بی ام آی چیست (BMI)
تلاش نویسندگان سایت دکتر علیرضا آذر پیکان متخصص جراحی لاغری و انکو سرجری در این است که مقاله‌ای جامع در مورد تعریف و کاربرد بی ام آی یا شاخص (نمایه) توده بدنی به مخاطبان همیشگی خود ارائه دهد. در دنیای امروزی یکی از ارکان سلامتی جسمی و روحی و روانی افراد، داشتن وزن و ظاهر و اندامی متناسب است. روش‌های مختلفی برای ارزیابی وزن و جثه افراد وجود دارد. یکی از کاربردی‌ترین و در عین حال ساده‌ترین این روش‌های ارزیابی به کارگیری شاخص توده بدنی یا همان بی ام آی است. در این مقاله به تفصیل در این مورد صحبت خواهیم کرد.
BMI یا شاخص (نمایه) توده بدنی ملاکی برای اندازه گیری لاغری یا تناسب اندام افراد بر اساس قد و وزن آن‌ها است و برای تعیین کمیت توده بافت نیز در نظر گرفته می‌شود. از این شاخص به طور گسترده ای به عنوان یک شاخص کلی برای اینکه آیا یک فرد وزن بدن مناسب به نسبت قد خود دارد یا خیر استفاده می‌شود.
به طور خاص، مقدار به‌دست‌آمده از محاسبه بی ام آی برای طبقه بندی اینکه آیا یک فرد کم‌وزن، وزن طبیعی، اضافه وزن یا چاق است، بسته به محدوده‌ای که این مقدار بین آن قرار می‌گیرد، استفاده می‌شود. این محدوده از شاخص توده بدنی بسته به عواملی مانند منطقه و سن متفاوت بوده و گاهی اوقات به زیرشاخه هایی مانند کم‌وزنی شدید یا چاقی بسیار شدید تقسیم می‌شود.اضافه‌وزن یا کمبود وزن می‌تواند اثرات قابل‌توجهی بر سلامتی داشته باشد، بنابراین در حالی که شاخص توده بدنی معیاری ناکافی برای ارزیابی کامل وضعیت جسمانی است، می‌تواند شاخص اولیه‌ای برای این باشد که آیا آزمایش یا اقدام اضافی برای ارزیابی وزن و توده بدنی فرد مورد نیاز است یا خیر.
اگرچه شاخص توده بدنی یک شاخص پرکاربرد و مفید برای ارزیابی وزن سالم بدن است، اما محدودیت‌های خود را دارد. از جمله این موارد اینکه این شاخص نمی‌تواند ترکیب بدن را ارزیابی کند. با توجه به تنوع گسترده‌ای از انواع بدن و همچنین توزیع ماهیچه، توده استخوانی و چربی، شاخص توده بدنی باید در کنار سایر شاخص در نظر گرفته شود و انتخاب آن تنها روش برای تعیین وزن سالم بدن فرد نمی‌تواند درست باشد.
بالا بودن شاخص توده بدنی می‌تواند نشان‌دهنده چاقی باشد. از این رو ارزیابی شاخص توده بدنی دسته‌های وزنی را که ممکن است در آن‌ها مشکلاتی برای سلامتی افراد رخ دهد را بررسی می‌کند، اما در محاسبه میزان چربی بدن یا میزان سلامتی بدن فرد کارایی ندارد.
شاخص توده بدنی نمی‌تواند لزوماً در ارزیابی شرایط جسمی افراد کاملاً دقیق باشد زیرا به جای چربی اضافی بدن، معیاری برای اندازه‌گیری وزن اضافی بدن است. شاخص توده بدنی بیشتر تحت تأثیر عواملی مانند سن، جنس، قومیت، توده عضلانی، چربی بدن و سطح فعالیت و ... است.
