شنیدن واژه‌ی صنایع دستی با چوب برای همه‌ی ما بسیار آشنا است. وقتی می‌گوییم چوب ذهنمان در سر تا سر زندگی می‌چرخد و نمونه‌های مختلفی را به یادمان می‌آورد: درب‌های قدیمی و سنتی چوبی، تنه‌ی درختان بلند قامت و سبز، رنگ زیبای چوب خاکستر شده در کنار یک آتش و چای عصر گاهی و… . چوبها همواره در زندگی ما نقش پررنگی را داشته‌اند، چه از لحاظ کاربرد ( اولین خانه‌ها و اشیاء ابتدایی مورد نظر از جنس چوب بوده‌اند) و چه از لحاظ زینتی و تولید اشیاء فوق العاده از چوب. در این نوشتار از مجموعه مقالات وبلاگ سلام به بررسی یک دسته از اشیاء فوق العاده‌ي جان گرفته از چوب می‌رویم و در کنار شما تمامی صنایع دستی با چوب ساخت ایران را بررسی می‌کنیم.
همه‌ی ما می‌دانیم کشور ما از لحاظ تولیدات هنری و صنایع دستی یکی از بهترین رتبه‌ها را در جهان کسب کرده است و همواره مورد توجه جهانیان و فرهنگ‌های دیگر بوده است. ایرانیان با ذوق هنری و روحیه‌ي خلاق خود همواره کوشیده‌اند تا محیط زندگی خود را زیبا‌تر کنند و امکانات دیگری به مجموعه‌ي خود بیافزایند. اکنون بیایید ببینیم «چوب، این ماده‌ي پر از پتانسیل برای خلق اثر هنری» در دستان هنرمندان خلاق ایرانی به چه شاهکار‌هایی بدل شده است؟
صنایع دستی با چوب در ایران به دسته‌های متفاوتی تبدیل می‌شوند که بنا بر تکنیک ساختشان طبقه بندی شده‌اند. انواع کلی این دسته بندی عبارت‌اند از:
در همه‌ی این روش‌ها ابتدا چوب باید از کارگاه‌های چوب‌بری به قطعه‌ی مورد نیاز تبدیل شده باشد و پس از آن به دست استاد هنرمند برسد تا بر اساس نیاز هنر و مهارتش مراحل بعدی را بر روی آن طی کند.
ابزار مورد استفاده در هنرهای چوبی نیز شامل انواع ابزار برش، ابزار تراش و پرداخت و ابزار رنگ و تکمیل و ابزار‌های بست و نگه دارنده و ابزار مورد استفاده برای تضمین ایمنی در هنگام کار هستند. در جدول زیر می‌توانید جمع‌بندی کاملی از انواع ابزار مورد استفاده در هنرهای مرتبط با چوب را ببنید.
ابزار مربوط به…مانندبرش چوبانواع اره‌های دستی و ماشینی و وسایل سوراخ کاریتراش و پرداختانواع رنده، چوب ساب، مغار، اسکنه و سنبادهرنگ و تکمیلانواع لیسه، رنگ، قلمو، کاردک و پیستولهاتصالاتانواع گیره، چکش، میخ کش و نختامین ایمنیدستکش، کلاه، عینک و ماسک
طبق تحقیقات صورت گرفته و به طور کلی در جهان شاهد وجود ۱۰۰ نوع خانواده‌ی مختلف از درختان چوبی هستیم که هر کدام از آنها بسته به جغرافیا و ویژگی‌های ژنتکی‌شان خاصیت‌های متفاوتی دارند. ایران به عنوان یکی از ذخایر غنی و پرتنوع چوب در جهان ۳۰ خانواده از این چوبها را به صورت بومی در خود پرورانده است.
می‌توانیم این گروه‌ها را بر اساس دو دسته بندی کلی سوزنی برگ‌ها ( که همیشه سبز هستند) و پهن برگ‌ها ( در مواقع خاصی از سال سبز هستند) تقسیم کنیم. استفاده از هر کدام از این دو دسته بسته به نظر استاد کار و شرایط صنایع دستی و اثر هنری متفاوت است. نمونه‌های زیر در صنایع دستی چوبی ایرانی بسیار پرکاربرد هستند.
البته خوب است بدانیم منابع ایران برای ساخت صنایع دستی تنها منابع بومی نیستند و انواع متنوعی از کاج‌ها افرا‌ها و گردو‌ها بسته به نیاز هنرمندان از کشور‌های دیگر نیز وارد می‌شود.
در ادامه به بحث اصلی یعنی انواع صنایع دستی با چوب که در ایران تولید می‌شوند می‌پردازیم.
