۀ حتّی یک‌نفر هم باشد، باید به آن رسیدگی شود. وقتی به فکر ایجاد یک امکان رفاهی در دانشگاه هستیم به عدد و رقم نگاه می‌کنیم؛ می‌بینیم که چند نفر به آن نیاز دارند و مشتری آن به حساب می آیند؛ امّا در این موضوع نه. دانشگاه باید طوری آماده و مهیا شود که هیچ دانشجویی برای سازگاری زندگی شخصی خودش با درس و چیزهای مرتبط با آن به دردسر نیفتد. باید فضایی مهیا شود که واقعا شریف برای همه و برای زندگی باشد. از این‌ها گذشته، حل مسائل مرتبط با خانواده در شریف ساخت یک سالن و یک اتاق نیست؛ بلکه راهبردی بلندمدت است که برای دانشگاه می‌ماند و سال به سال به ارث می‌رسد.
همان‌طور که نهاد خانواده فقط در مادر خلاصه نمی‌شود، این موضوع هم فقط به آن‌ها محدود نیست. هرچقدر که نقش مادران مهم و حیاتی است، پدران نیز بخشی از بار خانه و خانواده را بر دوش دارند. اگر فضای مناسب و امکانات لازم برای پدران تدبیر شود، آن‌ها هم مجبور نمی‌شوند که بخش‌هایی از والدگری‌شان را برای مادر خانواده بگذارند و مسئولیت مادران هم سبک می‌گردد. چنین فراغتی اگر ایجاد شود، هم همدلی پدرومادر در خانواده بیشتر می‌شود و هم فضا برای حضور اجتماعی زنان و مادران مهیاتر می‌گردد. بنابراین، مردان دانشگاه را هم باید در تصمیمات و تدبیرهای لازم برای ساخت دانشگاهی دوستدار خانواده به حساب آورد. جدای همۀ این‌ها، دختران و پسران جوانی که دوست دارند به چیزی جز درس و دانشگاه فکر کنند و به تشکیل خانواده هم گوشه‌چشمی داشته باشند، نباید از دیده دور بمانند. شرایط که آماده و مهیاتر باشد، مجردها هم بیشتر به فکر ازدواج و تشکیل خانواده می‌افتند.
از اهمیت و لزوم قوام نهاد خانواده و ضرورت شکل‌گیری جامعه بر مبنایش زیاد گفته‌اند. با این وجود، فرهنگ حاکم بر دانشگاه و ساختار و فرآیند های تعریف شده در آن چندان با این رویکرد سازگار نیست. دانشگاهیانی که قصد تشکیل خانواده دارند، به‌سختی می‌توانند مسیر علمی را ادامه دهند. این حقیقت تلخ است و سخت به زبان می‌آید، امّا با شرایط فعلی و با نگاهی به زمینه‌ای که برای شکل‌گیری خانواده وجود دارد، شاید عقل سلیم هم به سراغ آن نرود و این یعنی تیشه‌زدن به ریشۀ خودمان. البته در سال‌های اخیر تلاش‌های مثبتی هم در این زمینه انجام شده‌است. مثلاً با پیگیری و کوشش دکتر ابوالحسنی، محمدزاده، موسوی و عوامی مهدکودکی در دانشگاه برپا شده که جای تقدیر دارد و یا کارگروهی برای موضوع خانواده و دانشگاه تشکیل گشته‌است. با همۀ این‌ها امّا دغدغۀ نپرداخته همچنان زیاد است.
همه این‌ها را گفتیم و و کمی هم وقت شما را گرفتیم تا دست آخر همین یک جمله را نشان داده باشیم که «روز مادر را در دانشگاه، در مهدکودک مادران دانشجو خلاصه نکنیم!». اصل داستان مسائل و موضوعاتی هستند که باید تدبیر شوند. بدون تعارف، خیلی از ما شاید چندان دید مثبتی به مادران دانشگاه نداشته باشیم و دغدغه‌هایشان را هم کوچک بشماریم. شاید حتّی برخی مادران را برای داشگاه دردسرساز تلقی کنند؛ امّا اگر قرار این است و اگر نمی‌خواهیم نگاهی به مشکلات این قشر کنیم، دیگر تبریک گفتن روز مادر معنایی ندارد.
روز مادر عید است و روز شادی. امّا این همه‌چیز نیست؛ مسائل و سیاست‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم مربوط به مادران می‌شوند، نیاز به اصلاح اساسی دارند و به همین بهانه هم که شده باید یادآوری شود که تبریک این مسائل را حل نمی‌کند و به عمل کار برآید؛ نه سخن‌دانی!
فاطمه جباری مادر سه فرزند | فارغ‌التحصیل فیزیک
