یکی از واژه های پرتکرار در فرهنگ عمومی گنج یابان و حفاران غیر مجاز، واژه ساروج است. برای بسیاری از باستان شناسان این سوال مطرح است که اصولا چرا گنج یابان بین ساروج و گنج ارتباط برقرار کرده و آن را نشانه ای از وجود فلزات گران بها می دانند.
به گزارش سیناپرس، ساروج نوعی ماده بسیار مستحکم است که از ترکیب آهک، ماسه، خاکستر گیاه لویی یا نی های مرداب و در برخی موارد سفیده تخم مرغ ساخته می شد و کاربری اصلی آن نیز در فضاها و سازه هایی بود که با اب سر و کار داشتند. باید در نظر داشت که در گذشته مصالح و مواد عایق کننده بنا به شکل امروزی در دسترس نبوده و معماران باستانی از موادی همچون آهک یا ساروج برای عایق بندی و مقاوم کردن بنا در برابر رطوبت استفاده می کردند.
ساروج ماهیتا ماده ای بسیار مستحکم است و احتمالا این استحکام سبب شده تا گنج یابان تصور کنند، در زیر آن دفینه های طلا و نقره قرار دارد. مطالعات گسترده و شواهد متعدد در این رابطه نشان می دهد در تاریخ ایران از ساروج عمدتا در بناهایی مانند حمام ها، آب ?انبارها، آب بندها، پایه پل ها و ... استفاده شده که همگی به نوعی با آب و رطوبت سر و کار دارند. به گزارش سیناپرس، در حقیقت می توان به طور قطع ادعا کرد که ساروج هیچ ارتباطی با گنج نداشته و صرفا اگر در محلی ساروج یافت شود، باید اطمینان داشت که آن سازه با آب سر و کار دارد.
از سوی دیگر استفاده از ساروج کار آسانی نبوده و مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد است و دسترسی به مواد اولیه آن همیشه ممکن نبود و به همین دلیل استفاده از آهک برای این دسته از ابنیه رواج بیشتری داشته و مورد مصرف قرار می گرفت.
جوغن یکی دیگر از اصطلاحات مورد علاقه گنج یابان محسوب می شود که با توجه به غریب بودن آن برای بسیاری از مردم، این اصطلاح مبهم و جذاب، بسیار کاربرد پیدا کرده است. جوغن در حقیقت شامل حفره های مدور و گاه مربع در دل سنگ های مسطح موجود در دشت ها و مناطق کوهپایه ای است و گنج یابان با استفاده از تخیل خود برای آن تفاسیر مختلفی همچون وجود اتاق در زیر زمین! گنج ، قبر و ... ابداع کرده اند. جوغن در گویش بسیاری از اقوام مناطق غربی ایران و زبان های کهن لری و کردی، برای اشاره به هاون کاربرد دارد.
از منظر علمی ، جوغن هیچ ارتباطی با گنج و آثار باستانی نداشته و صرفا این حفره ها از سوی عشایر و قبایل کوچ رو در مسیر حرکت ایل ساخته می شده و به کمک این حفره ها، حبوبات، گندم و مواد مشابه آسیاب می شدند. باید توجه داشت که عشایر در جریان کوچ خود همواره و همه ساله از یک مسیر تردد کرده و تلاش می کردند سبک بار سفر کرده و حداقل اشیا مورد نیاز را همراه داشته باشند.
به گزارش سیناپرس، به همین دلیل آن ها به جای حمل هاون های سنگی بزرگ، ابتکاری مفید به خرج داده و در صخره های مناسب مسطح در طول راه خود و در مناطقی که قرار بود اتراق کنند، حفره هایی کنده و در طول کوچ از آن ها برای آسیاب کردن دانه های خوراکی و غلات استفاده می کردند. حفاری این جوغن ها تنها دردسر شکستن سنگ و صرف انرژی بیهوده ای را برای گنج یابان در پی دارد.
دکتر احسان محمدحسینی- پژوهشگر، باستان شناس
