شاید تا به حال برای شما هم پیش آمده باشد که لحظهای در زندگی مکث کنید و با خودتان بگویید: اگر همین حالا، تمام آنچه تا امروز از سر گذراندهام—با همین انتخابها، همین اشتباهها و همین شادیها—قرار بود بینهایت بار تکرار شود، چه احساسی داشتم؟
این سوال بهظاهر ساده، از آن دست پرسشهاییست که میتواند کل زندگی زیسته و پیش روی انسان را زیر و رو کند. کتابی به نام «بار هستی» نوشتهی میلان کوندرا، از همین لرزش سخن میگوید.
رمان «بار هستی» روایت زندگی چهار انسان و چهار نوع انتخاب متفاوت است؛ اما پرسش، همواره یکیست: آزادی بهتر است یا معنا؟ نقطهی آغاز کتاب، ایدهی «بازگشت ابدی نیچه» است؛ مفهومی که در واقع هستهی مرکزی رمان را نیز شکل میدهد. کوندرا با طرح این پرسش نیچهای، تلاش میکند بررسی کند که آیا یکبار بودن و تکرارناپذیری زندگی، آن را سبک و فاقد ارزش میکند، یا برعکس، همین ویژگی است که به زندگی وزن و معنا میبخشد.
در این کتاب، «سبکی» اشاره دارد به تصمیمهای لحظهای، رابطههای بیتعهد و گریز از دردسر؛ نوعی آزادی مطلق که میتواند به پوچی منتهی شود. در مقابل، «سنگینی» تداعیکنندهی تعهد، ماندن، پذیرش پیامدها و ساختن است؛ چیزهایی دشوار، اما معنادار. مسئله اما اینجاست که زندگی انسان همیشه میان این دو در نوسان است و همین «بینابین» بودن است که بار هستی را میسازد.
کوندرا با معرفی چهار شخصیت—توما، ترزا، سابینا و فرانتس—پیامدهای انتخابهای متفاوت را به تصویر میکشد. زندگیهایی گاه سبک، با هزینهای از جنس تنهایی یا بیتعلقی و در مقابل، زندگیهایی سنگین که فرد را در برابر جهان بیرون آسیبپذیر میکنند، یا او را به جایی میرسانند که لذت های کوچک دنیای مادی را انکار کند و در هر تجربه ای هرچند ساده مدام در جستوجوی معنایی بزرگتر و عمیق تر باشد.
در این میان، کوندرا از مفهومی به نام «کیچ» نیز سخن میگوید؛ یعنی حذف درد، تناقض و پیچیدگیهای زندگی. نوعی قشنگنمایی افراطی، در حالی که زندگی واقعی، زیبایی خود را از همین لکهها و ناهماهنگیها میگیرد.
در مجموع، بار هستی نسخهی آماده و فوری «چطور زندگی کنیم؟» به دست نمیدهد. رسالت این کتاب، نشان دادن این حقیقت است که انتخابهای کوچک ما تا چه اندازه میتوانند وزن زندگیمان را تغییر دهند. این رمان بهجای ارائهی پاسخهای آماده به پرسش «سبکی بهتر است یا سنگینی؟»، به خواننده کمک میکند پرسش های مهمتری از خود بپرسدو جهان درونیاش را دوباره وزنکشی کند.
