«آمالگام» ماده نقره‌ای رنگ برای پر كردن دندان، بيش از يك قرن به عنوان مهم‌ترين ماده ترميمی در دندانپزشكی استفاده مي‌شد. موضوع قابل توجه اين است كه «جيوه» موجود در آمالگام دندانی يك منبع پنهان آلودگی محيط زيست است. برنامه محيط زيست سازمان ملل- يونپ- جيوه را جزو مواد شيميایی دهگانه پرخطر كه سلامت انسان و محيط زيست را تهديد می كند، اعلام كرده است. با وجود مناقشات فراوان درباره اينكه مقدار جيوه‌ای كه روزانه از آمالگام دندانی آزاد مي‌شود بسيار كمتر از سطح مجاز تعيين‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی است و تهديدی برای سلامت افرادی كه آنها را استفاده می كنند يا با آنها در تماس مستمر هستند ندارد، ولی در مهم‌ترين پيمان بين‌المللی جيوه به نام «ميناماتا» حذف و جايگزينی آمالگام‌های دندانی يكی از محورهای اصلی بوده است.
تاريخچه شكل‌گيری كنوانسيون ميناماتا غم‌انگيز است. اين پيمان بين‌المللی نامش را از تلخ‌ترين واقعه آلودگی جيوه در قرن بيستم وام گرفته است. پس از آنكه تخليه فاضلاب‌های صنعتی حاوی جيوه به خليج ميناماتای ژاپن در دهه 1930 شروع شد، روستاييان اطراف با مصرف آبزيان آلوده دچار تشنج، بيماری اعصاب مركزی، از دست دادن هشياری و كما شدند. بيش از 2200 نفر قربانيان تاييدشده اين واقعه هستند. در سال۲۰۱۰ميلادی، يوكيوها توياما نخست‌وزير وقت ژاپن با شركت در مراسم پنجاه‌و‌چهارمين سالگرد اين فاجعه محيط زيستی، از همه قربانيان و رنج‌ديدگان آن، عذرخواهی كرد و گفت كه هنوز مساله ميناماتا پايان نيافته است!
متاسفانه واقعيت همين است. مساله آلودگی و خطرات جيوه در قرن حاضر كماكان پابرجاست. بيش از 600 شغل در جهان و منابع بالقوه بسياری برای انتشار اين آلاينده پرخطر در محيط زيست ما وجود دارد. آمالگام‌های دندانی، محصولات آرايشی بهداشتی و تجهيزات پزشكی و اندازه‌گيری، رنگ‌های ساختمانی، لامپ‌های فلورسنت و همچنين صنايع الكترونيك و ذوب فلزات ازجمله منابع انتشار جيوه هستند. با توجه به سميت فوق‌العاده اين فلز، اثر تجمعی آن در بافت‌های زنده و قابليت انتشار تا دورترين نقاط كره زمين، می شود گفت خطر اين آلاينده سمی در محيط زندگی ما جدی است.
از زمان لازم‌الاجرا شدن كنوانسيون «ميناماتا» در سال ۲۰۱۷، به دليل پيچيدگی برای حذف اين آلاينده پايدار، در اغلب كشورها عمدتا «كاهش آلايندگی جيوه» پيگيری شده است. هرچند فاز كاهش نيز زمانی می تواند محقق شود كه دسترسی به راه‌حل‌های اجرایی، موثر و مطلوب، به ويژه برای كشورهای در حال توسعه از طريق تسهيلات و حمايت‌های مالی و فنی فراهم باشد. بيش از ۲۰درصد از جيوه مورد استفاده در جهان برای توليد آمالگام دندانی استفاده می شود و با وجود تاكيد كنوانسيون بر حذف كاربرد جيوه در دندانپزشكی تا سال 2020، همچنان اين محصول در بسياری از كشورهای متعاهد به اين پيمان استفاده می شود. در سال 1394 قانون تصويب كنوانسيون ميناماتا در مورد جيوه در كشور ما به تصويب مجلس رسيد و بعضی اقدامات برای اجرای كنوانسيون همچون حذف واحدهای كلرآلكالی پتروشيمی‌ها در دستور كار قرار گرفت. با اين حال به نظر می رسد به جز اقدامات موردي در كشور برای تغيير فرآيند يا جايگزينی جيوه در بعضی واحدهای صنعتی يا فعاليت‌های پراكنده برای ترغيب دندانپزشكان به استفاده از كامپوزيت‌ها و محصولات جايگزين آمالگام، اقدام برای اجرای اين توافق بين‌المللی طبق زمان‌بندی پيش‌بينی شده كنوانسيون انجام نشده است. موضوع علاوه بر پايبندی به تعهد بين‌المللی، حفظ سلامت افراد جامعه و محيط زيست در برابر يك آلاينده بسيار خطرناك است كه در صورت عدم توجه و نظارت دستگاه‌های مسوول می تواند به صورت ماده ترميمی دندان وارد بدن ما شود يا در محصولات روزمره مورد استفاده قرار گيرد. فيلم سينمایی ميناماتا محصول سال 2020با نقش‌آفرينی جانی دپ، به خوبی تصويرگر ابعاد سميت جيوه حاصل از فعاليت كارخانه صنعتی آلاينده در ميناماتا و رنج و عذاب آسيب‌ديدگان و قربانيان اين فاجعه طی سال‌هاست. وقتی ميزان بالای آلودگی به اين شكل فاجعه می آفريند، در مقياس كوچك‌تر و مواجهه با مقادير كمتر نيز می تواند در طول زمان مسبب بسياری از عوارض بهداشتی و محيط زيستی باشد و قربانيان خاموشی داشته باشد كه هيچگاه ندانند بر اثر چه عاملی آسيب ديده‌اند!/ روزنامه اعتماد
