شاید شما هم با واژه‌ی عجیب و وسیع «مینیاتور» برخورد کرده باشید. این کلمه، کلمه‌ای است که در طیف وسیعی از زندگی ما خودش را نشان می‌دهد، از نقاشی‌های مینیاتوری گرفته تا انواع وسایل انتیک و عتیقه‌ی مینیاتور، تا حتی لباس‌ها و صنایع دستی مینیاتوریزه شده. سوال اصلی اما این است که: این مینیاتور چیست؟ دقیقا به چه چیزی مینیاتور می‌گوییم و چرا؟
برای آشنایی با هنر مینیاتور در ایران و جهان و انواع کاربرد این هنر دقیق ، ظریف و روح نواز، توصیه می‌کنیم این مطلب از وبلاگ سلام را بخوانید و با ما همراه باشید.
پیش از بررسی مفهوم مینیاتور خوب است کمی به بررسی این واژه و رد آن در زبان‌های مختلف بپردازیم، تا بتوانیم به مفهوم دقیق‌تری از آن دست پیدا کنیم.
کلمه‌ی مینیاتور از واژه‌ی لاتین minimum natrural مشتق شده است و به معنای طبیعت کوچک شده است. این کلمه در دوره‌ی قاجار و تاثیرپذیری زبان فارسی از فرانسوی، وارد زبان پارسی شده و از آن روز به مرور در میان اهالی هنر و مردم عادی متداول شده است.
در زبان فارسی این واژه به دو دسته از مفاهیم اشاره دارد:
۱- به معنای سبک نقاشی نگارگری است که عناصر طبیعی را به صورت ظریف و انتزاعی در کنار هم قرار تصویر می کند بدون این که اصول پرسپکتیو را رعایت کند.
۲- به معنای اثر و تابلوی نقاشی است که در آن از سبک مینیاتور و نگارگری استفاده شده است.
پس ما هم به سبک نقاشی نگارگری و هم به اثر نگارگری شده، مینیاتور می‌گوییم. ممکن است استفاده‌ی یک کلمه برای دو مفهوم بسیار نزدیک کمی گیج‌کننده به نظر بیاید. اما با کمی دقت می‌توانیم متوجه تفاوت این دو کاربرد بشویم.
پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی، استفاده از واژه‌ی ایرانیزه شده‌ی نگارگری به جای مینیاتور است، برای این که از این اشتباهات متداول معنایی دور باشیم.
هنر نگار گری و مینیاتور، همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، نوعی از نقاشی است که در آن هنرمند به سراغ بازتاب دادن طبیعت می‌رود و تلاش می‌کند که آنچه را در اطراف خود احساس می‌کند را با بیان هنری و ظریف بیان کند.
منبع الهام نگارگران اصولاً طبیعت است و آن‌ها با دقت در گیاهان و اجزای دیگر محیط خود، برای مینیاتور‌های خود ایده می‌گیرند. اما نباید مینیاتور را نوعی نقاشی واقع گرا بدانیم. چرا؟ توضیح خواهیم داد.
در نقاشی‌های واقع‌گرا (رئالیستی) نقاش تلاش می‌کند دقیقاً آن چه را در اطراف خود می‌بیند را عین به عین ثبت کند. به همین خاطر باید رنگ و نور طبیعی و اندازه و تناسبات واقعی را پیدا کند. نقاشی‌های رئالیستی از یک منظره، درست مثل عکسی هستند که با دوربین ثبت شده باشند.
اما در نگارگری و هنر مینیاتور، نقاش با این که از طبیعت ایده می‌گیرد و اجزای طبیعت را ثبت و نقاشی می‌کند، اما در پی بازتاب مستقیم و عین به عین نیست. می‌توانیم بگوییم در هنر مینیاتور، نقاش با ظرافت و پیچیدگی بیشتری به بازتاب طبیعت می‌پردازد و از نماد‌ها و مفاهیم انتزاعی نیز بهره می‌برد.
