روش مطالعه پس ختام یکی از انواع روش های مطالعه ای است که در جهان برای یاگیری بهتر استفاده می‌شود. در زبان انگلیسی به آن پسختام می‌گویند و در زبان فارسی هم نام پس ختام را از بهم چسباندن ابتدای حروف مراحل این روش مطالعه به دست آورده‌اند. مراحلی که در پس ختام طی می‌کنیم اینها هستند:
1. پیش خوانی کردن،
2. سوال پرسیدن،
3. خواندن،
4. تفکر،
5. از حفظ کردن،
6. مرور کردن.
روش مطالعه پس ختام در حدود سال 1990 و توسط یک روانشناس به اسم فرانسیس رابینسون ابداع گردید
مشاهده رزومه بهترین مشاوران کنکور ایران
خیلی از صاحب نظران، از پس ختام به عنوان موثرترین روش مطالعه یاد می‌کنند و در مقابل برخی دیگر هم روش‌های دیگر را پیشنهاد داده‌اند. اما تحقیقاتی که تا الان انجام شده، نتایج پس ختام را فوق‌العاده دانسته‌اند.
روش مطالعه PQ4R علاوه بر افراد عادی "حتی برای آن دسته از افرادی که با مشکلات تحصیلی و یادگیری روبرو بوده و به سختی می‌توانند مطالب را حفظ کرده و یاد بگیرند هم کارایی بالایی دارد". طبق اطلاعات موجود در همین سایت، پس ختام علاوه بر افزایش توان یادگیری ذهنی، می‌تواند تا 70 درصد یادآوری مطالب را بهبود بدهد.
مرحله اول پس ختام: پیش خوانی
در مرحله اول از روش مطالعه پس ختام، سعی می‌کنیم در زمان نه چندان زیاد و با سرعت بالا، با کتاب آشنا شویم. در این مرحله اول از همه نگاهی گذرا به فهرست‌ها کرده و سپس به سراغ مطالعه سریع متن می‌رویم. البته قرار نیست در این بخش همه متون کتاب را بخوانیم، بلکه قرار است یک برداشت کلی از آن به دست بیاوریم.
بنابراین به جای صرف زمان روی همه متن، بیشتر توجهمان را به سمت متن‌های پررنگ شده از کتاب، تصاویر، نمودارها، سرفصل‌ها و... می‌دهیم. در این مرحله اگر یک خلاصه از موضوع کتاب هم داشته و آن را بخوانید، کمک زیادی به شما می‌کند. (در مورد خیلی از کتاب‌ها، در سطح وب خلاصه یا حداقل توضیحات وجود دارد.) مرحله پیش خوانی در روش مطالعه پس ختام، باید نسبت به موضوع و حجم کتاب مورد نظر شما چیزی بین 1 تا 5 دقیقه زمان ببرد.
نکته: در ابتدای مطالعه یک کتاب نیاز است با کل آن آشنا شویم. سپس دوباره به سراغ بخشی که قرار است آن را در همان روز مطالعه کرده بازگشته و آن را به روش پیش خوانی مطالعه کنیم.
بعد از اینکه مرحله پیش خوانی را گذراندید، باید به سراغ مرحله دوم یعنی همان سوال کردن بروید. در این مرحله قرار است یک سری سوال از کتاب طرح کنید و البته دقت کنید که قرار نیست در همین مرحله آنها را جواب بدهید.
