غذا؛ یک مسأله محیط زیستی

مارک بیتمن، روزنامه نگار، نویسنده و ستون نویس روزنامه نیویورک تایمز در یکی از سخنرانی های تد (Ted Talk) با عنوان «غذایی که می خوریم چه مشکلی دارد» به مصرف غذا از منظر محیط زیست می پردازد. او که بیش از 30 کتاب درباره غذا نوشته و معرف رژیم غذایی نیمه وگان VB6 است، علاوه بر موضوعاتی چون سلامت و کیفیت غذا، به عوارض غذای مصرفی ما انسا ن ها بر طبیعت و محیط زیست هم توجه کرده است. بیتمن که یکی از اعضای اتحادیه دانشمندان نگران زمین است در ابتدای این سخنرانی با این پرسش که اگر یک قرن بعد به زمین نگاه کنیم آیا می توانیم آن را بشناسیم، دستکاری های عظیمی که بشر طی دو قرن اخیر در منابع طبیعی زمین ایجاد کرده است را مقابل دیدگان مان می آورد و به هولوکاستی از نوع دیگر اشاره می کند: نابودی نسل بشر و انقراض موجودات زنده به دلیل گرمایش زمین. واقعیت این است که بعد از تولید انرژی، دامداری دومین عامل موثر در تولید گازهای گلخانه ای و گرمای زمین است و قریب به یک پنجم کل گازهای گلخانه ای از تولیدات دامداری منتشر می شود که سهمی بیشتر از حمل و نقل با سوخت های فسیلی دارد. مشکل دامداری ها صرفا به انتشار گاز متان به عنوان دومین گاز مهم گلخانه ای محدود نمی شود، این صنعت یکی از عوامل اصلی فرسایش خاک، آلودگی، کمبود آب و از بین رفتن تنوع زیستی نیز است. 70 درصد اراضی کشاورزی روی زمین و 30 درصد خشکی های روی زمین مستقیم یا غیرمستقیم به پرورش حیواناتی اختصاص دارد که به عنوان غذا مصرف می کنیم و پیش بینی شده است که این میزان در چهل سال آینده دوبرابر خواهد شد.

بیتمن با اشاره به آنکه نیمی از آنتی بیوتیک های مصرفی در کشور امریکا، نه برای انسان ها که برای حیوانات اهلی مصرف می شود، می گوید به ما گفتند که هر چه بیشتر گوشت و لبنیات و طیور بخوریم برای سلامتی ما بهتر است، اما در حقیقت این گونه نیست.هیچ دلیل موجهی برای مصرف این همه غذا (در امریکا) وجود ندارد. تقاضای ما برای گوشت، لبنیات و کربوهیدرات بسیار بیشتر از نیاز واقعی ماست. او مشکل تغذیه کنونی انسان معاصر را مصرف بیش از اندازه گوشت حیوانات به همراه هله هوله و فست فود می داند که در کنار مصرف پایین گیاهان عامل بسیاری از بیماری های حاد و مزمن است. تردیدی نیست که رژیم غذایی و تقاضای ما برای گوشت، لبنیات و کربوهیدرات غنی شده که موجب می شود خیلی بیشتر از نیازمان غذا مصرف کنیم، می تواند عامل بسیاری از بیماری های مرتبط با سبک زندگی مانند دیابت، بیماری های قلبی و سرطان ها باشد. مارک بیتمن تاریخچه ای مختصر از تغییرات الگوی مصرف غذا و آشپزی طی یکصد سال گذشته ارایه می کند. دوبرابر شدن جمعیت جهان بین سال های 1950 تا 2000 میلادی، افت کیفیت غذا، به کما رفتن غذاهای خانگی (عمدتا در کشورهای غربی و با روندی تاخیری در سایر کشورها)، افزایش غذاهای پرکالری، منجمد، کنسروی و کارخانه ای، نان سفید، نوشابه ها، بستنی ها و دسرهای آماده و گسترش محصولات تراریخته.

به باور بیتمن تناقضی اساسی میان دوستدار حیوانات بودن و الگوی مصرف غذای انسان عصر حاضر وجود دارد، چراکه وقتی هر سال ده میلیارد حیوان فقط در امریکا برای خوراک کشته می شوند (و با مقداری بیشتر یا کمتر در سایر کشورهای جهان)، مهربانی با حیوانات بیشتر به طنزی تلخ شباهت دارد.

با وجودی که او رژیم های گیاهخواری یا استفاده از غذاهای ارگانیک به شیوه کنونی را راه حل مشکلات محیط زیستی ناشی از تولید و مصرف غذا نمی داند و تاکید دارد که اشتهای متورم بشر با تقاضای غیرطبیعی برای مصرف گوشت و نفوذ لابی های صنعتی قدرتمند نمی گذارند که روند فعلی تغییر کند. ولی با این حال راهکاری که بیتمن به عنوان یک متخصص غذا پیش روی ما می گذارد عمدتا بر مسوولیت فردی تک تک انسان ها تمرکز دارد، «توقف مصرف غذا بدون اندیشیدن» که هر چند کافی نیست ولی می تواند شروع خوبی محسوب شود. بیتمن با معرفی رژیم انعطاف پذیر گیاهی سعی دارد با کاهش مصرف گوشت و افزایش استفاده از غذاهای گیاهی، از یک سو به کاهش ردپای کربن بر محیط زیست و از طرف دیگر حفظ سلامت بدن کمک کند.گوشت و فرآورده های حیوانی، در این رژیم غذایی به طور کامل حذف نمی شوند، اما به میزان قابل توجهی کاهش می یابند؛ در نتیجه ساده تر از رژیم های کاملا گیاهی هستند و انعطاف پذیری بیشتری دارند.

به اعتقاد بیتمن اگر افزایش قیمت ها عادات غذایی انسان را تغییر ندهد، شاید ترکیبی از جنگل زدایی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، گرسنگی، بیماری ها و ظلم به حیوانات به تدریج بتواند به خوردن گیاهان بیشتر و حیوانات کمتر منجر شود. از این رو راهکاری که متخصصانی مانند مارک بیتمن ارایه می دهند، این است که برای منفعت همه انسان ها، باید زمان آن برسد که پرورش صنعتی حیوانات و خوردن غذاهای فیک و شکم پرکن متوقف شود. تاکید بر خوردن غذاهای واقعی و کاهش تدریجی مصرف گوشت (و سایر مواد غذایی غیرضروری مخرب محیط زیست) می تواند با نگاهی دوباره به الگوهای تغذیه ای شروع شود و برای فراگیر شدن این نگاه محیط زیستی راهی طولانی در پیش است.