هدای تخمک فرایندی است که در آن، یک زن بارور تخمک یا نطفه ای را به یک زن دیگر اهدا کرده و بدین ترتیب به باردار شدن وی کمک می کند. این فرایند بخشی از فناوری کمک باروری (ART) به شمار می رود. روش کار بدین صورت است که پزشک، تخمک یا تخمک هایی را از یک اهدا کننده جدا کرده، در آزمایشگاه آن ها را بارور می سازد و سپس به رحم گیرنده منتقل می کند.
پزشکان این کار را با استفاده از یک روش کاشت مانند انتقال جنین (IVF) انجام می دهند. گاهی اوقات، ممکن است برخی یا تمام جنین ها برای استفاده یا کاشت بعدی در زنان مختلف فریز شوند. در این مقاله، معیارهای انتخاب اهدا کننده، روش اهدا و موارد قانونی پس از اهدای تخمک مورد بررسی قرار می گیرند. برای دسترسی آسان به قسمت های مختلف مقاله می توانید از فهرست زیر استفاده نمایید.
اهدای تخم غالبا به نفع زنانی است که به دلایل مختلف از جمله نارسایی تخمدان، جلوگیری از بروز ناهنجاری های مادرزادی در جنین یا سن بالا نمی توانند از تخمک های خود استفاده کنند. فرایند انتخاب اهدا کننده های احتمالی در مراکز باروری، کامل و دقیق است. متخصصان در این مراکز، روند انتخاب دقیقی را برای یافتن اهداکننده ی مناسب اجرا کرده و مراحل قانونی را با دقت طی خواهند کرد.
قبل از اینکه روند اهدا شروع شود، بیشتر اهدا کنندگان باید دار وهای متوقف کننده چرخه طبیعی قاعدگی را مصرف کنند. برخی از عوارض جانبی این داروها عبارتند از:
• گرگرفتگی
• سردرد
• خستگی
• بدن درد
سپس، اهدا کننده از یک سری داروهای باروری برای تحریک تخمدان ها و تولید همزمان چندین تخمک استفاده خواهد کرد. به این وضعیت، هیپراستیمولاسیون یا تحریک بیش از حد تخمدان گفته می شود. اهدا کنندگان باید این داروها را زیر پوست یا عضله تزریق کنند.
برخی از زنان ممکن است با عوارض جانبی خفیفی مانند کبودی در محل تزریق، نوسانات خلقی و درد سینه ها مواجه شوند. در موارد نادر خطر ابتلا به سندروم شدید تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) وجود دارد. این عارضه در صورت تولید بیش از حد تخمک در تخمدان ها رخ می دهد. زنانی مبتلا به OHSS باید در بیمارستان بستری شوند.
این احتمال وجود دارد که اهداکنندگان قبل از بازیابی تخمک باردار شوند، بنابراین بهتر است از مقاربت اجتناب کرده یا از یک روش ضدبارداری مانند کاندوم استفاده کنند. در کل دوره اهدا، اهدا کننده مکررا تحت آزمایش خون و معاینات سونوگرافی قرار خواهد گرفت تا واکنش های وی نسبت به داروها کنترل شود.
اندکی قبل از بازیابی تخمک ها، آخرین تزریق اهدا کننده در آماده سازی برای فرایند انجام خواهد شد. پزشک با انجام آسپیراسیون تخمدانی از طریق واژن، تخمک را از تخمدان های اهدا کننده خارج خواهد کرد. برای این کار، یک پروب سونوگرافی وارد واژن شده و با استفاده از یک سوزن، تخمک از هر فولیکول خارج می شود.
در طول مدت این عمل 30 دقیقه ایی، مسکن، آرام بخش یا بی حس کننده به اهداکننده داده می شود. در این روش، اهدا کننده در کلینیک یا بیمارستان بستری نمی شود.
برخی از زنان برای بهبودی بعد از عمل آسپیراسیون تخمدانی، نیاز به چند روز استراحت دارند. برخی دیگر فعالیت های طبیعی خود را بلافاصله بعد از عمل از سر می گیرند.
