سعید شکوهی- استادیار روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی
روزنامه دنیای اقتصاد، شنبه 6 اردیبهشت 1399
ویروس کرونا همان‌طور که ساحت زندگی فردی و اجتماعی را درنوردیده و دیگرگون ساخته، آثار شگرفی بر شیوه‌های تصمیم‌گیری، حکمرانی و کارآمدی دولت‌ها نیز به‌جا گذاشته است. در ساحت اندیشه و سیاست تطبیقی هم این سوال پیش آمده است که چه نوع حکومت‌هایی در برابر ویروس کرونا تاب‌آوری بهتری داشته و گزند کمتری را برگرفته‌اند. برخی از اندیشمندان، بر توانمندی دولت‌های دموکراتیک در جمع‌آوری اطلاعات، وجود رسانه‌های آزاد و شفافیت در آنها اشاره داشته و الگوی حکومت‌های دموکراتیک را در برابر کرونا الگوی برتری می‌دانند و برخی دیگر بر توانمندی الگوی حکومت‌های اقتدارگرایانه در اعمال سیاست‌های قهرآمیز و بسیج امکانات برای مقابله با آن تاکید دارند. فرانسیس فوکویاما، اندیشمند برجسته آمریکایی که به طرفداری از حکومت‌های دموکراتیک شهره است و ایده «پایان تاریخ» او گواهی بر این مدعاست، اخیرا در تحلیلی، نوع حکومت را در مقابله با کرونا خیلی مهم ندانسته و مولفه مهم‌تر را «اعتماد» مردم به حکومت و کارآمدی آن عنوان کرده است. در این یادداشت بر آنیم که ایده او را به بوته آزمایش بگذاریم و ببینیم که این دیدگاه تا چه اندازه با واقعیت‌های موجود هماهنگی دارند. براساس تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD، اعتماد به حکومت به معنی اعتماد و دید مثبت شهروندان به اقدامات حکومت است که آنها را درست و منصفانه می‌پندارند. اعتماد مقوله‌ای شناختی و ذهنی است و به سطح انتظارات و برداشت‌های مردم از اقدام درست یا عادلانه بر‌می‌گردد. اما برای کارآمدی نهادها و سیاست‌های دولت‌ها به‌شدت مورد نیاز است. چند مولفه در تعیین میزان اعتماد مردم به حکومت‌ها اهمیت اساسی دارند: ۱- قابلیت اطمینان به حکومت‌ها برای کاستن از نابسامانی‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی؛ ۲- پاسخگو بودن حکومت‌ها در تامین نیازهای عمومی؛ ۳- درجه بازبودگی حکومت‌ها نسبت به آزادی بیان و انتشار آزادانه اطلاعات؛ ۴- اعمال مقررات مناسب برای اطمینان از عدالت و حکومت قانون؛ ۵- یکپارچگی و قابل‌پیش‌بینی بودن رفتار و سیاست حکومت‌ها و ۶- درگیر و آشنا ساختن مردم با نحوه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری. با درنظر گرفتن مقوله‌های فوق، برای بررسی نظریه فوکویاما، چند کشور موفق در مقابله با کرونا را انتخاب کرده و میزان اعتماد مردم به حکومت در این کشورها را بررسی می‌کنیم. از جمله این کشورها می‌توانیم به سنگاپور، سوئد، تایوان، کره‌جنوبی و نیوزیلند اشاره کنیم. براساس یک نظرسنجی انجام‌شده دولتی در سال ۲۰۱۹، میزان اعتماد به دولت سنگاپور ۶۷ درصد بوده که خیلی بالاتر از اکثر کشورهای توسعه‌یافته است. همچنین براساس گزارش شفافیت بین‌الملل، سنگاپور رتبه چهارم را از حیث «کم بودن» نرخ فساد در بین ۱۸۰ کشور دنیا به‌خود اختصاص داده است. همچنین براساس برآورد Edelman میزان اعتماد مردم به دولت سنگاپور در سال ۲۰۱۹، معادل ۶۲ درصد بوده و نسبت به سال قبل ۴ درصد بیشتر شده است. با این آمار، سنگاپور در بالای هرم اعتماد به حکومت در سطح جهان قرار دارد. سوئد هم در زمینه نرخ «کم» فساد از میان ۱۸۰ کشور جهان، رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارش سالانه OECD میزان اعتماد به دولت سوئد بالای ۶۰ درصد بوده و یکی از بهترین‌ها در اروپا از این حیث محسوب می‌شود. کشورهای دیگر در این زمینه تایوان و کره‌جنوبی هستند که براساس گزارش شفافیت بین‌الملل، به‌ترتیب رتبه‌های ۲۸ و ۳۹ دنیا از حیث «کم بودن» فساد دارا هستند. براساس نظرسنجی منسجمی که هر ساله در تایوان انجام می‌شود میزان اعتماد و بی‌اعتمادی به حکومت کمی بیشتر به سمت اعتماد مایل است. بر پایه اعلام Edelman میزان اعتماد به دولت کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۸ حدود ۴۴ درصد بوده ولی با سرعت خوبی در حال افزایش است. از دیگر کشورهای موفق در مبارزه با کرونا می‌شود به نیوزیلند اشاره کرد که براساس گزارش شفافیت بین‌الملل رتبه اول در میان کشورهای جهان را از حیث عاری بودن از فساد دارد و بیش از ۶۵ درصد مردم این کشور به حکومت‌شان اعتماد دارند. حال بیایید کشورهایی که تاحدودی در مقابله با کرونا موفقیت زیادی نداشته‌اند را بررسی کنیم. آمریکا، اسپانیا و ایتالیا بیشترین آمار مرگ بیماران را دارند. براساس گزارش شفافیت بین‌الملل، از نظر نرخ «پایین» فساد، آمریکا رتبه ۲۳ در میان ۱۸۰ کشور را دارد و براساس آخرین نظرسنجی شبکه‌های ان‌پی‌آر و پی‌بی‌اس در سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۰ درصد مردم آمریکا اعلام کرده‌اند به سیاست‌های دولت ترامپ در مقابله با ویروس کرونا اعتمادی ندارند. اسپانیا و ایتالیا رتبه‌های ۳۰ و ۵۱ را از حیث میزان فساد به خود اختصاص داده‌اند. براساس نظرسنجی انجام شده توسط USANEWS میزان اعتماد عمومی به سیاست‌های دولت ایتالیا در برابر ویروس کرونا در پایین‌ترین رتبه‌های جدول میان کشورهای متعدد قرار دارد و براساس گزارش OECD میزان اعتماد به دولت اسپانیا در میان کشورهای اروپایی جزو کمترین‌هاست. اینجا نمی‌خواهیم صرفا براساس چندنمونه فرضیه فوکویاما را تایید کرده و نتیجه بگیریم که میزان موفقیت دولت‌ها برای مقابله با ویروس کرونا تک‌متغیره بوده و به اعتماد عمومی بستگی دارد. اما داده‌های موجود نشان می‌دهند که میزان اعتماد عمومی به کارآمدی سیاست‌ها و رفتار دولت‌ها تاثیر چشم‌گیری بر موفقیت آن دولت برای مقابله با بحران پیش‌آمده دارد.
در برابر بحران همه‌گیر کنونی باید از سیاست‌ها و رهیافت دولت‌های موفق آموخت. جمهوری اسلامی ایران برای موفقیت بیشتر در این زمینه نیازمند آن است که میزان اعتماد عمومی به کارآمدی سیاست‌هایش را افزایش دهد. شفافیت تصمیم‌گیری‌ها و اعلام دلایل واقعی این تصمیم‌ها به میزان زیادی به این اعتماد کمک می‌کند. متاسفانه در آغاز این بحران سوال‌ها و مسائلی پیش آمد که تا حد زیادی اعتماد عمومی به تصمیم‌ها و سیاست‌های دولت را زیرسوال بردند. سوال‌هایی درباره زمان واقعی مشاهده ویروس در ایران و عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع در این‌باره یا دلایل واقعی عدم قرنطینه برخی شهرها. خوب است دولت در مسیر شفافیت‌زایی حرکت کرده و مثلا روشن و واضح توضیح بدهد که به دلایل تحریم و شرایط اقتصادی و بودجه‌ای، ناگزیر از دادن اجازه فعالیت به واحدهای تولیدی و صنعتی و خدماتی هستیم یا دلیل عدم توانایی دولت در حمایت مالی از اقشار آسیب‌دیده، چه مواردی بوده است. عدم روشنگری دولت در این زمینه باعث شکل‌گیری و انتشار دلایل کاذب و شایعات زیادی می‌شود که به اعتماد عمومی به دولت آسیب جدی می‌زند. همین‌امر هم سبب می‌شود مردم همکاری مناسبی با سیاست‌های دولت نداشته باشند.
