تاریخچه صنعت پتروشیمی ، بخش چهارم

مقدمه : صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی 50ساله دارد. نقطه آغاز این صنعت را می‌توان تاسیس بنگاه شیمیایی در وزارت اقتصاد در سال 1337 قلمداد کرد:

نخستین کتاب پتروشیمی و اولین درس دانشگاهی صنعت پتروشیمی:

برای یافتن نخستین کتاب صنعت پتروشیمی ، کتابخانه ملی ایران ، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ، کتابخانه شرکت ملی نفت ایران و طبعاً کتابخانه شرکت ملی صنایع پتروشیمی را جستجو کردیم.

حاصل کار چنین بود: نخستین کتاب دانشگاهی و شاید اولین کتاب مستقل در مورد صنعت پتروشیمی در سال 1339 به چاپ رسید . این کتاب با عنوان « پتروشیمی » نوشته دکتر رحیم عابدی بود و آن را انتشارات دانشگاه تهران منتشر کرد. دکتر رحیم عابدی همان است که 18 سال پس از اولین مدیر عامل بعد از انقلاب شرکت ملی صنایع پتروشیمی شد و در موقع نوشتن کتاب لابد در خیالش نمی گذشت که روزی چنین شود.

این کتاب مقدمه جالبی دارد که در جستجوی ما بسیار به کار آمد: « ... هدف و منظور اصلی این کتاب که در حقیقت اولین قدم در تدوین و تالیف موضوعات علمی و فنی در زمینه صنعت پتروشیمی به شمار می رود ، بررسی مختصر نفت و سازنده های آن به عنوان مواد واسطه و خوراک صنایع پتروشیمی و راهنمایی علاقه مندان به این رشته بخصوص دانشجویان دانشگاه است. » که تایید آن است که این کتاب اولین کتاب پتروشیمی است.

بررسی بیشتر نشان داد که دومین کتاب دانشگاهی پتروشیمی با 12 سال فاصله کتاب « فرآورده هایی از صنعت پتروشیمی » نوشته مرتضی خسروی فتح آبادی است که انتشارات دانشگاه تهران در سال 1351 به چاپ رسانده و سومین کتاب « صنایع پتروشیمی » نوشته ابوالحسن خاکزاد است که باز انتشارات دانشگاه تهران در سال 1383 به چاپ سپرده است.

اولین درس دانشگاهی پتروشیمی:

در جستجوی نخستین درس دانشگاهی صنعت پتروشیمی در ایران ، چه بختیار بودیم که مقدمه دکتر رحیم عابدی بر کتاب « پتروشیمی » پاسخ را در خود داشت : « ... چند سال پیش که به علت اهمیت موضوع ، مقرر گردید درسی به نام « پتروشیمی » در برنامه شعبه مهندسی شیمی دانشکده فنی گنجانیده و تعلیم داده شود ، بنا به توصیه و به همت و هزینه سازمان فرهنگی یونسکو داوطلب شدم به منظور مطالعه در قسمت صنعت پتروشیمی به مدت یکسال به چند کشور اروپایی و ایالات متحده امریکای شمالی عزیمت کنم.

آورد این مسافرت که ضمناً از هر جهت مفید و آموزنده بود مجموعه مطالبی است که در کتاب حاضر بحث و در سه سال اخیر در دانشکده فنی تدریس شده است. » پس تدریس نخستین درس صنعت پتروشیمی در سال 37-1336 در دانشکده فنی دانشگاه تهران شروع شده است.

احداث کارخانه :

تاریخ بهره برداری از کارخانه کود شیمیایی خوشبینانه بود و در گزارش سالانه 1339 وزارت صنایع ، کمی اصلاح شد:

« ... محل کارخانه کود شیمیایی به وسعت 200 هکتار در کنار رودخانه کر قرار گرفته است ... نخستین کلنگ ساختمان این کارخانه در ششم اردیبهشت 1338 به دست ... شاهنشاه به زمین زده شد.

هزینه کل 32 میلیون دلار برآورد شده است که 10 میلیون آن پرداخت شده و بقیه تا سال 1964 [ 1342 ] از محل فروش مستهلک خواهد شد... فعالیت ساختمانی به سرعت جریان دارد.