در بعضی از برنامه ها، مراقبت های اولیه به اهدا کنندگان ارائه می شوند، اما سایر برنامه ها این گونه نیستند. ممکن است روند اهدای تخمک دارای تاثیر روانشناختی باشد، بنابراین صحبت با مشاور یا روان درمانی پس از انجام عمل می تواند برای برخی از زنان مفید باشد.
قبل از کاشت تخمک در روند لقاح آزمایشگاهی، افراد از تخمک های اهدایی استفاده می کنند. این روش، کم خطر است. خطرات روش اهدای تخمک نسبتا کم است. روش ها و دارو های مورد استفاده برای اهدا كنندگان تخمک همان روش ها و دارو های بکار رفته در فرآیند IVF است که در آن از تخمک خود مادر استفاده می شود و میزان بروز خطر در هر دو روش، یکسان است.
استفاده از دارو های بی حس کننده در فرآیند بازیابی تخمک با خطر کمی همراه است، اما مشکلات جدی شایع نیست. ممکن است هنگام ورود سوزن به داخل تخمدان، برخی از زنان دچار خونریزی شوند. در موارد نادر، امکان آسیب دیدگی روده ، مثانه یا رگ های خونی وجود دارد. با این حال، آسیب جدی یا خونریزی شدید بعید است. ممکن است بعد از خارج کردن تخمک دچار عفونت شوید. برای جلوگیری از بروز این عارضه، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند.
عوامل مختلفی می توانند توانایی یک زن در اهدای تخمک را تحت تاثیر قرار دهند. این عوامل احتمال بارداری موفق را افزایش می دهند و باعث کاهش خطر بروز ناهنجاری های مادرزادی می شوند. اهدا کنندگان معمولا در محدوده سنی 21 تا 35 سال هستند. زنان در این گروه سنی به دارو های باروری بهتر پاسخ می دهند و تخمک آن ها از کیفیت و کمیت بالاتری برخوردار است.
افراد اهداکننده باید فاقد عفونت هایی مانند ایدز (HIV) و هپاتیت C و بیماری های ژنتیکی، به عنوان مثال ژن فیبروز کیستیک، باشند. زنانی که خطر ابتلا به ایدز (HIV) یا سایر عفونت ها در آن ها بالا باشد، برای اهدا مناسب نیستند. همچنین اجازه اهدای تخمک به فردی که نتواند سابقه پزشکی دقیقی از خانواده خود ارائه دهد، داده نمی شود.
اتخاذ یک فرایند غربالگری دقیق و سختگیرانه در برنامه های معتبر باعث می شود تا خطر ابتلا به ناهنجاری های مادرزادی و سایر عوارض به حداقل برسد. روند یک برنامه غربالگری ممکن است شامل برخی یا همه مراحل زیر باشد:
• درخواست نامه
• مصاحبه از طریق تلفن یا حضوری
• معاینه ی جسمی
• آزمایشات خون
• آزمایشات دارویی
• سونوگرافی برای بررسی اندام های تناسلی
• سابقه پزشکی و روانشناختی - برای شفاف سازی سابقه سلامت اهداکننده و خانواده وی
• غربالگری بیماری های عفونی
• غربالگری بیماری های ارثی
ممکن است اهدای تخمک به یک تجربه عاطفی برای اهدا کننده و گیرنده تبدیل شود. غربالگری دقیق روانشناختی از کلیه افراد درگیر نیز در برنامه های معتبر اهدای تخمک گنجانده شده است. ارزیابی سلامت روان اهدا کننده برای اطمینان از سلامتی فرزندان حیاتی است و تضمین می کند که اهداکننده قبل از شروع روند اهدا، به طور آگاهانه تصمیم گیری کرده است.
در برخی از مواقع، دارو های تجویز شده توسط پزشک برای ارتقاء تخمک گذاری در اهدا کننده می توانند باعث بروز سندروم تخمک گذاری بیش از حد OHSS شوند که ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. در صورت بروز هریک از این موارد به پزشک مراجعه کنید. در موارد جدی که همراه با علائم زیر است، باید در بیمارستان بستری شوید:
• به سختی نفس کشیدن
• افزایش سریع وزن
• دل درد
• استفراغ
