تصور رایج این است که برای مهار همهگیری کرونا همه افراد یک جامعه که به صورت بالقوه میتوانند ناقل بیماری باشند، باید واکسینه شوند اما این گزاره درست نیست. بیاییم فرض کنیم یک جامعه با تعداد مشخصی از اعضا داریم. در ابتدا یک نفر از اعضای این جامعه به بیماری مبتلا شده و میتواند با برقراری ارتباط با افراد دیگر آنها را نیز مبتلا کند. هر فرد مبتلا مدت زمانی بیمار است و پس از مدتی بهبود مییابد (این زمان برای کرونا حدود ۱۴ روز است).
«ضریب بازتولید» به طور ساده به تعداد افرادی اطلاق میشود که یک بیمار در طول دوره بیماری میتواند بیماری را به آنها منتقل کند. زمانی یک بیماری همهگیر میشود که ضریب بازتولید آن مقداری بزرگتر از یک باشد.
فرض کنیم ضریب بازتولید بیماری ۲ باشد و درصدی از جامعه واکسینه شدهاند، یعنی بیماری به آنها نمیتواند انتقال یابد. در این صورت درصد افراد بیمار جامعه طبق نمودارها تغییر خواهد کرد. در نمودار آبی ۱۰ درصد و در نمودار بنفش ۵۰ درصد جامعه واکسینه شدهاند. با افزایش درصد واکسیناسیون، درصد افراد بیمار نیز کاهش مییابد اما نکته جالب اینجاست که وقتی نیمی از جامعه ایمن میشوند، عملا بیماری رشد نمیکند؛ چرا؟
فرض کنیم ضریب بازتولید R باشد. در نتیجه فرد بیمار در حین بیماری با R نفر مواجه میشود که میتواند آنها را بیمار کند اما بعضی از آنها ایمن هستند و در نتیجه ضریب بازتولید واقعی از R کمتر است. اگر شرایط را به گونهای فراهم کنیم که فقط یک نفر از این جمع Rنفره غیرایمن باشد، ضریب بازتولید کمتر از یک بوده و عملا بیماری ریشهکن میشود. پس توقع داریم در صورتی که از یک جمع Rنفره، R-1 نفر ایمن باشند، همهگیری کترل شود، یعنی درصد موردنیاز واکسیناسیون جامعه عبارت است از: R-1/R
اگر ضریب بازتولید را دو فرض کنیم، به مقدار ۵۰ درصد میرسیم که همان نتیجه حاصل از نمودارهاست.
به نظر میرسد که ضریب بازتولید کرونا در وضعیت کنونی ایران مقداری برابر با ۳ باشد. در نتیجه حدود دو سوم جامعه در نگاه اولیه باید ایمن شوند. البته با این فرض که با یکبار ابتلا به بیماری، بدن فرد نسبت به آن ایمن میشود.