دین یکی از قدیمی‌ترین و بنیادی‌ترین مفاهیم در زندگی بشر است که به شیوه‌های مختلفی از دیدگاه‌های گوناگون تعریف شده است. این واژه در زبان عربی به معنای اطاعت و جزا است و به‌عنوان مجموعه‌ای از اعتقادات، قوانین، و دستورات عملی شناخته می‌شود. دین نقشی کلیدی در هدایت انسان به‌سوی سعادت و کمال دارد و درک آن از دیدگاه‌های مختلف، اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله به بررسی مفهوم دین و ضرورت آن در زندگی انسان از منظر آیات و روایات می‌پردازیم.
اندیشمندان مسلمان دین را به‌عنوان مکتب جامع معرفی می‌کنند که شامل مجموعه‌ای از برنامه‌های عملی است. این مکتب با جهان‌بینی الهی هماهنگ شده و به‌منظور هدایت و سعادت انسان‌ها تدوین شده است. در این تعریف، دین مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتی است که برای پرورش انسان‌ها و اداره امور جامعه انسانی وضع شده است. دین حقیقی مبتنی بر خداشناسی و انسان‌شناسی واقع‌بینانه است و هدف آن رسیدن به کمال و سعادت حقیقی انسان‌ها است.
اندیشمندان غربی و متکلمان مسیحی جنبه‌های معرفت‌شناسی، اعتقادی، و اجتماعی دین را مورد بررسی قرار داده‌اند. از دیدگاه این اندیشمندان، دین به‌عنوان تمایلی فکری برای درک بی‌نهایت و مجموعه‌ای از باورها و اعمال مرتبط با اشیای مقدس و فوق‌بشری تعریف شده است که افراد را در یک جمعیت اخلاقی و متحد گرد هم می‌آورد. این دیدگاه بر جنبه‌های فردی و روان‌شناختی دین تمرکز دارد و به نقش اجتماعی و الهی دین کمتر توجه می‌کند.
تعاریف مختلف دین نشان می‌دهند که بسیاری از این تعاریف بر جنبه‌های فردی و روان‌شناختی دین تأکید دارند و از جنبه‌های اجتماعی و الهی آن غفلت می‌کنند. این نوع نگرش به دین، تحت تأثیر ایده‌های اومانیستی و سکولاریستی رایج در جوامع غربی است که دین را بیشتر به عنوان امری شخصی و فردی می‌بینند. در حالی که دین حقیقی فراتر از این نگرش محدود است و تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر می‌گیرد.
با توجه به تعاریف گذشته و تحلیل‌های انجام‌شده، می‌توان به یک تعریف جامع‌تر از دین رسید: دین مجموعه‌ای از معارف نظری، عقاید، احکام، و قوانین عملی و دستورات اخلاقی است که سازگار با عقل و فطرت انسانی بوده و از سوی خداوند یکتا به واسطه پیامبران برای هدایت مادی و معنوی بشر فرستاده شده است. این تعریف، دین را به گونه‌ای بیان می‌کند که تمامی نیازهای جسمی و روحی، دنیوی و اخروی انسان را پوشش می‌دهد و به دنبال سعادت و رستگاری او در هر دو جهان است.
گرایش انسان به دین یک امر ذاتی و عمیق است. دین نه تنها به عنوان یک نیاز اساسی در زندگی بشر مطرح می‌شود، بلکه برای تحقق هدف اصلی آفرینش نیز ضروری است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
این آیات به روشنی بیان می‌کنند که هدف خداوند از آفرینش انسان، پرورش یک مخلوق کامل است که پرتوی از صفات حق باشد و لایق قرب او گردد. بنابراین، برای رسیدن به این هدف بزرگ، انسان نیازمند راهنمایی الهی و دینی است که از سوی خداوند ارسال شده است.
برای دستیابی به سعادت و کمال، انسان نیازمند نقشه راه و دستورالعمل‌های دقیق است که توسط خداوند تعیین شده باشد. این قوانین الهی بهترین و کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن به هدف نهایی یعنی قرب الهی و کمال انسانی را نشان می‌دهند. در این مسیر، قرآن کریم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و به عنوان کتاب هدایت، انسان را در دستیابی به حقایق و روشنایی راهنمایی می‌کند. به‌عنوان نمونه، خداوند در قرآن می‌فرماید:
در روایات نیز اهمیت دین و نقش آن در هدایت انسان به وضوح بیان شده است. امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه می‌فرمایند:
دین در زندگی انسان نه تنها به‌عنوان راهنمایی برای دستیابی به کمال و سعادت در دو جهان نقش ایفا می‌کند، بلکه به‌عنوان برنامه‌ای جامع برای تحقق هدف آفرینش اهمیت دارد. دین اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین الهی، با ارائه قوانین و برنامه‌هایی جامع و دقیق، به تمامی نیازهای مادی و معنوی انسان‌ها پاسخ می‌دهد و او را به سوی سعادت و رستگاری هدایت می‌کند.