موارد مختلفی از استفاده از چوب در صنایع دستی ایرانی مشاهده می‌شود. همان طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم می‌توانیم این موارد را بسته به تکنیک ساخت، نوع ابزار یا کارایی محصول نهایی آنها دسته بندی کنیم. ماده‌ی اولیه‌ي آفرینش تمامی این محصولات چوب است. ماده‌ای که استحکام لازم را دارد و رنگ پذیری و برش آن نسبت به دیگر مواد ( مثلاً سنگ) آسان‌تر است. از این رو این تنوع و استفاده‌ی گوناگون از چوب در صنایع دستی را شاهد هستیم.
این نکته نیز حائز اهمیت است که چوب از قدیم‌الایم همواره در دسترس هنرمندان بوده و از این رو آنها نگرانی در باره‌ی تامین مواد اولیه نداشته‌اند. در برخی از هنر‌ها از اشکال و خطوط طبیعی بدنه‌ی چوب در شکل ظاهری اثر استفاده می‌شود و در برخی جاها نیز هنرمند ترجیح می‌دهد این اشکال و خطوط را تا حد توان کم‌رنگ‌تر کند.
اما در ادامه به معرفی هر کدام از این هنر‌ها به طور کامل می‌پردازیم و می‌کوشیم شما را با تمامی ویژگی‌ها و نمونه‌های هنرهای چوبی آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
منبت کاری در واقع هنر ایجاد نقش برجسته و حکاکی در سطح چوب و به کمک ابزاری هم‌چون مغار و چکش است. نقش نگار‌هایی که از پیش طراحی شده‌اند بر روی سطح چوب منتقل می‌شوند و پس از آن با مهارت از دل چوب تراشیده می‌شوند. این نقش‌ها می‌توانند بسته به صلاح دید استاد کار و اقتضائات طرح به صورت حکاکی ( ارتفاع نقش‌ها هم‌اندازه با سطح) نیم برجسته ( ارتفاع نقوش کمی بیشتر از سطح) و یا تمام برجسته در بیایند.
خوب است بدانیم از منبت‌کاری در ساخت قالب‌های اولیه و مورد نیاز دیگر هنر‌ها و صنایع دستی نیز استفاده می‌شوند. برای مثال قالب‌های چاپ قلمکار سنتی همگی از چوب و به صورت منبت نیم برجسته ساخته می‌شوند. شما می‌توانید دیگر مقالات ما را نیز درباره‌ي هنر قلمکاری و روند آن پیگیری و نمونه‌های ارزشمندی از قلمکاری‌های اصیل ایرانی را در سایت ما مشاهده کنید.
در همه‌ی انواع منبت کاری پس از انجام مراحل اصلی، سطح کار را با روغن جلا می‌پوشانند تا ماندگاری و زیبایی ظاهری اثر نهایی بالا‌تر برود. انواعی از منبت کاری را می‌توانیم در اشیاء مختلفی هم‌چون درب‌های قدیمی، رحل‌های قرآنی، منبر‌ها و حتی جعبه‌های مختلف مشاهده کنیم. از چوبهای آبنوس، توسکا، چنار، زیتون و… در هنر منبت کاری استفاده می‌شود. چوب‌هایی که همگی قابلیت پرداخت و زیبایی ظاهری را هم‌زمان دارا هستند.
یکی دیگر از صنایع دستی که ماده‌ی اولیه آن چوب محسوب می‌شود، خراطی است. در این هنر، استاد کار با طرحی دقیق و از پیش مهندسی شده، پشت چرخ خراطی می‌نشیند و به وسیله‌ی مغار و انواع دیگری از وسایل برش، یک شیء فوق العاده را می‌سازد. اشیاء خراطی شده همگی به صورت قرینه و اکثراً با فرمی استوانه‌ای شکل ساخته می‌شوند و در انواع میل زور‌خانه، گلدان‌ها، پایه‌ی میز و صندلی‌ها و… کاربرد دارند.
چوب مورد استفاده در هنر خراطی باید بافت و تراکمی یکنواخت داشته باشد تا محصول نهایی نیز سطحی یک دست داشته باشد. برای مثال چوب نارون و گل سرخ از پر استفاده‌ترین نمونه‌ها در خراطی به شمار می‌روند.
شاید توضیحی که در ادامه‌ي اسم معرق کاری نوشته‌ایم در ظاهر گیج‌کننده باشد اما ابداً چنین نیست. معرق کاری در واقع هنر چسباندن قطعات چوبی مسطح در کنار یکدیگر و بر روی یک سطح چوبی است. برای انجام معرق کاری ابتدا نقوش مد نظر را از چوبهای گوناگون برش می‌دهند و پس از پرداخت نهایی آنها را بر یک سطح دیگر می‌چسبانند. ممکن است در کنار قطعات چوبی از صدف و فلزات تزئینی نیز استفاده شود اما تمرکز اصلی هنر معرق کاری بر استفاده از چوب است.
