آینده پول در ایران؛ تحلیل سیاست‌گذاری پولی و چشم‌انداز رمزارزها

آينده پول از آن چه كسی است؟ (پول؛ ستون اعتماد و زيرساخت اصلی اقتصاد مدرن)

پول در بنیادی‌ترین معنا، فناوری ایجاد اعتماد است؛ زیرساختی که کل شبکه مبادلات، قیمت‌گذاری‌ها، ساختار تولید و فرآیند سرمایه‌گذاری بر مبنای آن شکل می‌گیرد. این برداشت، محور تحلیلی دکتر علی میرزاخانی است؛ او پول را نه صرفاً ابزار مبادله، بلکه چارچوب محاسبه و نظام تثبیت ارزش در اقتصاد می‌داند.

در عصر دیجیتال، فاصله میان نظام رسمی پولی و واقعیت اقتصاد دیجیتال و رمزارزها عمیق‌تر شده است. سیاست پولی و نظام بانکی با سرعت تحول بلاکچین، دارایی‌های دیجیتال و ابزارهای نوین ذخیره ارزش هماهنگ نیستند. این شکاف، حساس‌ترین بخش معماری جدید پول محسوب می‌شود؛ زیرا در صورت عدم مدیریت، اقتصاد را با موج‌های تازه تورم، ناپایداری و اختلال در اعتماد عمومی مواجه می‌کند.

انحصار دولت و سياست پولی؛ ريشه تورم در اقتصاد مدرن

در تحلیل دکتر موسی غنی‌نژاد، مسئله پولی ذات سیاسی دارد. او تأکید می‌کند که تورم، مالیات پنهان است؛ مالیاتی که دولت از طریق انحصار خلق پول از جامعه دریافت می‌کند.

در این چارچوب:

• دولت و بانک مرکزی تنها مرجع انتشار پول هستند؛

• هر بار خلق پول جدید، ارزش پول موجود را کاهش می‌دهد؛

• این انتقال ارزش بدون قانون‌گذاری، بدون رأی‌گیری و بدون شفافیت انجام می‌شود.

غنی‌نژاد بر اثرات مخرب تغییر قیمت‌های نسبی در زمان تورم تاکید می‌کند؛ پدیده‌ای که جهت سرمایه‌گذاری را منحرف و اقتصاد را از فعالیت مولد دور می‌کند. او بیان می‌کند که حذف تاریخی پول خصوصی و سپردن کامل پول به دولت، خطایی ساختاری بود؛ خطایی که رمزارزها امروز بار دیگر آن را آشکار ساخته‌اند.

رقابت پولی و معماری جديد پول (تحليل ساختاری فرهاد نيلی)

فرهاد نیلی ریشه تحول پولی را در منازعه کلاسیک دو مکتب اروپایی می‌داند:

این اختلاف به تولد نظریه بانکداری آزاد منجر شد؛ نظریه‌ای که منبع اصلی بی‌ثباتی را نه پول خصوصی، بلکه انحصار بانک مرکزی معرفی می‌کرد.

نیلی بیان می‌کند که ظهور بلاکچین و رمزارزها پس از دهه‌ها این جدال تئوریک را دوباره زنده کرده و برای نخستین بار، امکان انتشار غیرمتمرکز پول و ذخیره ارزش خصوصی را در سطح جهانی فراهم کرده است.

او جمع‌بندی خود را در قالب یک معماری چندلایه بیان می‌کند:

• ول رسمی؛ واحد شمارش و ابزار سیاست پولی؛

• مزارزها؛ ابزار ذخیره ارزش و پوشش ریسک؛

• ستیبل‌کوین‌ها؛ لایه نوین پرداخت؛

• دفترکل‌های غیرمتمرکز؛ بستر اعتماد و مالکیت.

به بیان او، ساختار آینده نه تماماً دولتی و نه کاملاً خصوصی خواهد بود؛ بلکه ترکیبی از نظم، رقابت و شفافیت است.

رمزارزها و بلاكچين؛ انتقال اعتماد از دولت به جامعه

تحلیل‌های سهند حمزه‌ای و شهرام شریف نشان می‌دهد که ارزهای دیجیتال تنها فناوری جدید نیستند و تغییر بنیادی در منطق اعتماد ایجاد می‌کنند. در این ساختار:

• اعتماد از مقام سیاسی به شبکه غیرمتمرکز منتقل می‌شود؛

• ارزش از انحصار بانک مرکزی خارج می‌شود؛

• ماهیت دفترکل غیرقابل دستکاری است؛

• ذخیره ارزش بدون مداخله دولت امکان‌پذیر می‌شود.

این همان ایده‌ای است که هایک از آن با عنوان «پول آزاد» یاد می‌کرد. تمییز نقش دارایی‌های دیجیتال بخش مهمی از این تحلیل است.

