یکی از موضوعات بسیار مهم در مقوله سلامت اجتماعی، مدیریت صحیح بر پسماندهای پزشکی است. بخش مهمی از پسماندهایی که در مراکز بزرگ و کوچک واحدهای درمانی تولید می‌شوند، در گروه پسماندهای خطرناک طبقه‌بندی می‌شوند و مدیریت صحیح و اصولی بر آنها بسیار حائز اهمیت است. مدیریت نامناسب پسماندهای بیمارستانی، خطر انتشار عفونت و عوامل بیماری‌زا را گسترش می‌دهد. بسیاری از بیماری‌های خطرناک مانند ایدز و هپاتیت‌هایB و C ممکن است از طریق زخم‌های حاصل از پسماندهای تیز و برنده اتفاق بیفتد. ضمن اینکه خطر انتشار عوامل شیمیایی و فلزات سنگین مانند جیوه، برم و نقره که در برخی تجهیزات پزشکی موجود است، تا مدت‌های مدیدی در طبیعت باقی می‌ماند. بیمارستان‌های کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع تولید پسماندهای بیمارستانی، روزانه 400 تن پسماند تولید می‌کنند. در شهر تهران نیز هر روزه قریب به 110 تن پسماند بیمارستانی تولید می‌شود که در صورت نبود مدیریت مناسب، می‌تواند مخاطرات زیادی برای محیط زیست، بهداشت و سلامت شهروندان ایجاد کند.
مهمترین سند بالادستی ما در حوزه پسماند در کشور قانون مدیریت پسماند مصوب اردیبهشت ماه سال 1383 است. بر اساس مفاد ماده هفت این قانون، مدیریت اجرایی تمامی پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و روستاها و حرایم آنها به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری‌ها و دهیاری‌ها بر عهده بخشداری‌ها هست. در این قانون، مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه بر عهده تولیدکننده قرار گرفته که در صورت تبدیل آن به پسماند عادی به عهده شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌هاست. از این جهت مدیریت پسماندهای ویژه بیمارستانی و صنعتی بر عهده شهرداری‌ها نیست. همچنین از سال 1386 با تصویب و ابلاغ «ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و وابسته» در کشور، روش‌های تصفیه و بی‌خطرسازی غیرسوز مطرح شده و متعاقب آن بیمارستان‌های کشور در دهه گذشته به سیستم‌های غیرسوز مجهز شدند.
اتوکلاو، هیدروکلاو، سیستم‌های شیمیایی و حرارت خشک و سیستم‌های تلفیقی ماکروویو- اتوکلاو از جمله این سیستم‌ها هستند. نکته قابل توجه این است که استفاده و راهبری این سیستم‌ها به‌صورت مجزا در واحدهای درمانی به‌نحوی که بتواند پسماندهای ویژه بیمارستانی را به معنای واقعی کلمه بی‌خطر و نه کم‌خطر و صرفا ضدعفونی کنند به سختی قابل حصول است. از مرحله تفکیک اصولی روزانه پسماندها در مراکز درمانی در چهار دسته اصلی یعنی «عفونی»، «تیز و برنده»، «شیمیایی – دارویی» و «شبه خانگی» و نحوه نگاهداری پسماندها در اتاق مبرد پسماند که در برخی مراکز درمانی به‌واسطه نبود آموزش‌های لازم با اما و اگرهایی همراه است که بگذریم، کارکرد صحیح هر یک از انواع دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده مهمترین مسئله در این حوزه است. این سیستم‌های غیرسوز باید مجهز به تجهیزات ثبت کامپیوتری باشند تا به‌طور اتوماتیک و مداوم پایش شوند. همچنین این دستگاه‌ها باید حداقل سالانه کالیبره شده تا محصولات جانبی سمی یا خطرناک در حین کار تولید نشود. مرحله مهم دیگر، پایش میکروبی‌زدایی پسماندهای عفونی توسط دستگاه‌های غیرسوز است که با استفاده از اندیکاتورهای باکتریایی می‌توان میکروبی‌زدایی پسماندهای پزشکی توسط این دستگاه‌ها را صحه‌گذاری کرد، به‌نحوی که هر دستگاه ضدعفونی‌کننده قابلیت غیرفعال‌سازی میکروبی اسپورهای باکتری به میزان حداقل تا 6 کاهش لگاریتمی در پایه 10 را داشته باشد. شواهد و بررسی‌های آزمایشگاهی و میدانی حاکی از وجود مشکلات متعدد در عملکرد دستگاه‌های غیرسوز بیمارستانی در کشور به دلیل نقایص فنی، عدم کالیبراسیون، عدم نگهداشت و راهبری مناسب و نبود امکانات برای رصد و نظارت کافی و وافی بر عملکرد یکایک این تجهیزات داشته و دارد.
حال اگر علاوه بر بیمارستان‌هایی که دارای این تجهیزات هستند، مراکزی چون مطب‌ها، کلینیک‌ها، مراکز تزریقات، دندانپزشکی‌ها، رادیولوژی‌ها وآزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پژوهشی و سایر مراکز خرد را -که بالغ بر 4200 مرکز فقط در تهران است- در نظر بگیریم، می‌بینیم که در مدیریت پسماندهای بیمارستانی به‌ویژه پسماندهای عفونی و تیز و برنده با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم که فشار مدیریتی و اجرایی آن به‌رغم عدم الزام و تکلیف قانونی همچنان بر دوش شهرداری‌های کشور سنگینی می‌کند.
آنچه را که امروز در بیمارستان‌های دارای سیستم‌های غیرسوز مشاهده می‌شود، شاید بتوان در خوشبینانه‌ترین حالت به کم‌خطرسازی پسماندهای عفونی تعبیر کرد. این در حالی است که ضرورت دارد برای مدیریت یکپارچه پسماندهای پزشکی که مشتمل بر همه انواع پسماندهای خطرناک پزشکی و تمامی مراکز درمانی از بیمارستان‌ها تا مراکز کوچک مقیاس می‌شود به‌عنوان یک مسئله اولویت‌دار در حوزه سلامت و محیط زیست تدبیری اساسی اندیشید./ روزنامه پیام ما
