یکشنبه‌ای که گذشت، مدارس و دانشگاه‌ها و یک قطار اداره و سازمان و دستگاه دولتی دیگر تعطیل بودند. علّت این تعطیلی علی‌الظاهر سرمای بیش از حد هوا بود؛ امّا قریب به اتفاق اهل فن توافق دارند که مشکل اصلی کمبود گاز و منابع انرژی برای تأمین گرمایش لازم است. تجربۀ قطعی یکی‌دوساعتۀ برق منزل هم در ماه‌های اخیر، کم‌وبیش برای همۀ شما تجربۀ آشنایی است. نگارندۀ این سطور، خود هم چندباری بی‌برقی را چه در خانه و چه در کلاس‌های دانشگاه چشیده‌است. بحران منابع انرژی امّا این روزها فقط محدود به این‌ها نیست و چیزی که در این حوزه زیاد پیدا می‌شود، کمبود است! همین چند روز پیش بود که رئیس‌جمهور در دانشگاه خودمان گفت که باید گاز مدیریت شود تا به زمستان هم برسد, جنگ و دعوا بر سر مصرف بنزین و قیمتش هم که دیگر عادی و روزمره شده‌است.
تمام مسائل بالا امّا تنها یک روی بحران است. اوضاع و احوال منابع انرژی و مصرف زیاد آن در کشور ما روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود و خصوصاً اگر نگاهی به پیامدهای بلندمدّت این مسئله بیندازیم، خواهیم دید که این قصّه سر دراز دارد. برای نمونه، اثرات الگوی مصرف انرژی بر محیط‌زیست و آسیب‌هایی که این بحران به منابع طبیعی کشور وارد می‌کند، سال‌هاست که صدای هشدار بسیاری را درآورده و هرچه می‌گذرد هم این هشدار جدّی‌تر می‌شود. هر سال زمستان که از راه می‌رسد، بحث بر سر سوزاندن مازوت برای تأمین انرژی مصرفی مردم شروع می‌شود و ماحصل عملی بحران در تأمین درست منابع انرژی هم همین آلودگی هوایی است که وقت‌وبی‌وقت به سراغ تهران و شهرهای بزرگ می‌آید.
همۀ این دغدغه‌ها در کنار یکدیگر و اوج گرفتن حرف و حدیث و گفت‌و‌گو بر سر آن از صحبت‌های مردم کوچه و خیابان گرفته تا رسانه و اخبار و تیتر روزنامه‌ها موجب شد تا انجمن اسلامی تصمیم بگیرد تا با همکاری انجمن علمی رسانا نشستی را حول موضوع ناترازی منابع انرژی و آثار و عوارض زیست‌محیطی آن برگزار کند. این میزگرد که سه‌شنبه بیستم آذرماه برپا شد، میزبان سه مدعو از سه حوزۀ گوناگون مرتبط با این موضوع یعنی دکتر شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، دکتر هاشم اورعی، از اساتید دانشکدۀ برق و دکتر محمّد وصال، استاد دانشکدۀ مدیریت و اقتصاد بود.
دکتر انصاری، همان‌طور که قابل انتظار است، تأکیدش را بر مسائل مرتبط با محیط‌زیست و راهکارهای آن‌ها گذاشت. او از گوگرد موجود در سوخت مصرفی و کیفیت پایین سوخت گفت و توضیح داد که چرا دولت باید در تأمین منابع صنایع هم محیط‌زیست را در نظر بگیرد؛ نه آنکه با استفاده از سوخت غیراستاندارد برای مصارف صنعتی، اوضاع آلودگی هوا و مشکلات مشابه را از این که هست بغرنج‌تر کند. با این حال، همچنان بخشی از سوخت مصرفی در خودروها نیز از استانداردهای لازم برخوردار نیست. انصاری اشاره کرد که هرچند تأمین کافی انرژی مهم و لازم است؛ امّا سیاست‌گذاری این حوزه باید با نگاه به ملاحظات زیست‌محیطی باشد و باید با بررسی پیامدهای آن، منابع انرژی را اختصاص داد و مصرف را کنترل کرد. یعنی قرار نیست که حفظ امنیت انرژی مردم به قیمت باقی نماندن جایی برای زندگی کردن تمام شود!
دکتر اورعی از سوی دیگر به سراغ مسألۀ قاچاق سوخت رفت و با ارائۀ آمارهای گوناگون نشان داد که این سطح از قاچاق سوخت نه یک موضوع ساده و قابل چشم‌پوشی که یک بحران سازمان‌یافته است. او قیمت سوخت را در ایران با چند کشور همسایه مقایسه کرد و با حساب اختلاف چشم‌گیر قیمت و سودی که در نتیجۀ آن دست قاچاقچی‌ها را می‌گیرد، نشان داد که گویا گروهی خاص از قیمت غیرمنطقی بنزین بهره‌مند می‌شوند و میلی به اصلاح آن ندارند. در حقیقت، زمانی که قیمت گازوئیل در افغانستان ۱۷۰برابر ایران باشد و یا قیمت بنزین در سوریه معادل ۶۳هزارتومان باشد؛ قاچاق سوخت اجتناب‌ناپذیر است. دکتر اورعی در نهایت بیان کرد که خانۀ مدیریت انرژی و برنامه‌ریزی آن در کشور از پای‌بست ویران است؛ تا جایی که می‌توان گفت چیزی به نام سند انرژی آن‌طور که باید و شاید در کشور وجود ندارد.
مسئلۀ قیمت انرژی و ایجاد انگیزه‌های اقتصادی برای بهبود شرایط نیروگاه‌ها هم توصیه‌های اصلی دکتر محمّد وصال بودند. او توضیح داد که با وجود اینکه شدّت مصرف انرژی در جهان، سر به کاهش گذاشته‌است؛ امّا در کشور ما که از قضا رشد اقتصادی آن‌چنانی هم ندارد و تولید ناخالص داخلی‌اش افت کرده، باز هم روند مصرف انرژی افزاینده است. وصال تأکید کرد که اگر می‌خواهیم راهکاری، علی‌الخصوص برای مسائل زیست‌محیطی، ارائه کنیم، قدم اوّل آن است که آنچه رخ می‌دهد، برای مردم شفّاف باشد و گزارش‌های دولتی در سازمان محیط‌زیست و ارگان‌های دیگر در اختیار آن‌ها قرار گیرد.
فصل مشترک صحبت‌های مدعوین این میزگرد امّا سر آخر به اهمیت توزیع بهینۀ منابع انرژی و لزوم اصلاح قیمت دستوری آن می‌رسید؛ امری که اگر هرچه زودتر محقّق نشود، وضع انرژی در کشور را نابه‌سامان‌تر خواهد کرد.
میزگرد «انرژی، آلاینده‌ها و صنعت» کم‌وبیش بدون حاشیه و با صحبت‌ها و نکات مدعوین و سؤالات حاضرین برگزار شد و چند توصیه و پیشنهاد تخصصی از جنبه‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجرایی به پیشنهاداتی که هر روز از کارشناسان این حوزه‌ها مطرح می‌شود، افزود؛ امّا دست آخر عمل سیاست‌گذار به این توصیه‌هاست که تکلیف مسئلۀ انرژی را روشن می‌کند. اگر قرار است دیگر سروکار مردم به جدول قطعی برق و گاز نیفتد و ادارات و دانشگاه‌ها طعم تعطیلی گاه و بی‌گاه را نچشند، چاره‌ای نیست جز آنکه کشتی‌بان را سیاستی دیگر آید!
کیان حسن‌زاده | ۱۴۰۲ علوم کامپیوتر