• بیت‌کوین؛ ابزار ذخیره ارزش مشابه طلا؛

• اتریوم؛ بستر قراردادهای هوشمند؛

• استیبل‌کوین‌ها؛ سازوکار پرداخت جهانی؛

• این تفکیک، سیستم پول را از تک‌قطبی بودن خارج و چندلایه می‌کند.

سه واقعيت پايدار اقتصاد كريپتو (تحليل داده‌محور بهزاد بهمن‌نژاد)

بهزاد بهمن‌نژاد سه واقعیت کلیدی را درباره اقتصاد کریپتو برجسته می‌کند:

1. رمزارزها به یک کلاس دارایی رسمی تبدیل شده‌اند و حضور ETFهای مرتبط این موضوع را تثبیت کرده است؛

2. بیت‌کوین طلای دیجیتال است و عرضه محدود آن، ماهیتی ضدتورمی و قابل اتکا برای ذخیره ارزش به وجود آورده است؛

3. استیبل‌کوین‌ها ستون نسل جدید پرداخت هستند و سرعت، شفافیت و هزینه پایین آن‌ها نظم پرداخت جهانی را دگرگون کرده است.

 حكمرانی پول در ايران (ضرورت رگولاتوری چندلايه، شفاف و مستقل)

دیدگاه‌های امیرحسین خالقی، امیر بهزادی‌نیا و رحمان آراسته به این نتیجه اشاره می‌کند که سیاست پولی ایران برای مواجهه با اقتصاد دیجیتال نیازمند بازطراحی است.
نکات کلیدی این بخش شامل موارد زیر است:

• مدل نظارتی فعلی بانک مرکزی برای رمزارزها ناکافی است؛

• ساختار رگولاتوری باید مستقل، چندلایه و چابک باشد؛

• پیش از اجرای ملی سیاست‌ها، پایلوت‌های محدود مانند منطقه کیش ضروری است؛

• تجربه‌هایی مانند گواهی سپرده طلا نشان می‌دهد جامعه نسبت به دارایی‌های دیجیتال پذیرش بالایی دارد.

به بيان ديگر، ايران مي‌تواند در حوزه دارايی ديجيتال نقش پيشرو داشته باشد؛ مشروط به آنكه به‌جای انكار، مسير هدايت هوشمندانه را انتخاب كند.

جمع‌بندی؛ آينده پول و بازتعريف اعتماد در اقتصاد ديجيتال

تحول پولی امروز صرفاً تغییر ابزار مبادله نیست؛ بازتعریف رابطه قدرت، ارزش و اعتماد است. تحلیل دیدگاه‌های میرزاخانی، غنی‌نژاد، نیلی و دیگر صاحب‌نظران نشان می‌دهد که انحصار تاریخی دولت در خلق پول دیگر توان تأمین ثبات اقتصادی را ندارد و رمزارزها این انحصار را به چالش کشیده‌اند.

در معماری جدید پول:

• پول رسمی زبان مشترک حسابداری و ابزار سیاست پولی باقی می‌ماند؛

• رمزارزها ابزار ذخیره ارزش و پوشش ریسک تورمی خواهند بود؛

• استیبل‌کوین‌ها لایه کارآمد برای پرداخت‌های داخلی و بین‌المللی خواهند بود؛

• شبکه‌های غیرمتمرکز مفهوم شفافیت و اعتماد را بازتعریف می‌کنند.

برای اقتصاد ایران که با تورم مزمن و محدودیت‌های مالی مواجه است، این دگرگونی یک فرصت استراتژیک محسوب می‌شود؛ مشروط به آنکه سیاست‌گذاری بر پایه هدایت، آزمایش کنترل‌شده و رگولاتوری مستقل انجام شود.

در نهایت، آینده پول در اختیار معماران اعتماد در عصر دیجیتال قرار می‌گیرد؛ کسانی که می‌توانند میان نقش دولت، کارایی بازار و ظرفیت فناوری، نظمی پایدار و شفاف ایجاد کنند.

سخن‌ران‌ها و صاحب‌نظران

• دکتر موسی غنی‌نژاد – اقتصاددان

• دکتر فرهاد نیلی – اقتصاددان

• دکتر علی میرزاخانی – مدیر واحد مطالعات اقتصادی آکادمی سامان

• سهند حمزه‌ای – مدیرعامل آبان‌تتر

• شهرام شریف – پژوهشگر اقتصادی

• بهزاد بهمن‌نژاد – معاون واحد مطالعات اقتصادی آکادمی سامان

• امیرحسین خالقی – پژوهشگر اقتصاد سیاسی

• امیر بهزادی‌نیا – مدیر دپارتمان بیزنس آبان‌تتر

• رحمان آراسته – مدیر بازارهای مشتقه و ابزارهای نوین مالی بورس کالای ایران

نویسنده: سینا ولی‌پور

26 آبان ماه سال 1404