نکات مهم درباره زرتشت
نکات مهم درباره زرتشت از متن ارائه شده:
- نام و تلفظ‌های زرتشت:نام‌های مختلف: زرتشت، زردشت، زرادشت.
به اوستایی: زَرَثوشْتْرَ.
معنی دقیق نام مشخص نیست، اما بخش دوم آن (uštra) به معنای "شتر" است.
- زندگی و زمان‌بندی:زمان زندگی زرتشت دقیقاً مشخص نیست؛ حدوداً ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد.
زادگاه او احتمالا شمال شرق ایران بزرگ (احتمالاً تاجیکستان یا افغانستان امروزی).
- خانواده:پدر: پوروشسب، مادر: دوغدو.
همسر: هووی، فرزندان شامل سه پسر (ایسَت‌واسْتَرَه، اورْوْتَتْ‌نَرَه، هْوَرْچیثْزَه) و سه دختر (فرینی، ثریتی، پوروچیستا).
- آثار:گاتاها: سروده‌های خود زرتشت که کهن‌ترین بخش اوستا هستند.
- آموزه‌ها و فلسفه:زرتشت به پیروانش آموخت که هستی میدان نبرد نیروهای خیر و شر است.
انسان آزاد است جایگاه خود را در این مبارزه انتخاب کند.
فلسفه او نبرد بین نیروهای خیر و شر است که تأثیر چشم‌گیری بر فلسفه یونانی و غربی داشته است.
- ویژگی‌های افسانه‌ای:شخصیت زرتشت در نوشته‌های متاخر به افسانه‌ای تبدیل شده و هم‌تراز ایزدان قرار گرفته است.
گفته می‌شود که او در ۳۰ سالگی با اهورامزدا دیدار کرد و در ۷۷ سالگی درگذشت.
- تأثیرات و پیروان:تأثیرگذاری بر مکاتب فلسفی مختلف و ادیان دیگر مانند مانویت، بابیت، بهائیت.
در متون مختلف مانند یونانی، رومی، اسلامی و مسیحی به زرتشت پرداخته شده است.
- شخصیت تاریخی و افسانه‌ای:مطالب درباره زرتشت به دو دسته تاریخی (گاتاها) و افسانه‌ای (نوشته‌های پهلوی و متاخر) تقسیم می‌شوند.
تمایز بین افسانه و حقیقت در متون پهلوی دشوار است.
- جایگاه در تاریخ:زرتشت به عنوان نخستین فیلسوف شناخته‌شدهٔ جهان.
او پاسخی منطقی به مسئلهٔ شر ارائه کرد که تأثیرات زیادی بر اندیشه ایرانی و جهانی داشته است.
این نکات برجسته تاریخ و آموزه‌های زرتشت و تأثیرات او در فرهنگ‌ها و فلسفه‌های مختلف را نمایان می‌کنند.
نکات مهم درباره‌ی زمان و مکان زندگی زرتشت:
- عدم قطعیت تاریخی: زمان و مکان دقیق زندگی زرتشت ناشناخته است و پژوهش‌ها بیشتر بر حدس و گمان استوار است.
- تخمین‌های متنوع: محققان زمان زندگی زرتشت را حدود ۱۰۰۰ قبل از میلاد تخمین می‌زنند، ولی زمان‌های دیگر مثل ۱۷۵۰ قبل از میلاد و ۲۵۸ سال قبل از اسکندر نیز مطرح شده است.
- منابع تاریخی مختلف: تاریخ‌های مختلفی در منابع ایرانی، پهلوی، عربی، و بیزانسی ارائه شده که اغلب بر پایه گاه‌شناسی کیهانی زرتشتی محاسبه شده‌اند.
- استفاده از زبان‌شناسی: تفاوت‌های زبانی در اوستا (اوستایی کهن و متاخر) نشان‌دهنده‌ی فاصله زمانی چند قرن یا بیشتر میان آن‌هاست.
- پژوهش‌های زبانی: زبان‌شناسان معتقدند که زبان اوستایی متاخر نمی‌تواند خیلی قدیمی‌تر یا جدیدتر از فارسی باستان باشد، و این مسئله می‌تواند بر تخمین زمان زندگی زرتشت تأثیرگذار باشد.
- جغرافیای شرقی ایران: اوستا اشاره‌ای به محل دقیق زندگی زرتشت نمی‌کند، اما به نظر می‌رسد که اتفاقات در شرق ایران رخ داده‌اند. این امر سبب شده محققان شرق ایران را محل زندگی او بدانند.
