جنگی خونبار در خاورمیانه در جریان هست. هر روز از تعداد کشته شدگان و تلفات انسانی و آمار تخریب های ابنیه و خسارات اقتصادی واردشده می شنویم. اما در این منازعات کسی از تخریب محیط زیست و نابودی تنوع زیستی مناطق درگیری سخن نمی گوید. گویی در جغرافیایی که کودکانش بی گناه قربانی می شوند، سخن گفتن از حفظ طبیعت و جان سایر زیستمندان رد گم کردن بحران و پرداختن به حواشی ماجراست. وقتی آتش ویرانگر جنگ خاموش شود، آنگاه بخشی از خسارات محیط زیستی مشاهده می شود. با این حال موضوع قابل تامل این است که بخش زیادی از عوارض محیط زیستی جنگ ها در قرن حاضر به سرعت قابل لمس نیست.
امروزه پیشرفت تکنولوژی نظامی و استفاده از سلاح های متنوع جنگی، آثار تخریب محیط زیستی جنگ ها را بسیار بیشتر کرده است. استفاده از جنگ افزارهای کشنده چون بمب ها و مواد احتراق زا با انتشار آلاینده های شیمیایی، منابع محیط زیست به خصوص آب، هوا و خاک را به شدت آلوده می کنند. موادمنفجره سطح بی سابقه ای از تخریب زیستگاه ها را به وجود می آورند و با اختلال جدی در عملکرد اکوسیستم های طبیعی موجب فرسایش خاک و آلودگی آب شده و حتی امکان کشت و زرع و تولید محصول سالم و ایمن را در مناطق تحت تاثیر جنگ برای سال ها از بین می برند. برخی از آلاینده های سمی مانند فلزات سنگین و ترکیبات آلی پایدار با قابلیت اثر تجمعی در بدن انسان و موجودات زنده می توانند تا دهه ها محیط زیست منطقه را آلوده کنند و پالایش و پاکسازی اراضی آلوده شده به آنها بسیار دشوار و در برخی موارد غیرممکن است. بروز و ظهور بیماری های حاد و مزمن در انسان ها و به ویژه کودکان در میان مدت و طولانی مدت از نتایج مواجهه با آلاینده هایی هست که سلاح های جنگی بر محیط زیست انسان ها تحمیل می کنند، ولی متاسفانه در گرماگرم جنگ ها کسی به آنها فکر هم نمی کند! گویی موضوعات به ظاهر مهم تری در شرایط پرتنش جنگی وجود دارد که توجه به «محیط زیست» را از اولویت ها خارج می کند.
تاثیر جنگ بر منابع آبی به خصوص در منطقه خاورمیانه بسیار مهم و غیرقابل کتمان است. در بحبوحه جنگ ها به دلایل مختلف مانند انفجارهای پی درپی، نفوذ مواد شیمیایی حاصل از انفجارها به رودخانه ها و دریاها و تخلیه پسماندهای ویژه خطرناک، تغییرات بسیار شدیدی بر منابع حیاتی و محدود آب منطقه ایجاد می شود. ورود بعضی از آلاینده های سمی و دیرپا به آب های سطحی و زیرزمینی، کیفیت آب ها را عملا از چرخه مصرف خارج می کند.واقعیت این هست که در تمامی جنگ ها از همان ابتدا محیط زیست و منابع طبیعی قربانیان خاموش هستند. استفاده از سلاح های خطرناک و دستیابی به پیروزی از جانب طرف های درگیر به هر قیمتی و عدم پایبندی به اصول و قواعد حاکم بین المللی، استفاده از هرگونه جنگ افزار کشنده و هر نوع تخریب انسانی و طبیعی را برای طرفین منازعه قابل توجیه می کند. جدا از آلودگی های محیطی که در حین جنگ، سلامت انسان ها و سایر موجودات زنده را تهدید می کند؛ موضوع مهم، عوارض طولانی مدت و غیرقابل التیام جنگ ها بر محیط زیست هست؛ گواینکه با وجود گذشت چهار دهه از جنگ تحمیلی همچنان استان های غرب و جنوب غرب کشورمان از تبعات این جنگ متاثر هستند. هشت سال جنگ، محیط زیست و زیستگاه های حساس دو کشور درگیر را در طول 1200 کیلومتر مرز مشترک آماج تخریب قرار داد که آثار و بقایای آن کماکان مشهود است. در حقیقت نمی توان به گردوغبار و توفان های خاک در خوزستان پرداخت و به اقدامات تخریبی به خصوص خشک کردن عامدانه بخشی از تالاب هورالعظیم از جانب صدام اشاره نکرد.بیست و دو سال قبل سازمان ملل متحد ششم نوامبر (15 آبان) را با هدف جلب توجه بیشتر به مخاطرات آشکار و پنهان جنگ ها بر تخریب طولانی مدت اکوسیستم ها و منابع محیط زیست به عنوان «روز جهانی پیشگیری از تخریب محیط زیست به هنگام جنگ ها و درگیری های مسلحانه» نام گذاری کرد. با این وجود آنچه روشن هست آنکه طی همین دو دهه نیز جنگ های بسیاری بدون توجه به محیط زیست در جهان رخ داده اند و هم اینک نیز جنگ بزرگی نگاه جهانیان را به خاورمیانه کشانده، بدون توجه به این حقیقت که تا چه اندازه محیط زیست شکننده و آسیب پذیر این منطقه توان مقابله با پیامدهای محیط زیستی این مناقشات را دارد.از این رو با افزایش تنش های منطقه ای، بیش از نامگذاری های نمادین برای حفظ محیط زیست در جنگ ها به موازات کاهش بروز منازعات و تنش ها، اجرای دقیق مقررات ناظر بر حفظ محیط زیست و برخورد قاطع و بدون اغماض نهادهای بین المللی در این باره ضرورت دارد، مطالبه ای که تحقق آن در شرایط کنونی در منطقه پرتنش خاورمیانه بعید و دور از دسترس به نظر می رسد!/ روزنامه اعتماد