برای طرح کردن سوال، به سراغ فصل‌های مختلف کتاب رفته و موضوعات مهم آن را به شکل سوالی مطرح کنید. مثلا به عنوان یک راهکار سریع می‌توانید سرفصل‌ها را خوانده یا به سراغ سرتیترهای ریزتر رفته و آنها را به شکل سوال بپرسید. مثلا اگر در حال مطالعه کتابی در مورد خلاقیت هستید، چنین سوالاتی مطرح می‌شود:
اگر باز هم برای طرح کردن سوالات به دنبال فرمول هستید، از این کلمات برای سوال ساختن کمک بگیرید:
● چگونه؟
● چه کسی؟
● چرا؟
● چه چیزی؟
وبسایت تحلیل دبیران ایران را از اینجا ببینید
در این مرحله تازه مطالعه واقعی شما شروع می‌شود! در قدم سوم باید به شکل عادی به مطالعه کتاب بپردازید. سرعت مطالعه شما در این مرحله "به موضوع کتاب و پیچیدگی بخش‌های آن" بستگی دارد. یعنی اگر بخشی از کتاب پیچیده بود، شما اجازه دارید سرعت خودتان را کاهش داده و با دقت آن را بخوانید. همینطور اگر بخش‌هایی از کتاب دارای مطالب خیلی خاصی نبودند، می‌توانید با سرعت بالاتری آن را مطالعه کنید.
نکته مهم اینجاست که باید در مرحله سوم از پس ختام، به سوالاتی که در مرحله قبلی مطرح کردید جواب بدهید. مطمئنا اگر سوالات درستی طرح کرده باشید، جواب دادن به آنها کار سختی نیست. اما اگر جواب سوالات را پیدا نکردید، باید سوالات جدیدی بسازید.
?
خب به مرحله چهارم از روش مطالعه پس ختام رسیدیم. در این مرحله باید در مورد مطالبی که می‌خوانید، کمی فکر کنید! در واقع هدف این است که مطالب خوانده شده را با دانسته‌های قبلی ذهنی ارتباط دهید. یعنی اگر موضوع مهمی در مورد خلاقیت خواندید، کمی در موردش فکر کرده و ببینید چه چیزی در مورد آن به ذهنتان می‌رسد؟
بهترین کاری که در این مرحله می‌توانید انجام بدهید، "بسط دادن موضوعات" است. یعنی هر موضوع، فصل، مطلب و تکنیک خاصی را که می‌خوانید در ذهن خودتان شاخ و برگ بدهید. مثلا اگر خواندید بارش فکری یک راهکار عالی برای خلاقیت است، با خودتان در مورد آن فکر کنید، ببینید در چه مراحلی از زندگی‌تان قابل استفاده است و اصلا تا حالا به شکل ناخوداگاه از چنین تکنیکی استفاده کرده‌اید یا نه؟ با این کار مطالب خوانده شده را بهتر درک کرده و ماندگاری آنها را در ذهن خودتان به شدت افزایش می‌دهید.
به یکی از مهم‌ترین مراحل از پس ختام رسیدیم. در این مرحله شما باید سعی کنید مطالب کتاب را به ذهن بسپارید. در واقع می‌خواهیم در این مرحله موضوعات مهمی که در کتاب وجود دارد را حفظ کنیم. چطور؟ بعد از اینکه بخشی از کتاب را خواندید، باید بدون نگاه کردن به صفحه کتاب، مطالب اصلی را به یاد بیاورید. این بخش می‌تواند یک پاراگراف مهم یا اصلا یک فصل از کتاب باشد،
مثلا اگر 10 صفحه از کتاب شما در مورد موفقیت بود و آن را به طور کامل مطالعه کردید، باید بدون نگاه کردن به صفحه، از حفظ تمامی تکنیک‌های خلاقیت را در ذهنتان مرور کنید. همینطور اگر فهمیدید از عهده این کار بر نمی‌آیید، می‌توانید به شکل جزئی سراغ هر تکنیک رفته و سعی کنید از حفظ، جزئیات و اصول آن را در ذهنتان مرور کنید. (اگر نتوانستید از حفظ بگویید، یک نگاه گذرا و سریع به مطالب داشته باشید.)