- مناطق پیشنهادی: هنینگ خوارزم را پیشنهاد کرده و گرشویچ سغد را، ولی توافق کاملی وجود ندارد. بیشترین احتمال به شمال شرقی ایران و مناطقی مثل تمدن یاز داده می‌شود.
- عدم اشاره به شهرها و معابد: جامعه‌ای که در اوستا توصیف شده فاقد اشاره به شهرها، معابد، و کانال‌هاست که این ویژگی‌ها به تمدن‌های خاصی مرتبط می‌شوند.
- سنت‌های متأخر: در ادوار پسین، زرتشت را به بلخ، آذربایجان، یا ری نسبت داده‌اند. این موارد بازتاب‌دهنده سنت‌های مختلفی هستند.
- احتمالات دیگر: برخی نویسندگان معتقدند که ری نوعی واتیکان مزدایی بوده و زرتشت در نقش پاپ آن دوره بوده است.
این نکات نشان می‌دهند که زندگی زرتشت با ابهامات تاریخی و جغرافیایی بسیاری مواجه است و تفسیرها بر اساس شواهد محدود و تفسیرهای فرهنگی و زبانی مختلف است.
برخی روایات عامیانه و باورهای محلی حاکی از آن هستند که زرتشت در کنار دریاچه چیچست (ارومیه امروزی) متولد شده و در جنگ‌های میان ایران و توران توسط فردی به نام پیر براتور کشته شده است. با این حال، باید توجه داشت که این روایت‌ها عمدتاً از منابع غیررسمی و اسطوره‌ای سرچشمه می‌گیرند و هیچ شواهد تاریخی و علمی معتبری برای تأیید این ادعاها وجود ندارد. چنین گزارش‌هایی معمولاً به سنت‌های شفاهی و داستان‌های حماسی تعلق دارند و نمی‌توانند به عنوان واقعیت‌های تاریخی قلمداد شوند.
نکات مهم متن ارائه شده عبارتند از:
- زادگاه زرتشت: زرتشت در قبیله سپیتامیان متولد شد که نام جد قبیله، سپیتامه، در گاتاها ذکر شده است.
- نام زرتشت و جامعه دامپرور: نام زرتشت با کلمه «شتر» مرتبط است که نشان‌دهنده‌ی یک جامعه مبتنی بر دامپروری است.
- خانواده زرتشت: نام مادر زرتشت دوغدو، نام پدر پوروشاسپه، و دختر کوچک او پوروچیستا است. پوروچیستا تنها فرزند زرتشت است که نام او در گاتاها آمده است.
- ارتباط زرتشت با خاندان‌های دیگر: زرتشت با خاندان سپیتامیان و هائچت‌اسپیان رابطه نزدیکی داشت. همسر سوم او، هووی، از خانواده هوگوَهَ بود.
- آموزش و شغل زرتشت: زرتشت در گاتاها خودش را به عنوان یک روحانی معرفی می‌کند، اما زمان و مکان آموزش‌های او مشخص نیست.
- مواجهه با اهورامزدا: زرتشت در سن ۳۰ سالگی با اهورامزدا روبرو شد و از آن پس به‌عنوان پیامبر انتخاب شد.
- مخالفت‌ها با زرتشت: زرتشت و پیروانش با مخالفت‌هایی روبرو شدند که علاوه بر دلایل دینی، ریشه‌های اقتصادی نیز داشت. افراد و گروه‌های مخالف شامل گرهمه، بندوئه، کرپان و کوی‌ها بودند.
- مهاجرت زرتشت: به دلیل مخالفت‌های دینی و اجتماعی، زرتشت مجبور به ترک محل زندگی خود شد و به دنبال پناهگاهی برای خود و پیروانش گشت.
- ملاقات با کوی‌ویشتاسپ: پس از مهاجرت، زرتشت با کوی‌ویشتاسپ روبرو شد که به عنوان یکی از حامیان او شناخته می‌شود.
- اهمیت جغرافیایی سفر زرتشت: شواهد نشان می‌دهند که زرتشت پس از ترک سرزمین خود، مسافت جغرافیایی محدودی را طی کرده است و تفاوت‌های اجتماعی یا زبانی خاصی در سرزمین جدید نداشته است.
این نکات به ارائه تصویری کلی از زندگی، خانواده، فعالیت‌ها و چالش‌های زرتشت پرداخته است.
