خبر «ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای» از هفتهٔ اول اردیبهشت‌ماه و به‌مناسبت هفتهٔ زمین پاک شاید یکی از بهترین خبرهای محیط زیستی بود که از ابتدای سال جاری شنیده شد. با این حال به‌عنوان فردی که سال‌هاست در حوزهٔ کاهش پسماندهای پلاستیکی فعالیت کرده‌ام، امیدوارم که این خبر صرفاً در حد یک هیاهوی محیط زیستی و مناسبتی نباشد و مادهٔ ۳ آیین‌نامهٔ اجرایی کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی که بر ممنوعیت توزیع رایگان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور تأکید دارد واقعاً اجرا شود. بدگمانی من به اجرای درست و کامل این مصوبه، از نگاه به سرنوشت قوانین و مصوبات محیط زیستی کشور نشأت می‌گیرد که متأسفانه اغلب عقیم مانده‌اند و در پیچ و خم شرایط اقتصادی، سیاسی و در یک کلام نبود نگاه اولویت‌دار به موضوع محیط زیست در حاکمیت زمینگیر شده‌اند.
سال‌هاست که دربارهٔ عوارض مخرب محصولات پلاستیکی یکبار مصرف در کشور صحبت شده است و مطالبهٔ کنشگران محیط زیست وجود محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها و وجود قوانین بازدارنده و تشویقی مشابه با سایر کشورهای پیشرو در این زمینه بوده است. با این حال ماحصل همهٔ پیگیری‌ها، به آیین‌نامهٔ دو سال قبل دولت منجر شد که از اجرای بندهای این مصوبه اقدام مشخص و قابل مشاهده و ملموسی را طی دو سال گذشته در سطح جامعه شاهد نبوده‌ایم و عمدهٔ اقدامات به فعالیت‌های فرهنگی داوطلبانه و مردمی از جانب فعالان محیط زیست (که در اثربخشی این اقدامات در طول زمان تردیدی وجود ندارد)؛ و برنامه‌های نمادین از سوی دستگاه‌ها و نهادهای متولی در مناسبت‌های محیط زیستی همچون «نهضت ملی کاهش آلودگی پلاستیکی» در سال قبل بدون نتیجهٔ قابل توجه و مشهود بسنده شده است.
موضوع چالشی این است که برای اجرای موثر مصوبات محیط زیستی از جمله مصوبهٔ کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی بیش از هر چیز به بسترهای هموار برای اجرا و همراهی جدی دستگاه‌های ذیربط نیاز است و برای ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای ضرورت دارد که وزارت صمت، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اتحادیه‌ها تمام‌قد پای کار باشند. البته سیاست‌های سلبی در کشورهای دیگر به‌منظور کاهش استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف معمولاً با سازوکارهای تشویقی همراه است و مشخص نیست که برای اجرای بهینهٔ این ممنوعیت (به‌جز ابزار تشویقی بلااستفادهٔ تبصرهٔ ماده ۷) چه تمهیداتی در نظر گرفته شده است.
اینکه تصور کنیم در شرایط کنونی جامعه و با تنش‌های متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این مصوبه و مشخصاً ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور به‌درستی اجرا نخواهد شد، شاید قدری بدبینانه به‌نظر برسد، اما از آنجا که در وضعیت وانفسای محیط‌زیستی کشور حتی کوچک‌ترین اتفاقات برای حفظ طبیعت نیز امیدوارمان می‌کند، خوب است این خبر را به فال نیک بگیریم و برای حذف تدریجی تولید و مصرف محصولات پلاستیکی یکبار مصرف همچنان تلاش کنیم، پیگیر باشیم و اجرای قوانین و مصوبات محیط زیستی را مطالبه کنیم./ روزنامه پیام ما
