ژن من را که ربود؟

بررسی فعالیت شرکت‌های ژنومیک به بهانۀ هک شدن اطلاعات تعدادی از کاربران 23andMe

اخیرا شرکت 23andMe، یک شرکت خصوصی بیوتکنولوژی متخصص در ارائه خدمات تجزیه و تحلیل DNA در کالیفرنیای آمریکا، تأیید کرد که سایت این شرکت پس از دسترسی هکر‌ها به حساب‌ها، هک شده و اطلاعات کاربران از پایگاه دادۀ آن به سرقت رفته و در دارک وب منتشر شده است. این داده‌ها می‌توانند انبوهی از اطلاعات شخصی را آشکار کنند؛ از خطر بیماری‌های خاص گرفته تا ارتباطات خانوادگی؛ سوءاستفادۀ احتمالی از چنین داده‌هایی می‌تواند پیامدهای جدی مانند سرقت هویت داشته باشد. این هکر که خود را با نام گولم (Golem) معرفی کرده، ۴ میلیون خط دادۀ مربوط به کاربران را در یک سایت منتشر کرده است و ادعا می‌کند که داده‌های سرقت شده، اطلاعات ژنتیکی ثروتمندترین افراد ساکن در ایالات متحده و اروپای غربی مانند خانوادۀ سلطنتی، روتشیلدها و راکفلرها، ایلان ماسک، سرگئی برین و مارک زاکربرگ را شامل می‌شود. او گفته است که‌ داده‌های سرقت شدۀ حساب‌های عادی را به قیمت یک تا ۱۰ دلار به ازای هر حساب به فروش می‌رساند و دربارۀ ارزش اطلاعات ژنومی افراد خاص تنها با خود این اشخاص وارد مذاکره خواهد شد! داده‌ها شامل نام کاربری، عکس‌های پروفایل، نتایج نسب ژنتیکی، تاریخ تولد و موقعیت جغرافیایی کاربران هستند.

تاکنون بیش از ۱۲ میلیون نفر ژنوم خود را با کمک کیت‌های ژنتیکی 23andMe توالی‌یابی کرده‌اند. شاید عدد بزرگی به نظر برسد اما به لطف دردسترس بودن این آزمایش‌ها، در آمریکا از هر 5 بزرگسال یک نفر آزمایش‌های ژنتیکی در خانه انجام داده است. هزینۀ هر کیت این شرکت از ۹۹ دلار تا ۱۶۹ دلار است که با قیمت دلار در لحظۀ نوشتن متن معادل حدود ۵ تا ۹ میلیون است. اصلی‌ترین منبع درآمد 272 میلیون دلاری این شرکت در سال ۲۰۲۲ نیز از فروش همین تست‌های ژنتیکی بوده است. اندازۀ بازار آزمایش ژنتیکی جهان در سال ۲۰۲۲ نیز به ارزش ۷۴۲۱.۰۸ میلیون دلار تخمین زده شد و انتظار می‌رود درصد رشد سالانه ترکیبی (CAGR) آن از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ برابر با ۲۲٪ باشد که اعداد قابل‌توجهی برای این صنعت نوپا محسوب می‌شوند.

اما اصلا این تست‌های ژنتیکی چه کابردی دارند؟ در این آزمایش‌ها تغییرات در کروموزوم‌ها، ژن‌ها یا پروتئین‌ها شناسایی می‌شوند و DNA یک فرد را به روش‌های مختلفی مورد بررسی قرار می‌دهند. این آزمایش‌های ژنتیکی برای شناسایی یک ژن خاص طراحی شده‌اند که ممکن است باعث اختلال ژنتیکی شود. به کمک این اطلاعات می‌توان تشخیص داد که آیا بیماری ژنتیکی‌، ازجمله برخی از انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و عفونی، دارید که قبل از بروز علائم در خانوادۀ شما وجود دارد و درصورت ابتلا یا درمعرض ابتلا به نوعی بیماری، پزشکان را در تصمیم‌گیری برای شروع درمان یا آغاز استراتژی‌های پیشگیری راهنمایی و کمک خواهد کرد. همچنین می‌توان فهمید که آیا حامل ژن جهش‌یافتۀ خاصی هستید که به فرزندتان منتقل شود یا خیر. در برخی دیگر از تست‌ها به کمک بررسی ویژگی‌ها و صفات شخصی، در تصمیم‌گیری‌های زندگی مانند انتخاب شغل نیز کمک‌کننده خواهند بود. اما کاربردهای علم ژنتیک به مرحله شناسایی ختم نمی‌شود. پیشرفت های اخیر در زمینه حامل‌های انتقال ژن موجب گردید رویای ژن درمانی بیماری‌های وخیم و لاعلاج مجددا به واقعیت نزدیک شود. ژن‌درمانی به فرایندی گفته می‌شود که در آن DNA برای درمان یک بیماری ژنتیکی وارد بدن بیمار می‌شود. DNA جدید معمولا شامل یک ژن سالم است که به‌منظور اصلاح اثرات یک جهش بیماری‌زا وارد عمل می‌شود. این تکنیک به پزشکان اجازه می‌دهد تا به جای استفاده از دارو یا جراحی، یک ناهنجاری را با درج ژن به سلولِ بیمار درمان کنند. تاکنون ژن درمانی عمدتا از طریق تکنیک انتقال ژن (gene transfer) انجام شده است؛ به این صورت که یک ویروس بی‌گزند، نسخۀ سالمی از یک ژن را به سلول منتقل می‌کند تا جای ژن معیوب را که بیماری ایجاد کرده، بگیرد. اما در روش کریسپر(CRISPR)، دانشمندان می‌توانند مستقیما ژن معیوب را اصلاح کنند. آن‌ها DNA معیوب را جدا کرده و به جای آن یک DNA سالم می‌گذارند. قاعدتا، این روش باید خیلی بهتر از اضافه کردن یک ژن جدید جواب دهد، چون در این صورت خطرات ناشی از اضافه کردن یک ژن غریبه و خارجی از میان می‌رود. گاهی اوقات ممکن است این ژن خارجی در مکان اشتباهی قرار گیرد و منجر به سرطان شود. اما ژنی که با تکنیک کریسپر ترمیم شده تحت کنترل خواهد بود. پیشرفت‌های اخیر کورسوی امیدی برای تشخیص و درمان بیماری‌های پیچیده ایجاد کرده است، اما دور از ذهن نیست که این پیشرفت‌ها از صرف تشخیص و درمان عبور کرده و در آینده‌ای نزدیک، به‌منظور ارتقاء انسان از آن‌ها استفاده شود.