نکات مهم متن:
- آرایه‌های ادبی در گاتاها: زرتشت در برخی از بخش‌های گاتاها به صورت اول شخص و در برخی به صورت دوم شخص ظاهر می‌شود که این آرایه در ریگ‌ودا هم دیده می‌شود و می‌تواند مدرکی باشد که گاتاها توسط خود زرتشت سروده شده است.
- پشتیبانی ویشتاسپ: ویشتاسپ حامی زرتشت شد و نقش مهمی در گسترش دین او داشت؛ بدون حمایت او، موفقیت زرتشت به احتمال زیاد ممکن نبود.
- فاصله از زرتشت تاریخی در اوستای متاخر: بخش‌های متاخر اوستا از زرتشت تاریخی فاصله می‌گیرند و او را به عنوان یک شخصیت آرمانی به تصویر می‌کشند که دین اهورامزدا را کامل‌ترین شکل ممکن برپا داشت.
- تقسیم‌بندی کیهانی زندگی زرتشت: زندگی زرتشت در دو دوره کیهانی روی داد؛ او در اواخر سومین دوره سه هزار ساله زاده شد و ملاقات او با ویشتاسپ آغازگر چهارمین دوره بود.
- فروشی زرتشت: در فروردین‌یشت، فروشی زرتشت ستوده شده و او فراتر از یک انسان به تصویر کشیده شده است.
- نخستین‌ها در زندگی زرتشت: زرتشت به عنوان نخستین آموزگار، نخستین آثربان، و نخستین ارتشتار معرفی شده که زندگی خود را وقف آموزه‌های دینی کرده است.
- نقش زرتشت در پایان دوران پرستش دیوان: با ظهور زرتشت، پرستش دیوان پایان یافت و مزدیسنا در سراسر هفت کشور گسترش یافت.
- جایگاه زرتشت در اوستای متاخر: زرتشت در اوستای متاخر به عنوان واسطه بین انسان‌ها و ایزدان دیده شده و او را در جایگاهی نزدیک به ایزدان ستوده‌اند.
- وابستگی اوستا به ویشتاسپ: اوستا برای بقای خود به پذیرش دین توسط ویشتاسپ و معاصران او متکی بود؛ در غیر این صورت، ممکن بود اوستا به زمان ما نرسد.
- تشابه زرتشت با کیومرث: زرتشت جایگاهی مشابه کیومرث دارد، به‌ویژه به‌عنوان نخستین آثربان و ارتشتار که در اوستای متاخر به تصویر کشیده شده است.
- نقش واسطه‌گری زرتشت: زرتشت در اوستای متاخر به عنوان واسطه گفتگو با اهورامزدا و دیگر ایزدان معرفی شده است.
- کمبود اطلاعات تاریخی در اوستای متاخر: فقدان اطلاعات دقیق درباره زندگی زرتشت در اوستای متاخر احتمالاً به دلیل از دست رفتن بخشی از متون مانند سپندنسک است که داستان‌های زندگی او را در بر داشت.
در متن مربوط به نوشته‌های پهلوی، نکات مهم زیر به چشم می‌خورند:
- نوشته‌های پهلوی: بیشتر این نوشته‌ها پس از اسلام نگاشته شده‌اند اما بر اساس منابع قدیمی‌تری که قبل از اسلام نوشته شده‌اند، تهیه شده‌اند.
- زرتشت در نوشته‌های پهلوی: به عنوان یک نمونه کامل از موبد مزدیسنی و محور هویت دینی مزداپرستان معرفی شده است.
- منابع اصلی درباره زندگی زرتشت: کتاب هفتم دینکرد و فصل‌های ۱۲ تا ۲۴ گزیده‌های زادسپرم مهم‌ترین منابع پهلوی درباره زندگی زرتشت هستند.
- تولد زرتشت: در متون پهلوی، زرتشت سه بخش دارد: فر، فروهر و تن‌گوهر. این بخش‌ها از زمان‌های مختلف و به شیوه‌های مختلف شکل گرفته‌اند و سرانجام با هم ترکیب شده‌اند.
- معجزات پیش از تولد: نور آسمانی و دیگر معجزات به زرتشت نسبت داده شده‌اند که ریشهای در افسانه‌های غیرایرانی دارند.
- دوران کودکی: زرتشت از بدو تولد معجزاتی انجام می‌دهد و با دشمنانی از قبیل دوراسرو و براتروکرش روبرو می‌شود که به دنبال نابودی او هستند.