لوله کشی گاز گچساران - شیراز پایان یافته است... محصول کارخانه تا نیمه دوم سال 1340 به بازار عرضه خواهد شد. »

اعزام مهندسان برای کارآموزی:

در مورد اعزام مهندسان برای کار آموزی ، مهندس میر ناصر خورسند که یکی از همین مهندسان بود در کتاب « طلیعه داران صنایع پتروشیمی » می نویسد: « ... 13 نفر از فارغ التحصیلان دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال تحصیلی 1339-1338 در امتحان اعزام به خارج از کشور برای « بنگاه کود شیمیایی ایران » وابسته به وزارت صنایع و معادن انتخاب شدند و به استخدام وزارت صنایع و معادن در آمدند.

این گروه طی قرارداد آموزشی به کشورهای فرانسه ، ایتالیا ، و بلژیک رهسپار شدند.

افتتاح کارخانه:

کارخانه کود شیمیایی شیراز که تاریخ بهره برداری از آن را وزارت صنایع و معادن در شروع ساختمان ، بهار 1340 و یکسال بعد نیمه دوم 1340 پیش بینی کرده بود ، در صبح روزجمعه 26 مهر ماه سال 1342 با حضور شاه و ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه و بانو افتتاح و از کتیبه آن پرده برداری شد.

نکته جالب در این افتتاح آنکه وزارت صنایع و معادن در آن حضور نداشت و وزارت اقتصاد جای آن را گرفته بود.

وزارت صنایع و معادن و وزارت اقتصاد:

گفتیم که قرارداد کارخانه کود شیمیایی شیراز و خط لوله گاز از گچساران تا شیراز را وزارت صنایع و معادن در دوران مهندس جعفر شریف امامی بست و دیدیم که راه اندازی و افتتاح کارخانه را وزارت اقتصاد انجام داد.

علت این تغییر و تبدیل چنین است : در دولت های پس از شهریور 1320 وزارتخانه ای به نام « بازرگانی و اقتصاد ملی » و سپس « پیشه و هنر و بازرگانی » تاآذر 1326 وجود داشته است که از دی ماه 1326 تبدیل به وزارت « اقتصاد ملی » می شود.

در تاریخ 10 بهمن 1334 قانون تجزیه وزارت اقتصاد ملی به دو وزارت « بازرگانی » و « صنایع و معادن » به تصویب رسید و تا 30 بهمن 1341 چنین است و در این دوره شریف امامی وزیر صنایع و معادن است و قرار داد کارخانه شیراز را می بندد و اجرای کار را پیگیری می کند.

در 30 بهمن 1341 و در معرفی کابینه اسدالله علم ، وزارت خانه های « صنایع و معادن» و « بازرگانی » در هم ادغام می شود و یک وزارت به نام « اقتصاد و صنایع » معرفی می شود که از 30 مهر 1342 به « وزارت اقتصاد» تبدیل می شود و در این دوره وزارت صنایع و معادن وجود ندارد.

راه اندازی و افتتاح کارخانه در این دوره انجام می شود و کار را « بنگاه پتروشیمی » وابسته به وزارت اقتصاد پی می گیرد. اما در یکی از کابینه های پر شمار امیر عباس هویدا ، وزارت صنایع و معادن احیا می شود.

واگذاری به شرکت ملی صنایع پتروشیمی:

بعد از تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق تبصره 64 قانون بودجه اصلاحی سال 1343 کشور ، طبق قسمتی از این تبصره که می گوید: « کلیه حقوق دولت در بنگاه کود شیمیایی که در اجرای تبصره 36 قانون بودجه سال 1338 و به سبب اساسنامه مصوب 30/12/1337 هیئت وزیران تشکیل گردیده به شرکت ملی نفت ایران واگذار می شود.

شرکت ملی نفت ایران کلیه تاسیسات و مطالبات و موجودیهای نقدی و جنسی بنگاه کود شیمیایی « بنگاه پتروشیمی » را به عنوان سرمایه بنگاه ارزیابی خواهد نمود و در اساسنامه بنگاه با تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی تغییرات لازم را خواهد داد. » کارخانه کود شیمیایی شیراز در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیـمی ، که کلیه سهام آن متعلق به شرکت ملی نفت ایران بود ، قرار گرفت. کارخانه کود شیمیایی شیراز به مبلغ 8 ر1 میلیارد ریال ( 24 میلیون دلار ) ارزیابی و جزء سرمایه شرکت ملی صنایع پتروشیمی محسوب شد.

نتیجه گیری : در این مقاله به تاریخچه صنعت پتروشیمی پرداخته ایم .

با سپاس از مطالعه شما.