از ترحم تا حقوق؛ بازتعریف نگاه جامعه به افراد دارای معلولیت
نویسنده: دکتر فردین احمدی مدیر مسئول انتشارات بین المللی حوزه مشق
۱۲ آذرماه، تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه روزی است برای مکث کردن، دوباره دیدن، دوباره فهمیدن و بازشناسی ارزشهای والای انسانی. روز جهانی معلولین، فرصتی است برای آنکه جامعه در برابر آینهای شفاف بایستد و صادقانه از خود بپرسد: در مسیر حمایت از افراد دارای معلولیت چقدر مسئولانه، اخلاقی و انسانی عمل کردهایم؟
معلولیت یک محدودیت جسمی یا ذهنی نیست؛ یک تجربه انسانی است، تجربهای که ممکن است هر فردی در هر زمانی با آن مواجه شود. معلولیت، بخشی از تنوع و رنگارنگی خلقت الهی است و جامعهای پیشرفته، آن جامعهای نیست که افراد دارای معلولیت را تنها «میبیند»؛ بلکه آن جامعهای است که «میفهمد»، «میپذیرد»، «توانمند میسازد» و در مسیر عدالت اجتماعی، آنها را در متن زندگی قرار میدهد نه در حاشیه.
در چنین روزی باید از قهرمانانی سخن بگوییم که نامشان شاید کمتر شنیده شده باشد اما روحشان بزرگتر از بسیاری از تندیسهایی است که بر میدانهای شهرها نصب شدهاند. مادرانی که بیوقفه در کنار فرزندان دارای معلولیت ایستادهاند؛ پدرانی که قامتشان خمیده اما امیدشان استوار است؛ جوانانی که علیرغم صدها مانع، لبخند را انتخاب میکنند و هر روز با ارادهای آهنین از نو متولد میشوند. اینان «انسانهای بزرگ» زمانه ما هستند، کسانی که باید به احترامشان برخاست.
اما مهمتر از ستایش و تحسین، مسئولیت عظیم ماست. روز جهانی معلولین تنها برای نوشتن پیامهای زیبا و انتشار عکسهای مناسبتی نیست. این روز، یک نقشه راه است؛ نقشهای برای بازسازی ساختارهای اجتماعی و فرهنگی به گونهای که هیچ فردی به دلیل یک تفاوت جسمی، ذهنی یا حسی از حق زندگی شرافتمندانه محروم نشود.
در جامعهای که ما آرزو داریم، هیچ دانشآموز دارای معلولیت نباید دغدغه دسترسی به آموزش مناسب داشته باشد؛ هیچ جوانی نباید از استخدام بازبماند؛ هیچ هنرمندی نباید به دلیل یک محدودیت جسمی از صحنه فرهنگ کنار گذاشته شود؛ و هیچ مادری نباید میان مراقبت از فرزند معلول خود و داشتن شغل، یکی را انتخاب کند. این عدالت نیست، و جامعهای که عدالت را نادیده بگیرد نمیتواند مدعی اخلاق و پیشرفت باشد.
۱۲ آذر یادآور آن است که معلولیت با «ترحم» سازگار نیست؛ با «احترام» و «حقوق» سازگار است. نگاه ترحمآمیز، انسان را کوچک میکند؛ اما نگاه حقمحور، انسان را در جایگاه واقعی خود قرار میدهد: صاحب کرامت، توانمند و شایسته فرصتهای یکسان. ما باید در گفتار، نوشتار و رفتار، این حقیقت را جا بیندازیم که فرد دارای معلولیت نیازمند دلسوزی نیست؛ نیازمند دسترسی، حمایت ساختاری، فرصت برابر و امکانات مناسب است.
حدیثی زیبا از امام علی(ع) میفرماید: «الناس صنفان: إما أخ لک فی الدین أو نظیر لک فی الخلق»؛ انسانها یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش با تو برابرند. این کلام، معیار رفتار انسانی ما با همه افراد جامعه—ویژه افراد دارای معلولیت—است. اگر این معیار در زندگی فردی و اجتماعی ما جاری شود، آنگاه دیگر هیچ بهانهای برای کمتوجهی وجود نخواهد داشت.
در چنین روزی، باید از نقش رسانهها، آموزشوپرورش، دانشگاهها، سازمانهای فرهنگی و بهویژه ناشران نیز سخن گفت. بهعنوان مدیرمسئول انتشارات بینالمللی حوزه مشق، اعتقاد دارم که کتاب و آگاهی میتواند جامعه را نسبت به حقوق افراد دارای معلولیت حساس و مسئول کند. ما به تولید آثاری نیاز داریم که نگاه جامعه را اصلاح کند، الگوهای موفق را معرفی نماید، خانوادهها را توانمند سازد و امید را در دل کسانی که با محدودیتهای جسمی و ذهنی زندگی میکنند، زنده نگه دارد.
از مسئولان باید مطالبه کرد که قوانین حمایت از افراد دارای معلولیت تنها روی کاغذ نماند؛ در عمل اجرا شود. مناسبسازی شهری یک انتخاب نیست، یک ضرورت است. اشتغال، درمان، توانبخشی، حمایت اجتماعی و فرهنگی، موارد لوکس نیستند؛ بلکه حقوق بنیادین هستند.
روز جهانی معلولین به ما یادآوری میکند که جامعهای انسانیتر، اخلاقیتر و زیباتر خواهیم داشت اگر «تنوع انسانها» را نه یک چالش، بلکه یک نعمت الهی بدانیم. اگر بدانیم که قدرت واقعی در «توانستن» نیست، در «خواستن» و «ایستادن» است؛ همان چیزی که بسیاری از افراد دارای معلولیت هر روز آن را به جهان نشان میدهند.
در پایان، باید گفت که معلولیت پایان مسیر نیست؛ آغاز یک روایت متفاوت از زندگی است. زندگیای که شاید پیچیدهتر باشد، اما در آن، انسانهایی دیده میشوند که از دل سختیها، معنا، امید، اراده و عشق میسازند. اینان معلمان واقعی زندگیاند.
۱۲ آذر را گرامی میداریم و دست در دست یکدیگر دوباره عهد میبندیم که هیچکس در مسیر دشوار زندگی تنها نماند و هیچ محدودیتی، مانع پرواز انسان نباشد. جامعهای که افراد دارای معلولیت را در آغوش میگیرد، جامعهای انسانیتر و پیشرفتهتر است. این رسالت ماست؛ امروز، فردا و همیشه.
روابط عمومی انتشارات بین المللی حوزه مشق
