نظر كارشناسي يعني پاسخ به اين چند پرسش ؟
1- آيا ابزار انتخاب شده با هدف(حل بهتر و مناسب تر مسايل خانواده) تناسب دارد؟
استدلال موافق: بله! به اين دليل كه الف- كميسيون ويژه چون بر موضوع متمركز است و با فراغ بال و فرصت بيشتر و بهتر مي تواند مسائل حوزه خانواده را پيگيري كند و ب- هم به دليل اين كه از افراد با انگيزه و داراي تخصص تشكيل شده است، به شكل تخصصي مي تواند پيگير مسايل اين حوزه باشد و ج- هم به اين دليل كه مي تواند از ظرفيت نمايندگان چند كميسيون تخصصي استفاده كند و از آن جايي كه موضوعات خانواده بين رشته اي، فرابخشي و بين كميسيوني است براي تحقق هدف مناسب است.د- تجربه كميسيون فرهنگي در به سرانجام رساندن طرح ها و قوانين مربوط به جمعيت و خانواده ناموفق بود ه ـ علاوه بر اين تشكيل كميسيون ويژه خانواده مي تواند زمينه ساز اجرايي شدن اصل دهم قانون اساسي را فراهم كرده و در جهت رعايت سياست هاي كلي نظام و منويات و مطالبات رهبر انقلاب در حوزه خانواده و جمعيت پيگيري بهتري داشته باشد. با توجه به فوريت، اهميت و ضرورت حل مسايل جمعيت و خانواده در مجلس يازدهم تشكيل اين كميسيون ضروري است.
استدلال مخالف: خير! به اين دليل كه الف- ظرفيت قانوني و آيين نامه اي كميسيون ويژه بسيار محدود و كم است. كميسيون ويژه داراي كمترين شأن قانونگذاري است از اين حيث كه نمي تواند عضو كميسيون تلفيق بودجه و تلفيق برنامه توسعه باشد، نه مكلف به تصويب طرح ها و لوايح است و هم چنين شان نظارتي حداقلي دارد چرا كه نه مي تواند تحقيق و تفحض كند، سوال كند، استيضاح كند و يا عضو كميسيون اصل نود باشد لذا صرفاً اثر نمادين دارد و اثر واقعي در تقويت نظام قانونگذاري نخوهد داشت ب- كميسيون ويژه به شدت وابسته به مشاركت افراد است در موضوعات محدود و كوتاه مدت مثل برجام اين ابزار مناسب است اما در موضوعات بلند مدت و دايمي مشاركت افراد كاهش پيدا كرده و عملا كميسيون تبديل به كميته چند نفره مي شود. ج- در تعارض با كميسيون هاي اصلي و تخصصي اولويت با كميسيون تخصصي است و قدرت كميسيون تخصصي هم بيشتر است. تجربه نشان داده ساختار سازي به تنهايي نمي تواند موجب حل مسائل شود. بنابراين ابزار انتخاب شده براي تحقق هدف مناسب نيست.
به نظر شما استدلال كدام گروه قدرتمندتر و درست تر است؟ چرا؟
نقطه تمركز موافقان بر ماهيت موضوع، وضعيت نامطلوب فعلي و نيازها و ضرورت هاي ساختاري اين حوزه متمركز است
نقطه ثقل استدلال مخالفان ظرفيت محدود قانوني كميسيون ويژه و همچنين تجربه نه چندان موفق كميسيون هاي ويژه قبلي است.
2- آيا ابزار انتخاب شده پيامدهاي ناخواسته و منفي دارد؟
استدلال موافقان طرح :
كميسيون ويژه نه تنها پيامد منفي ندارد بلكه الف- از طريق مشاركت دادن نمايندگاني از ديگر كميسيون ها و همچنين تمركز در موضوع موجب تقويت حوزه فرهنگ و خانواده شده و به كميسون فرهنگي مجلس نيز كمك مي كند. به علاوه، كميسيون فرهنگي به دليل تنوع و تعدد موضوعات فرصت رسيدگي به همه امور خانواده را ندارد. از سويي تجربه ادوار گذشته نشان مي دهد كه بسياري از طرح ها و لوايح مربوط به مسائل خانواده به كميسيوني غير از كميسيون فرهنگي ارجاع مي شود ب- از طريق فراهم كردن فضا براي نمايندگان جوان و با انگيزه موجب پيگيري بهتر امور و حل راحت تر مساله ها مي شود ج- امكان كسب تجربه مديريت كميسيون در مقياس محدودتر را براي نمايندگان مجلس فراهم مي كند و د-(هر چه تعداد كميسيون هاي ويژه بيشتر باشد) تنش ها و نزاع ها در مجلس براي رقابت بر سر كسب كرسي رياست كم تر شده و وظايف نمايندگي بهتر پيگيري مي شود. ه ـ وجود كميسيون ويژه خانواده در كنار كميسيون فرهنگي نه تنها به تضعيف جايگاه كميسيون فرهنگي مي انجامد بلكه موجب تقويت كليت نظام قانونگذاري در مجلس مي شود. انتها اينكه تشكيل اين كميسيون از اين حيث كه شوك نماديني در فضاي جامعه القا مي كند مي تواند به حل مسائل و پيگيري آنها در مجلس كمك كند.