دیگر تفاوت نقاشی‌های واقع گرا و مینیاتور‌ها در نحوه‌ی برخورد آن‌ها با مفهوم پرسپکتیو است. پرسپکتیو به معنای دانش تناسبات و فاصله‌ها و زاویه دید‌ها در یک نقاشی است. نقاش واقع گرا تلاش می‌کند پرسپکتیو‌ها را به طور دقیق و واقعی نشان دهد. اما یک نگارگر از قوانین پرسپکتیو تخطی می‌کند و مثلاً ممکن است اندازه‌ی یک کوه و یک درخت و یک انسان، در یک نگارگری با یکدیگر برابر باشند.
در بررسی سیر نقاشی‌های ایرانی متوجه می‌شویم که هنرمندان ایرانی همیشه با دقت به طبیعت پیرامون خود نگاه می‌کردند و از همان ابتدای به وجود آمدن نقاشی، به بازتاب طبیعت می‌پرداختند.
اما پس از ورود اسلام به ایران، و به علت وجود سخت‌گیری‌های حاکمان در برخورد با هنر، نگارگری قوت بیشتری گرفت. چرا که حاکمان سخت‌گیر آن زمان نقاشی از انسان و پرتره نگاری را جایز نمی‌دانستند. پس هنرمندان به سراغ نگارگری از طبیعت رفتند و روز به روز این هنر رشد بیشتری پیدا کرد.
با گذشت زمان و کمتر شدن محدودیت‌ها، نگارگرانذیه سراغ تصویرگری کتاب‌های مهم زمانه‌ی خود رفتند و با تکینک میناتور، به کتاب‌ها روح تازه‌ای دادند. در ادامه‌ی همین قدم مهم، به مرور زمان مفاهیم انتزاعی و غیر واقعی (مثل دیو‌ها، سیمرغ و موجودات خیالی) نیز وارد سیر نگارگری ایرانی شدند.
در زمانه‌ی معاصر هنوز هنرمندان بسیار چیره دستی وجود دارند که با پشتکار به احیا و حفظ هنر نگارگری ایرانی می‌پردازند.
خوش‌بختانه تعداد بسیار زیاد و با کیفیتی از تابلو‌های نگارگری و مینیاتوری شده‌ی ایرانی در سرتاسر موزه‌های ایرانی و جهانی موجود هستند و این هنر حتی به ثبت جهانی هم رسیده است. از طرفی می‌توانیم تابلو‌های بسیار زیبا و چشم نواز مینیاتور را در خانه‌ها و محیط‌های هنرپرور مردم ایرانی نیز مشاهده کنیم.
اما با پیشرفت مهارت صنایع دستی، مینیاتور ها به راحتی به حوزه‌ی ساخت صنایع دستی نیز وارد شدند و ما به راحتی می‌توانیم مینیاتور‌های با کیفیتی را در انواع صنایع دستی ایرانی کشور عزیزمان مشاهده کنیم و با تهیه‌ی آن‌ها، به حفظ و اشاعه‌ی این هنر کمک کنیم. و به علاوه محیط زندگی و زیست خود را با روح هنر ایرانی آذین بدهیم.
با پیشرفت در طراحی و تولید محصولات مختلف، شاهد تولید و استفاده از محصولات هنر مینیاتور ایرانی هستیم. برای مثال در صنعت پوشاک و مد لباس در این سالها، طراحی لباس‌هایی با استفاده ار نقوش نگارگری ایرانی بسیار متداول هستند و جامعه‌ی ایرانی مسلماً سپاس‌گزار این هنر اصیل خود است.
در این نوشتار به بررسی مینیاتور در جهان و ایران پرداختیم و به طور کلی حدود و صغور این هنر و تفاوت‌های آن با دیگر سبک‌های نقاشی را بررسی کردیم. توصیه‌ی ما در تیم تحریریه‌ی وبلاگ سلام این است که در این مرحله و پس از این آشنایی مختصر، حالا شما به سراغ دیدن میناتور های ایرانی و جهانی بروید. چشمان خود را از دیدن این هنر سراسر زیبایی و ظرافت محروم نفرمایید. شما به راحتی و با جستجوی کلمه‌ی persian miniature می‌توانید نمونه‌های اعلای این هنر را مشاهده کنید.
به علاوه شما می‌توانید در فروشگاه ما (سلام شاپ) با انواع صنایع دستی که در آن‌ها از مینیاتور بهره برده شده آشنا شوید و به راحتی آن‌ها را برای خود یا دیگران تهیه کنید. پایدار و مانا و هنر دوست باشید.
