امروز ميخوام کمي در مورد گامهاي Neapolitan صحبت کنم. براي اينکه در مورد اين گام ها بدونيم. در ابتدا لازمه کمي به عقب برگرديم. به يکي از متداول ترين گامهاي موسيقي غربي يعني گام مينور. گامي که بسيار مورد علاقه موزيسينهاي بلوز، راک و متال هم هست. احتمال زياد با اين گام آشنا هستيد. چيدماني از نتهاي پشت سر هم به طول يک اکتاو که بين درجات دوم و سوم و پنجم و ششم نيم پرده فاصله وجود داشته باشه. براي مثال، گام لا مينور يا A minor رو ميتونيم به شکل زير داشته باشيم:
خب رنگ صداي تيره و غمگين اين گام مورد علاقه خيلي از موزيسينهاست. اما از طرفي يک مساله مشکل ساز هم هميشه در اين گام مستتر بوده و هست. کافيه به درجه هفتم اين گام نگاه کنيم. در مثال بالا نت G يا سل. مشکل چيه؟ همونطور که ميدونيم موسيقي غربي بر مبناي هارموني کاربردي يا Functional Harmony کار ميکنه. بنياد اين موسيقي بر کارکرد آکوردهاي مختلف در سه نقش متداول Tonic ، Sub Dominant و Dominant پايه گذاري شده که از بيشتر سکون و اطمينان صوتي در آکوردهاي با نقش tonic به بيشترين اعوجاج و تنش صوتي در آکوردهاي با نقش Dominant برسه و دوباره در آکوردهاي با نقش tonic اين تنش حل بشه. چيزي که به انگليسي به Tension and Release معروفه. چيزي که شايد اطلاع نداشته باشيد اينه که اساس نقش dominant در يک آکورد وابسته به درجه هفتم بزرگ (يا Major 7th) در گامه. نتي که فقط نيم پرده پايين تر از نت تونيک قرار داره و به اسم Leading Tone هم مشهوره. براي مثال اگر در يک گام ماژور به دو آکوردي که آکوردهاي درجه 5 و 7 گام هستند و نقش dominant دارن نگاه کنيم ميبينيم که هر دوي اين آکوردها شامل اين نت درجه هفتم ميشن. براي مثال در گام C major شکل زير نت B که فقط نيم پرده با نت C فاصله داره اين نقش رو به عهده داره و اين نت هم در آکورد G که آکورد ماژور درجه 5 گام هست ديده ميشه و هم در آکورد B dim که آکورد درجه هفتم گام ماژوره (و طبيعتا هر دوي اين آکوردها نقش dominantي دارن)
اما همونطور که در بالا ديديم اين موضوع در گام مينور طبيعي موضوعيت نداره، پس اولين راه حلي که موزيسين ها براي حل اين مشکل پيدا کردن، زير کردن درجه هفتم به اندازه نيم پرده بود تا اونها رو به گامي به اسم Harmonic minor برسونه. اين گام با داشتن درجه هفتم بزرگ مشکل فرود نه چندان مطمئن درجه 5 مينور به تونيک رو با تغيير دادن ساختار اين آکورد از مينور به ماژور برطرف ميکنه. به شکل زير نگاه کنيد:
اما خود اين تغيير با اينکه اولين مشکل رو برطرف ميکنه، و خيلي جاها هم به خوبي قابل استفاده است، ولي اولا باعث به وجود اومدن دو آکورد افزوده روي درجه سوم و آکورد m/M7 روي تونيک گام ميشه. خيلي از نوازنده ها هم ترجيح ميدن مدام بين اين گام و گام مينور طبيعي جا به جا بشن که خب قطعا اين کار هم خيلي جاها جواب ميده (: اما مشکل ديگه اي که وجود داره اينه که زير کردن درجه هفتم و ساخت گام هارمونيک مينور جديد باعث بروز فاصله يک و نيم پرده اي بين درجات ششم و هفتم در گام ميشه که فاصله زياديه. اين فاصله بعضا توي نواختن ملودي شايد زياد ايده آل نباشه.
اين جاست که باز موزيسينها دست به کار شدن و اين بار درجه ششم گام رو هم نيم پرده زير کردن، و حاصل گام جديدي بود به اسم Melodic minor.