استدلال مخالفان:
كميسيون ويژه پيامدهاي منفي دارد از جمله الف- تشكيل اين كميسيون به جهت تداخل در وظايف مقرر در ماده (56) آيين نامه داخلي موجب تضعيف كميسيون فرهنگي مجلس مي شود. كميسيون فرهنگي در حال حاضر هم كميسيون ضعيفي است و عمدتا نمايندگان علاقه اي به حضور در اين كميسيون ندارند، با جدا شدن موضوع خانواده همين ميزان هم تضعيف خواهد شد و از اثرگذاري آن در نظام تقنين و حل ديگر مسائل فرهنگي و نهاد خانواده كاسته مي شود، چه بسا ديگر موضوعات نيز تقاضاي كميسيون كنند. علاوه بر اين كه عمده اعضاي كميسيون ويژه خانواده احتمالا از اعضاي كميسيون فرهنگي خواهند بود و اين به معناي تبديل شدن كميسيون فرهنگي به اولويت دوم اين افراد است و از اين حيث بررسي موضوعات فرهنگي نيز با چالشهايي مواجه مي شود. همچنين اگر با استدلال مهم بودن كميسيون ويژه تشكيل مي شود آيا فضاي مجازي، گردشگري، ديپلماسي فرهنگي يا ورزش مهم نيستند؟ اگر با استناد به تشكيل كميسيون خانواده براي همين موضوعات تقاضاي تشكيل كميسيون ويژه شد آيا مي توان مخالف بود؟ ديگر چه چيزي از كميسيون فرهنگي باقي خواهد ماند؟.ب- تشكيل كميسيون ويژه موجب تداخل كارها و حتي اختلاف در نهادهاي خارج از مجلس بين كميسون فرهنگي، اجتماعي و ويژه خواهد شد. مثلا كدام كميسيون بايد در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، ستاد ملي زن و خانواده، شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان و سازمان اجتماعي وزارت كشور عضو باشد و حضور پيدا كند؟ اگر از جهت نظر و ديدگاه بين اين سه كميسيون اختلاف پيش آمد مرجع كدام كميسيون است؟ ج- اما مهم ترين پيامد ناخواسته تشكيل كميسيون ويژه خانواده انتقال نقطه ثقل مطالبه گري از دستگاه اجرايي به دستگاه تقنيني است. به اين ترتيب مجلس ناخواسته در سبيل مسايل و مشكلات حوزه خانواده قرار خواهد گرفت و بخش عمده مشكلات اين حوزه كه ماهيت اجرايي دارد، به كمبود يا نقص قوانين احاله خواهد شد. بنابراين اگرچه اين طرح وجه نمادين دارد و مي تواند با ايجاد شوك موجب توجه به اين حوزه شود اما به شكل ناخواسته فقدان و نقص قوانين (مجلس) را مقصر و مسئول در اين حوزه خواهد كرد.
در موضوع دوم نيز نقطه ثقل استدلال موافقان پيگيري بهتر و مناسب تر موضوعات و مسايل خانواده و نقطه ثقل استدلال مخالفان تضعيف ساختاري نهادهاي مجلس و خود مجلس است.
در اظهارنظرهاي كارشناسي پرسش سوم و بسيار مهمي نيز وجود دارد آن اينكه؛ آيا ابزار انتخاب شده با سياست هاي كلان نظام و قوانين مادر(مباني فكري و اعتقادي نظام) تناسب و تطابق دارد؟
در آيين نامه داخلي مجلس به عنوان قانون رسمي كشور استفاده از چنين ابزاري به رسميت شناخته شده است بنابراين بررسي آن ضرورتي ندارد اما اين موضوع يك امتياز براي موافقان طرح است كه از ظرفيت قانوني استفاده كرده اند.
نتيجه و پيشنهاد؛ پرسش اساسي اين است كه نظر كدام گروه را بايد پذيرفت؛ به نظر مي رسد استدلال ها و شواهد ارايه شده هر گروه قدرتمند بوده و امكان انتخاب ديدگاه ميان آنها دشوار باشد. معيارهاي اصلي براي پذيرش نظر كارشناسي بعنوان نظر نهايي شامل اين موارد است؛
الف) شواهد تجربي ب) تطابق با قوانين و مقررات ج) پيامدهاي منفي كمتر د) تناسب بيشتر با هدف
در مواردي چون تشكيل كميسيون ويژه خانواده كه ديدگاه موافقان و مخالفان نزديك است و قدرت استدلال ها ديگري را اقناع نمي كند راه حل ارائه پيشنهاد و مداخله جديدي است كه معطوف و تأمين كننده نظر هر دو گروه باشد. لذا، با توجه به مجموع استدلال هاي موافقان و مخالفان به نظر مي رسد راه حل مناسب تشكيل كميسيون تخصصي خانواده با ساختاري مشابه كميسيون اصل نود باشد كه عضويت در اين كميسيون مانع از عضويت در كمسيون هاي ديگر نباشد. به اين ترتيب هم نظر موافقان تأمين شده و هم دغدغه مخالفان مرتفع مي شود.