علاوه بر این باید به سوالاتی که قبلا مطرح کرده بودید، این بار به شکل حفظی پاسخ بدهید. مثلا در مورد همین 10 صفحه از کتاب اگر سوالات خوبی مطرح کرده باشید، باید چنین سوالاتی باشند:
● تکنیک‌های خلاقیت کدامند؟
● تکنیک بارش فکری چیست؟
● تکنیک بارش فکری کجا به درد می‌خورد؟
● و...
با حفظ کردن مطالب مهم، بیشتر از همیشه موضوعات کتاب در ذهنتان مانده و آنها را به خوبی درک می‌کنید. فقط نکته مهم در این بخش این است که یادتان باشد قرار نیست به روش مدرسه‌ای موضوعات را حفظ کنیم! اگر یادتان باشد در مدرسه هر نکته بی‌اهمیتی را حفظ می‌کردیم، اما در این مرحله قرار است مهم‌ترین موضوعات را از بر کنیم. موضوعاتی که دانستن و به یاد آوردن‌شان "واقعا به ما کمک می‌کند".
خب به آخرین مرحله از بهترین روش مطالعه رسیدیم! در این مرحله قرار است مطالب قبلی کتاب را دوباره مرور کنیم. در واقع شما به سراغ هر روش مطالعه دیگری هم که بروید، مرور کردن بخش مهمی از آن محسوب می‌شود و در مورد پس ختام هم همینطور است.
در مرحله مرور، باید سعی کنید بار دیگر به سوالات کتاب جواب بدهید. یعنی صرفا سوالات را بخوانید و بدون برگشتن به متن کتاب آنها را جواب بدهید. اگر متوجه شدید جواب سوالی را بلد نیستید یا به خوبی آن را درک نمی‌کنید، به سراغ کتاب برگشته و صرفا همان بخش مربوط به سوال را می‌خوانید. حالا بار دیگر سعی می‌کنید سوال را به شکل ذهنی مطرح کرده و بدون توجه به کتاب آن را جواب دهید.
اگر به دنبال به دست آوردن نتیجه بهتر هستید، مرحله مرور را چند بار تکرار کنید. مثلا می‌توانید چند ساعت بعد از مطالعه کتاب به سراغ آن بروید، دوباره چند روز بعد برای مرور اقدام کرده و همینطور چند هفته و ماه بعد هم آن را تکرار کنید. به این ترتیب دیگر مطمئن می‌شوید که همه مطالب مهم کتاب را به خوبی یاد گرفته و حفظ کرده‌اید.
چرا روش مطالعه پس ختام؟
شاید هنوز از خودتان بپرسید چرا روش مطالعه پس ختام؟ خب در واقع این سوال برای خود من هم به وجود آمد و برای پیدا کردن جوابش در سطح وب گشت و گذار کردم. در نهایت در جواب این سوال، به این دلایل رسیدم:
روش مطالعه پس ختام باعث می‌شود مخاطبان به شکل سلسله مراتبی دروس را مطالعه و درک کنند. به این ترتیب سرنخ‌های مهمی که پیش‌نیاز یادگیری دروس بعدی هستند از ذهن مخاطب حذف نمی‌شوند. روش پس ختام مخاطب را مجبور می‌کند اطلاعات را به صورت بخش‌بخش یاد گرفته و از انباشت اطلاعات جلوگیری می‌کند. طرح سوال و جواب دادن به آنها باعث می‌شود یادگیرنده به شکل عمیق با مطالب آشنا شود.
خب به انتهای مقاله بهترین روش مطالعه کتاب رسیدیم. در این مقاله با هم روش مطالعه پس ختام را بررسی کرده، با چیستی آن آشنا شده و جزئیات اجرایش را یاد گرفتیم. همینطور با توجه به تحقیقات و صحبت‌های ارائه شده، فهمیدیم که چرا از پس ختام به عنوان بهترین روش مطالعه و بهترین روش درس خواندن یاد می‌شود. امیدوارم از خواندن این مقاله لذت برده باشید، اگر نظری در مورد آن دارید، در بخش نظرات? منتظر شما هستم.
