کتاب زنده و پابرجا؟
کتاب خواهد مرد؟ این سوالی‌ست که دراوایل قرن بیستم نیز پرسیده می‌شد؛ به‌خصوص در قبال رمان. آیا رمان زنده خواهد ماند؟ این پرسش‌ها به واسطه پیشرفت‌های خارق‌العاده بشر در ابتدای قرن گذشته مطرح گردید. از آن موقع تا به امروز هزارها عنوان کتاب به چاپ رسیده‌اند و میلیون‌ها نسخه از آنها فروخته و خوانده شده‌اند. اکنون نیز این پرسش داغ است. قرن بیستم با پدیده خارق‌العاده اینترنت به پایان رسید و بشر وارد قرن شگفت‌انگیز دیگری شد. قرن بیست‌ویکم با کامپیوتر‌های شخصی، با گوشی‌های هوشمند، با شبکه‌های اجتماعی به مصاف کتاب آمده است. روزبه‌روز از خوانندگان روزنامه‌های کاغذی و مجلات کم می‌شود. رسانه‌های جدید و ارزان مخاطبان بیشتری به خود جذب می‌کنند. آیا انسان قرن بیست‌ویکمی که به عکس‌ها و ویدئو‌های سریع و گذرنده اینستاگرامی عادت کرده، کتاب خواهد خواند؟ یا بهتر است بگوییم باید بخواند؟ آیا این انسان جدید، از کتاب بی‌نیاز است؟ به راستی این اختراع گوتنبرگی، که همواره نماد فرهنگ و علم را یدک می‌کشد، بازنشسته می‌شود؟ اومبرتو اکو، فیلسوف زبان‌شناس و رمان‌نویس ایتالیایی، به همراه ژان کلود کریر، فیلم‌‌نامه نویس و نمایش‌نامه نویس فرانسوی، به این پرسش‌ها در قالب گفت‌وگویی مفصل و خواندنی در کتاب «از کتاب رهایی نداریم» پاسخ می‌دهند. آنها به بسیاری از پدیده‌ها از دروازه‌ی کتاب می‌نگرند.
چرا اکو و چرا کریر؟
اکو و کریر فقط نویسندگانی چیره‌دست نیستند. اکو که رمان «نام گل سرخ» او به بیش از سی زبان ترجمه شده است، کتابخانه‌ای به اندازه ده‌ها هزار کتاب دارد؛ کتاب‌هایی که شمار زیادی از آنها نسخ خطی هستند، نسخی که فقط اکو در دنیا آنها را دارد. کریر نیز مانند اکو کتاب‌خوان و مجموعه‌دار بزرگی‌ست و هزینه زیادی برای گردآوری مجموعه کتاب‌هایش می‌کند. علاوه بر این، اکو و کریر به تاریخ کتاب نیز علاقه‌مندند و آن را مورد مطالعه قرار دادند؛ از زمانی که کتاب‌ها در قالب سنگ‌نوشته بود تا اکنون که در گوشی‌ها و تبلت‌های ما قابل خواندن است. کریر و اکو با تمام کتاب‌‌خوانی و معلومات‌شان، از تکنولوژی و مسائل روز دور نیستند. اکو هر روز با کامپیوترش ور می‌رود، بازی کامپیوتری می‌کند و مجلات زرد را می‌خواند. کریر هم دست‌کمی از اکو ندارد، از به‌روزترین تکنولوژی‌ها با خبر است و تازه‌ترین فیلم‌ها را می‌بیند. بنابراین اکو و کریر به خوبی می‌توانند جهان قرن بیست‌ویکمی را از دروازه کتاب ببینند.
چرخ کتاب می‌چرخد
کتاب مانند چرخ است؛ جمله‌ای که اکو و کریر هر دو بدان ایمان دارند. آنها می‌گویند کتاب مانند چرخ یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین اختراعات بشری است. شاید شکلش تغییر کند، اما همواره در زندگی بشر خواهد ماند. اکو و کریر توضیح می‌دهند که چگونه وسایلی که به گمان خیلی‌ها پایدار بودند، از رده خارج شدند؛ چگونه فلاپی‌دیسک‌ها جای خود را به سی‌دی‌ها دادند و سی‌دی‌ها برای دی‌وی‌دی‌ها کنار رفتند و چگونه امروز در یک قطعه کوچک، چند گیگابایت فایل را ذخیره می‌کنیم، در حالی که در این مدت، کتاب شمایل خودش را به شکل خوبی حفظ کرده است. کریر در جایی از کتاب می‌گوید که بسیاری از حلقه فیلم‌های ابتدای قرن بیستم از بین رفته است، در حالی که فیلم‌نامه‌ها و نوشته‌های آنان باقی‌مانده.
کتاب آینه حماقت
اکو اشاره می‌کند که بخشی از گنجینه کتاب‌هایش مربوط به کتاب‌هایی‌ست که در آنها سراسر دروغ و خرافه نوشته‌اند. این دو کتاب‌شناس برجسته توضیح می‌دهند که چگونه ما با کتاب، فهم‌مان از حماقت‌های گذشتگان باخبر می‌شود. اکو و کریر هر دو به گونه‌ای حماقت را می‌ستایند. آنها می‌گویند که آگاهی امروز ما مرهون حماقت‌های گذشتگان است.
اینترنت، سانسور و بمباران اطلاعاتی
بخش مفصلی از کتاب، به سانسور در گذشته و حال می‌پردازد. تاریخ کتاب سوزی موضوعی‌ست که اکو و کریر بدان علاقه دارند؛ اینکه چگونه بشر هوس سیری‌ناپذیری به سانسور عقاید داشته است، اینکه چطور کتاب‌های زیادی در همه ممالک بدون آنکه معلوم باشد درون آن کتاب‌ها چه نوشته‌اند، سوزانده شده‌اند. هم‌چنین در قسمتی از این کتاب به داستان فداکاری عده‌ای از انسان‌ها در طول تاریخ بر می‌خوریم که برای حفظ کتاب هزینه کرده‌اند. در ادامه اکو و کریر به اینترنت و نقش اینترنت در از بین بردن سانسور اشاره می‌کنند؛ اینکه با تمام تلاش‌های دولت‌ها در سانسور مطالب. اینترنت تلاش آنان را بی‌ثمر گذاشته است و در آخر اکو و کریر درباره اثر مخرب اینترنت در دسته‌بندی اطلاعات صحبت می‌کنند؛ اینکه چطور اینترنت اطلاعات زیادی را در اختیار آدمی می‌گذارد و او را سردرگم می‌کند.
کتابخانه ما و چه بخوانیم؟
کتاب، حاوی مطالب بسیار مفیدی است، اما یکی از مطالب ارزشمند آن، بحثی پیرامون چگونه خواندن است. اکو و کریر می‌گویند که لازم نیست همه کتاب‌ها را کامل بخوانیم. ممکن است با خواندن قسمتی از کتاب و یا یادداشتی درباره آن کتاب به کل آن پی برده و بتوانیم درباره آن صحبت کنیم. اکو و کریر مثال‌های زیادی از تجربه‌های خود در این باره می‌زنند؛ اینکه چطور درباره کتاب‌هایی که نخوانده‌اند، به درستی و صحت صحبت می‌کنند و از مطالب آن آگاه‌اند.