اکثر نوازندگان کلاسيک ترجيح ميدن اين گام رو به صورت صعودي به صورت بالا اجرا کنن ولي به صورت نزولي با بم کردن مجدد درجه ششم و هفتم به فرم گام مينور طبيعي برگردن. البته اين قضيه الزاما در موزيک معاصر اتفاق نميفته ولي کار شايعي بوده و هست. به شکل زير:
خب تا اينجا به شکلي مشکل leading tone براي گام مينور طبيعي حل شد. ولي براي مدهايي که رنگ صداي مينوري دارن چطور؟ احتمالا ميدونيد که هر گامي که درجه سوم کوچک و پنجم درست داشته باشه رو ميتونيم يک گام يا مود با صداي مينور در نظر بگيريم. براي مثال Phrygian و Dorian که اولي مينوري است که درجه دوم کوچک داره و دومي مينوري است که درجه ششم بزرگ رو شامل ميشه. براي حل مشکل leading tone در اين گامها چه اتفاقي ميفته؟
در مورد Dorian اگر ما درجه هفتم رو نيم پرده زير کنيم عملا به گام ملوديک مينور ميرسيم که در موردش صحبت کرديم.
اما در مورد Phrygian، با زير کردن درجه هفتم به گام جديدي ميرسيم که Neapolitan Minor نام داره. در واقع اين گام جديد به نسبت گام مينور طبيعي، درجه دومي داره که نيم پرده بم تره و درجه هفتمي که نيم پرده زيرتر شده. به عبارتي درجات هفتم، تونيک و دوم در کنار هم با فاصله نيم پرده اي قرار ميگيرن. شکل زير اين گام رو با تونيک C نشون ميده:
استفاده از گام Neapolitan minor اين قابليت رو به ما ميده که هم رنگ صداي شرقي / Spanish گام phrygian رو داشته باشيم و هم نقش dominantي درجه هفتم بزرگ يا همون leading tone رو در اين گام حفظ کنيم. از طرفي، با بررسي درجات ميبينيم که اينجا هم فاصله يک و نيم پرده اي بين درجات ششم و هفتم گام که در گام هارمونيک مينور هم وجود داشت به وجود اومده، پس براي رفع اين مشکل از همون روشي که ما رو به گام ملوديک مينور رسوند استفاده ميشه، يعني زير کردن نيم پرده اي درجه ششم. گام حاصل رو Neapolitan Major مي نامند، هرچند که از نظر تکنيکي اين گام درجه سوم کوچک داره و بايد يک گام مينور نام گذاري بشه. اما به احتمال زياد داشتن درجه ششم بزرگ باعث اين نام براي اين گامه (: نکته جالب بعدي در مورد گام Neapolitan Major اينه که با حذف Root Note از اين گام ما خروجي آشنايي خواهيم داشت، گام Whole Tone که يک گام متقارن با نتهاييه که بينشون يک پرده فاصله وجود داره. شکل زير گام C Neapolitan Major رو نشون ميده. دقت کنيد که اگر به اين گام بدون نت C نگاه کنيم عملا يک گام Whole Tone خواهيم داشت:
در پايان شايد بد نباشه، اشاره اي هم به آکورد Neapolitan Chord داشته باشم. اين آکورد که يک آکورد ماژور بر روي درجه b2 گامه داراي نقش Sub Dominant هست (پلي بين آکوردهاي با نقش تونيک و با نقش dominant در چرخه آکوردي قطعه که نه به اندازه آکوردهاي با نقش tonic پايدار هستن و نه به اندازه dominantها پر تنش و مايل به حل) و معمولا به عنوان معکوس اول (وجود درجه سوم آکورد به عنوان بم ترين نت) استفاده ميشه. قبلا در موردش پست طولاني تري نوشتم که اگر مايل بوديد ميتونيد از اينجا مطالعه کنيد. در اين پست فقط به يک مثال خيلي متداول از استفاده از اين آکورد در چرخه زير اکتفا ميکنم:
گام لا ماژور خواهد بود و چرخه ما عملا به صورت I IV N6 V7 I چيده شده. نقش آکورد neapolitan به عنوان sub dominant بين درجه چهارم (که خودش نقش Sub dominant داره) و پنجم (که نقش dominant داره) مشهوده. همچنين به وجود نت مشترک D در آکوردهاي D (به عنوان پايه)، در آکورد Bb/D (به عنوان درجه سوم) و در آکورد E7 (به عنوان درجه هفتم کوچک) توجه کنيد. وجود اين سه نت مشترک D و حرکت پايين رونده نيم پرده اي به نت C# در آکورد A هم بسيار جذاب و گوش نوازه.
اميدوارم اين پست براتون مفيد بوده باشه. تا بعد...
