وقتی طوفان از راه میرسد و آب را گلآلود میکند، دریا باز هم همانقدر زیبا به چشم میآید؟ یا زبالههایی از عمق دریا یکی یکی بیرون کشیده میشوند و منظره ساحل را خراب میکنند؟ درباره الی از آن دسته فیلمهایی است که باید صبر کنیم تا جریان موجها آرام، و آب روشن شود تا حقایق را پشت سر هم آشکار کند.
درباره الی اصغر فرهادی داستان سفر کوتاه عدهای دوست گرمابه و گلستان است که قصد دارند برای احمد، دوست از فرنگ برگشته خود، در زمانی فشرده و کوتاه آستین بالا بزنند؛ اما در پی رخدادهایی غیرمنتظره، برنامه آشنایی این گروه با دختری تازهوارد یعنی الی، الهام، الناز یا شاید هم المیرا که حتی نام او را نمیدانند، چرخشی غافلگیرانه میکند و مسیر داستان بالکل عوض میشود.
درباره الی مملوء از ظریفکاری در بهتصویر کشیدن واقعیت پشت روابط انسانی است. آدمهای درباره الی برای ما از همان ابتدا آشنا به نظر میرسند؛ چرا که مثل فیلمهای دیگر فرهادی، شخصیتهای داستان از دل جامعه اطراف ما بیرون کشیده میشوند؛ شخصیتهایی در ظاهر روشنفکر و امروزی، نه سیاه و نه سفید، که در مواجهه با بحران، کمکم نیمه تاریک خود را بیاختیار لو میدهند. نسل جدیدی که برخلاف ادعای خود، همچنان از بند باورهای خرافی و ملاحظات نخنمای قدیمی رها نشده و هنوز برای توجیه کوتاهیهای خود، به تقدیر و قسمت رو میآورد، در تصمیمگیریهای حساس تابع نظر جمع میماند، با هر تغییر موقعیت، رفتارهای دوگانه از خود نشان میدهد، بر حسب چند برخورد سطحی، مهر تایید بر معصومیت و پاکی الی میزند و به همان سرعت از هر کاهی کوهی میسازد و بیرحمانه طرف مقابل را زیر رگبار قضاوت میگیرد. فیلم به طرز حیرتانگیزی تنها طی یک داستان سه روزه، به جزئیترین مشکلات کهنه و حلنشده در روابط زناشویی اشاره میکند، رفتارهای نهفته مردسالارانه را پیش میکشد و در نهایت نشان میدهد آدمی قادر است چقدر حقیرانه مرزهای اخلاقی باریک خود را لگدمال کند.
با این همه دوربینِ درباره الی جانب کسی را نمیگیرد، قهرمان انتخاب نمیکند و به ما اجازه میدهد خود را جای هر یک از شخصیتهای داستان بگذاریم و مدام بپرسیم اگر من بودم چه میکردم؟ موضوع فیلم تاریخ مصرف و مخاطب خاص ندارد. همانطور که خود اصغر فرهادی، نویسنده و کارگردان فیلم بعدها گفت: من فیلمی میخواهم بسازم که هر آدمی در هر جای دنیا، بتواند از آن لذت ببرد؛ نه فقط آدمی که دنبال این است که راجع به ایران اطلاعاتی به دست آورد. فیلم من دایره المعارف راجع به ایران نیست. راجع به همه انسانهاست.
بعد از گذشت سالها از زمان اکران فیلم، درباره الی را همچنان میتوان شاهکار سینمای ایران دانست. برخی از این فیلم بهعنوان نقطهعطفی در جریان فیلمسازی ایران یاد میکنند. حتی اگر اینطور نباشد، نمیتوان انکار کرد که برنده خرس نقرهای بهترین کارگردانی، یعنی درباره الی، فیلمی جدی، اثرگذار و فراتر از دوره ساخت خود است که نمیتوان بهراحتی و سرسری از آن رد شد.
درباره الی با وجود تمام پیچیدگیها، جزئیات درهمتنیده و گرههای کور حاصل از دروغهای پیدرپی، چفت و بست کاملا محکمی دارد. تک تک دیالوگها حساب شده و مهم هستند. فیلم همچنان تازه و تاملبرانگیز است و میتواند کاری کند که حتی در تماشاهای سوم و چهارم مثل روز اول میخکوب شویم، با نوای «دریا دریا دریا عشق ما دریا» زیر لب همخوانی کنیم، لبخند بزنیم، بهتزده شویم و برای بار هزارم از خود بپرسیم: جواب یک کلمهای من درباره خبر داشتن از راز الی چیست؟ آره یا نه؟