بدین گونه و با استفاده از معرق کاری می‌توانیم سطح اشیاء متفاوت را به زیبایی تزئین کنیم. نکته‌ی قابل توجه این است که استاد معرق کار می‌کوشد از انواع متنوعی از چوبها با رنگ‌های گوناگون استفاده کند تا سطح شیء معرق کاری شده جلوه‌ی بصری خاصی بیابد. از انواع چوب کاج، گردو، شمشاد، توت و دیگر نمونه‌ها در معرق کاری استفاده می‌شود.
یکی از هنرهای پر رونق در ایران که منشاء آن را می‌توانیم در شیراز و اصفهان پیگیری کنیم هنر زیبای خاتم کاری است. در این هنر، استاد لایه‌ای از اشکال هندسی منظم را در کنار یکدیگر برش زده و بر روی بستری از چوب یا فلز می‌چساند. بنابرین می‌توانیم خاتم کاری را هنر موزاییک کردن اشیاء به وسیله‌ي چند ضلعی‌های رنگی بدانیم.
جنس بستر و گاهاً قطعات چسبانده شده بر روی آنها می‌تواند از چوبهای مختلف، فلزات و استخوان‌ها باشد. خاتم کاری نشان‌گر کثرت در وحدتی است که هر بیننده‌ای را به شوق می‌آورد. شما می‌توانید انواعی از خاتم کاری با کیفیت را در فروشگاه ما مشاهده کنید و از آنها به عنوان وسیله‌ای بسیار با ارزش در خانه‌ی خود استفاده کنید.
دسته‌ای از صنایع دستی با چوب که شهرت فراوانی نیز در ایران دارند حصیر بافی‌‌ها هستند. این هنر که بیشتر توسط مردم خون‌گرم جنوب ایران تولید می‌شود به نوعی تلفیقی از هنر استفاده از چوب و الیاف طبیعی و بافندگی است. هنرمندان این رشته با بهره گرفتن از انواع شاخه‌ی درختان و ساقه‌ی گیاهان خودرو انواع حصیر سبد و زیر انداز را خلق می‌کنند. چوب درخت نخل نیز یکی از مواد بسیار پرکاربرد در حسیر بافی جنوبی است.
یکی دیگر از صنایع دستی خلاق و نوین ایرانی نقاشی با استفاده از سوزاندن موضعی سطح چوب است. در این هنر قالب‌هایی از جنس فولاد و برنج تهیه می‌شود و نقوش سنتی روی آنها با حرارت دیدن به سطح چوب منتقل می‌شوند. این نقوش جذاب و ماندگار را می‌توانیم بر تنه‌ي انواع میز و درب‌های خانه‌ها مشاهده کنیم.
از دسته‌ی دیگر صنایع دستی چوبی، ساخت انواع ساز‌هاست. می‌دانیم که کیفیت و ساخت ساز می‌تواند تاثیر بالایی بر کارآیی و خوش‌صدایی آن داشته باشد. در ساختن ساز‌های مرغوب مانند سنتور، سه تار، کمانچه و فلوت از چوبهای با دوام و در کنار آنها پوست و سیم‌های متنوع استفاده می‌شود.
شما می‌توانید همواره و انواع دیگری از صنایع دستی ساخته شده با چوب را در اطراف خود مشاهده کنید. برای مثال:
شما دیگر چه مواردی را بر لیست ما اضافه می‌کنید؟
استفاده از صنایع دستی چوبی دکوری می‌تواند همواره انتخاب بسیار مناسبی برای دیزاین خانه‌های ما باشد. استفاده از چوب در دکوراسیون حسی از آرامش و بازگشت به طبیعت را القا می‌کند و می‌تواند به خانه‌ي شما سکون و سکوت دلپذیری را هدیه دهد. برای خرید صنایع دستی چوبی شما می‌توانید از فروشگاه ما سلام شاپ نیز دیدن کنید و انواع با کیفیتی از خاتم کاری و دیگر مجسمه‌های چوبی را با قیمتی مناسب تهیه کنید.
دقت کنید هنگام خرید صنایع دستی با چوب، بسیار مهم است بدانید آن شیء از چه چوبی و به چه روشی ساخته شده است تا نکات مربوط به دوام آن را به خوبی رعایت کنید.
کوشیدیم در این نوشتار با یکدیگر از حضور چوب به عنوان یک ماده‌ی مهم در صنایع دستی ایرانی سخن بگوییم. به شما انواع صنایع دستی چوبی و نوع چوب به کار رفته در آنها را معرفی کردیم. بسیار خوش‌حال می‌شویم اکنون نظرات و دیدگاه‌های شما را درباره‌ی این دسته بندی و اطلاعات بدانیم. آیا تا کنون تجربه‌ی خرید صنایع دستی چوبی را داشته‌اید؟ از کدام دسته؟ به نظر شما استفاده از این نوع وسیله‌ها در دکور خانه چه تاثیرات مثبتی می‌تواند داشته باشد؟ از همراهی شما بسیار خوشنود و منتظر نظرات شما هستیم.