به عنوان مثال، یک فرد مسن که وزن مناسبی دارد، اما در زندگی روزمره خود کاملاً غیرفعال است، ممکن است مقادیر قابل‌توجهی چربی اضافی بدن داشته باشد که ممکن است وزن زیادی نداشته باشند و این امر شرایطی ناسالم در نظر گرفته می‌شود، در حالی که یک فرد جوان با ترکیب عضلانی بالاتر با همان شاخص توده بدنی سالم در نظر گرفته می‌شود. در ورزشکاران، به‌ویژه بدن‌سازانی که به دلیل سنگین‌تر بودن ماهیچه‌ها نسبت به چربی، در دسته افراد دارای اضافه‌وزن در نظر گرفته می‌شود، این امکان وجود دارد که آن‌ها در واقع وزن مناسبی نسبت به ترکیب بدن خود داشته باشند.
به طور کلی، طبق CDC:
شاخص توده بدنی تنها روش ارزیابی وزن و تناسب‌اندام نیست. روش‌های مختلف برای اندازه‌گیری وزن و تناسب‌اندام مانند اندازه‌گیری ضخامت چین‌خوردگی پوست (به کمک ابزاری با نام کولیس)، وزن کردن زیر آب، امپدانس بیوالکتریکی، جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA) و رقت ایزوتوپی وجود دارد
نکته مهم اینکه روش‌های یاد شده به اندازه محاسبه شاخص توده بدنی در دسترس و برخلاف شاخص توده بدنی که روشی ارزان و کم هزینه است، پرهزینه و گران هستند یا باید توسط پرسنل بسیار آموزش دیده و ماهر صورت پذیرند. جدای از موارد یاد شده، استانداردسازی بسیاری از این روش‌ها برای افراد ناظر یا ماشین‌های اندازه گیرنده ممکن است دشوار باشد. همین امر ارزیابی‌ها را در مطالعات گوناگون و دوره‌های مختلف درمانی دشوارتر می‌کند.
شاخص توده بدنی ابزاری ساده و کارآمد برای محاسبه وزن مناسب می‌باشد. در مقابل چاقی محیطی یکی از عناوین کاربردی برای توصیف بدن است که شامل چاقی محیطی، چاقی ترکیبی و چاقی مرکزی می‌باشد که دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند:
همان‌طور که در بالا مشخص است، شاخص توده بدنی بر مبنای سنجش وزن و چاقی محیطی بر مبنای ناحیه‌ای است که دارای مقادیر بالایی چربی می‌باشد. هرکدام از این ابزارها می‌توانند در توصیف وضعیت ظاهری و تناسب‌اندام افراد مفید باشند.
داشتن اضافه وزن و یا ابتلا به بیماری چاقی موجب بالا رفتن احتمال ابتلا به تعدادی از بیماری ها و مشکلات جدی تهدیدکننده سلامتی جدی می‌شود. در ادامه فهرستی از مخاطرات مرتبط با ابتلا به چاقی و اضافه‌وزن، طبق گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) آمده است:
همان‌طور که از لیست بالا مشاهده می‌شود، پیامدهای منفی متعددی ناشی از چاقی یا اضافه‌وزن وجود دارد که در برخی موارد حتی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را به خطر بیندازد. به طور کلی، افراد باید تلاش کنند که شاخص توده بدنی خود را محدوده زیر 25 کیلوگرم بر متر مربع نگه دارند، اما در حالت ایده آل باید با پزشک خود مشورت کنند تا مشخص کند که آیا برای بهبود سطح سلامت خود نیازی به تغییر در سبک زندگی خود دارند یا خیر.
همان‌طور که در بالاتر ذکر شد افراد ورزشکار به ویژه ورزشکاران حرفه‌ای معمولاً دارای میزان بیشتری توده ماهیچه در بدن خود هستند. انجام مستمر فعالیت‌های ورزشی به ویژه اگر با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و مصرف مکمل‌های ورزشی کارآمد همراه شود، می‌تواند در بالا بردن شاخص توده بدنی آن‌هم به شکلی سالم و به دور از ابتلا به مخاطرات مختلف مفید باشد.
