شهادت دو تن از محیط‌بانان استان زنجان در آغازین روزهای سال‌جاری موجب تالم خاطر و نگرانی دوستداران محیط زیست کشور شد. قساوت متخلفان در اقدام به شلیک تیر خلاص به حافظان طبیعت و ضابطان قضایی حکایت از عدم کفایت قوانین بازدارنده و وجود خلاهای جدی در سیاست‌های حمایتی برای محیط‌بانان دارد. تقابل میان تخریب‌گران محیط زیست با حافظان محیط زیست گرچه طی دهه‌های اخیر در کشورهای مختلف جهان افزایش یافته ولی گویی در کشور ما به‌واسطه در سایه قرار گرفتن اهمیت محیط زیست بالاخص جایگاه سازمان متولی آن از حیث اعتبارات و امکانات موجب تشدید این معضل و مضاعف گردیدن پیامدهای آن شده است. با وجود وسیع شدن ابعاد مسائل محیط‌زیست طی یک دهه گذشته در ایران، کماکان روش‌های پایش و نظارت ما بر همان سبک و سیاق قدیم می‌گردد. روش‌هایی که به گواه آمار بیانگر نقصان اساسی و ضعف مشهود در نحوه مواجهه و کنترل تخلفات و تخریب‌های فزاینده در حوزه‌های متنوع و متکثر محیط زیست همچون انتشار آلودگی‌ها، کشتار حیات وحش، آتش‌سوزی‌ها و… است.
امروزه «پایش‌های هوشمند» به عنوان ابزاری موثر برای مدیریت محیط زیست در تمامی عرصه‌های این حوزه در سطح جهان کاربردهای گسترده‌ای یافته است و در کشور ما نیز رفته رفته در بخش های مختلف محیط زیست بالاخص حوزه محیط زیست انسانی و پایش آلاینده‌ها روندی رو به رشد و تکوین دارد. هرچند شرایط سیاسی کشور به لحاظ تحریم‌ها موجب کندی در بهره گیری از این زیرساخت ها و سازوکارهای کنترلی شده ولی توجه به ظرفیت‌های متخصصین ایرانی واتکا به توانمندی‌های داخلی برای حرکت سریع تر در این مسیر می‌تواند راهکار مناسبی برای رفع مسائل موجود باشد. هوشمندسازی پایش‌ها می‌تواند در رصد برخط آلاینده‌های خروجی صنایع و پایش جنگل‌ها، حیات‌وحش، تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به کار رفته و با ارایه مستندات موثق و قابل دفاع برای پیگیری تخلفات در محاکم قضایی باعث تصمیم‌گیری سریع، بهنگام و اثرگذار شده و از تخریب‌ها، آلودگی‌های محیط زیست و درگیری‌های فرساینده میان محیط‌بانان و شکارچیان غیرمجاز بکاهد.سامانه‌های هشدار حریق، سنسورهای آنلاین آلودگی، استفاده از پهپادها، سیستم‌های سنجش از دور و سایر فناوری‌های جدید می‌توانند تغییراتی اساسی در نحوه نظارت و پایش محیط زیست در کشور پدید آورند. به حداقل رساندن حضور ماموران و بازرسان محیط‌زیست در پایش صنایع یا مناطق صعب‌العبور و زیستگاه‌های حساس، جلوگیری از حضور متخلفان شکار و امکان اقدام در مراحل آغازین آتش‌سوزی‌ها یا آلودگی‌ها از جمله نتایج پایش‌های نوین محیط زیست محسوب می‌شود که می‌توان با پیش‌بینی منابع مالی و بهره‌گیری از ظرفیت بخش‌های تخصصی مرتبط بدان دست یافت. به هر طریق، در عصر الکترونیک و در حالی که امروزه در بسیاری از کشورها مداخله مستقیم نیروی انسانی در حفاظت از عرصه‌های محیط زیست جای خود را به سیستم‌های هوشمند داده است، جای تامل دارد که ما به جای ارتقای نحوه پایش‌ها، به‌دلیل عدم تکافوی نیروی انسانی (محیط‌بان یا کارشناس)، از مواجهه اثربخش با مسائل پیش روی عقب بمانیم و همچنان از روش‌های قدیمی و بعضا منسوخ در نظارت و پایش محیط زیست بهره ببریم. تغییر رویکرد و ارتقای روش‌های نظارتی با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند به عنوان راهکاری مهم در حل مسائل بغرنج کنونی محیط زیست کشور به کمک آمده و از جان محیط‌بانان عزیز و مدافعان محیط زیست این مرز و بوم صیانت کند./ روزنامه پیام ما
