آسیبشناسی سیاستهای پولی در اقتصاد ایران یک موضوع بسیار پیچیده و چندوجهی است که میتواند شامل بررسی عوامل مختلفی باشد که بر اثربخشی سیاستهای پولی تأثیر میگذارند. سیاستهای پولی در هر اقتصادی نقش مهمی در کنترل تورم، تثبیت قیمتها، و دستیابی به رشد اقتصادی پایدار دارند. اما در ایران، این سیاستها با چالشها و مشکلات مختلفی مواجه بودهاند.
تورم مزمن و کنترل ناپذیر
یکی از اصلیترین مشکلات اقتصاد ایران، تورم بالا و مزمن است. بانک مرکزی ایران برای کنترل تورم از ابزارهای پولی مانند نرخ بهره و نرخ ارز استفاده میکند، اما به دلیل تحریمهای اقتصادی، ناکارآمدی سیستم بانکی، و وابستگی به درآمدهای نفتی، این سیاستها اغلب به نتایج مطلوب نمیرسند.
ناتوانی در استقلال بانک مرکزی
استقلال بانک مرکزی از دولت، یکی از اصول کلیدی برای اجرای مؤثر سیاستهای پولی است. در ایران، وابستگی بانک مرکزی به دولت و فشارهای سیاسی، مانع از اجرای مستقلانه و علمی سیاستهای پولی میشود. این وابستگی باعث میشود تا سیاستهای پولی بیشتر به تأمین مالی کسری بودجه دولت اختصاص یابد تا کنترل تورم.
نرخ ارز و اثرات آن بر سیاستهای پولی
نوسانات شدید نرخ ارز در ایران تأثیر مستقیم بر تورم دارد. سیاستهای ارزی ناکارآمد و چندنرخی بودن ارز در ایران، منجر به فساد و ناکارآمدی در تخصیص منابع میشود و در نهایت سیاستهای پولی را تضعیف میکند.
تحریمهای اقتصادی
تحریمهای بینالمللی علیه ایران، محدودیتهای جدی بر دسترسی کشور به بازارهای جهانی و درآمدهای ارزی ایجاد کرده است. این تحریمها توانایی بانک مرکزی را در استفاده از ابزارهای سیاست پولی به شدت محدود کرده و باعث شده است تا اقتصاد ایران در معرض شوکهای خارجی قرار گیرد.
ساختار ضعیف سیستم بانکی
نظام بانکی ایران با مشکلات متعددی مانند ناترازی، بدهیهای معوق، و نظارت ناکارآمد مواجه است. این مشکلات باعث میشوند که ابزارهای سیاست پولی مانند نرخ بهره به درستی عمل نکنند و جریان نقدینگی در اقتصاد بهطور مؤثر کنترل نشود.
وابستگی به درآمدهای نفتی
وابستگی شدید اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، باعث بیثباتی و آسیبپذیری بیشتر اقتصاد در برابر شوکهای خارجی شده است. کاهش قیمت نفت یا تحریمهای نفتی میتواند منجر به کاهش درآمدهای دولت و افزایش کسری بودجه شود، که بانک مرکزی را مجبور به استفاده از سیاستهای پولی انبساطی برای جبران این کسری میکند. این امر به نوبه خود میتواند تورم را تشدید کند.
اثرگذاری ناچیز ابزارهای سیاست پولی
در بسیاری از موارد، ابزارهای سیاست پولی مانند نرخ بهره و عملیات بازار باز به دلیل عدم کارایی و ضعف زیرساختهای مالی و اقتصادی، اثرگذاری محدودی دارند. به عنوان مثال، نرخ بهره بانکی به دلیل تورم بالا و بیثباتی اقتصادی نمیتواند بهطور مؤثر به عنوان یک ابزار کنترلی عمل کند.
مشکلات قانونی و حقوقی
قوانین و مقررات مالی و پولی در ایران اغلب قدیمی و ناکارآمد هستند. نبود یک چارچوب قانونی قوی و مدرن، اجرای سیاستهای پولی را دشوارتر میکند و باعث افزایش ناپایداری در اقتصاد میشود.
اقتصاد غیررسمی و نقدینگی بالا
اقتصاد غیررسمی گسترده در ایران و سطح بالای نقدینگی در دست مردم، باعث شده که کنترل پولی دشوار شود. بخش زیادی از فعالیتهای اقتصادی در ایران خارج از سیستم مالی رسمی انجام میشود که این امر اجرای سیاستهای پولی را تضعیف میکند.
عدم شفافیت و اعتماد عمومی
فقدان شفافیت در اجرای سیاستهای پولی و نبود اعتماد عمومی به تصمیمات اقتصادی دولت و بانک مرکزی، باعث شده که حتی سیاستهای پولی مناسب نیز نتوانند به درستی اثر بگذارند.
آسیبشناسی سیاستهای پولی در ایران نشان میدهد که برای بهبود عملکرد این سیاستها، نیاز به اصلاحات اساسی در ساختارهای اقتصادی، بانکی و سیاسی کشور وجود دارد. کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، افزایش استقلال بانک مرکزی، بهبود ساختار بانکی، و افزایش شفافیت و پاسخگویی، از جمله اقداماتی هستند که میتوانند به تقویت اثرگذاری سیاستهای پولی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کنند.