- دیدار با اهورامزدا: زرتشت در سن ۳۰ سالگی با بهمن ملاقات می‌کند و به دیدار اهورامزدا می‌رود.
- اولین حضور پس از دیدار با اهورامزدا: زرتشت از مردم می‌خواهد که امشاسپندان را پرستش کنند و از دیوان دوری گزینند.
- دیدار با ویشتاسپ: زرتشت با معجزه‌ای اسب ویشتاسپ را درمان می‌کند و او دین را می‌پذیرد.
- درگذشت زرتشت: اطلاعات کمی درباره نحوه درگذشت زرتشت در متون پهلوی وجود دارد و به طور مختصر به کشته شدن او توسط یک کرپ اشاره شده است.
- هدف نوشته‌های پهلوی: این متون بیش از آنکه به قصد روایت تاریخی باشند، با هدف آموزش و تقویت هویت دینی زرتشت‌گرایان گردآوری شده‌اند.
این نکات اصلی به فهم بهتر از نوشته‌های پهلوی و تصویری که این متون از زرتشت ارائه می‌دهند کمک می‌کند.
نکات مهم متن:
- موجودیت تاریخی زرتشت: بیشتر محققان زرتشت را یک شخصیت تاریخی می‌دانند، اگرچه اطلاعات زیادی درباره زندگی او در مقایسه با شخصیت‌های تاریخی دیگر وجود ندارد.
- دیدگاه‌های مختلف: محققانی مانند ویلیام مالاندرا و جیمز دارمستتر زرتشت را به دو دسته تقسیم می‌کنند: یک شخصیت تاریخی و یک شخصیت افسانه‌ای. برخی محققان ارتباط او با گاتاها را انکار کرده‌اند.
- نظرات مختلف درباره زرتشت و گاتاها: جیمز دارمستتر زرتشت را یک شخصیت افسانه‌ای می‌دانست، در حالی که محققان دیگری مانند ماریان موله و ژان کلنز نیز به نقد ارتباط زرتشت با گاتاها پرداخته‌اند.
- تاثیر زرتشت بر فلسفه و ادیان: زرتشت به عنوان نخستین فیلسوف جهان شناخته می‌شود و فلسفه او بر ادیان و فلسفه‌های بعدی مانند یهودیت، اسلام و اندیشه یونانی تأثیرگذار بوده است.
- آموزه‌های زرتشت: آموزه‌های او بر محوریت دوگانگی خیر و شر، آزادی انتخاب انسان، و نبرد ابدی میان اهورامزدا (خیر مطلق) و اهریمن (شر مطلق) تمرکز دارند.
- یکتاپرستی یا ثنویت دینی: دیدگاه‌ها درباره یکتاپرستی یا ثنویت دینی زرتشت متفاوت است. برخی او را یکتاپرست می‌دانند، در حالی که دیگران به وجود دوگانگی در آموزه‌های او اشاره کرده‌اند.
- رد قربانی کردن و معنویت اخلاقی: زرتشت در مقابل کیش قربانی قرار داشت و بر معنویت اخلاقی و دوگانگی میان راستی و دروغ تأکید می‌کرد.
- تفاوت در تفسیرهای مذهبی: برخی محققان مانند شروو معتقدند که هیچ نشانه‌ای از یکتاپرستی در ایران باستان وجود نداشته و تفاسیر مذهبی بعدی باعث تغییر آموزه‌های اولیه زرتشت شده‌اند.
این نکات به برجسته‌سازی پیچیدگی‌های مرتبط با شخصیت و آموزه‌های زرتشت و دیدگاه‌های متنوع محققان درباره او کمک می‌کند.
نکات مهم متن:
- اهورامزدا:در گاتاها، زرتشت از اهورامزدا به عنوان پروردگار خرد یاد می‌کند.
اهورامزدا نظم کیهانی را از طریق اشه (راستی) پایدار نگه می‌دارد.
او تنها خدای غیرمخلوق و خالق و نگهبان اشه است.
اهورامزدا دشمنی به نام انگره مینو دارد که به گفته گاتاها، همزاد و غیرمخلوق است.
- امشاسپندان:اولین عمل اهورامزدا به عنوان خالق، آفرینش شش امشاسپند بود که ابعاد وجود اهورامزدا را تشکیل می‌دهند.
زرتشت اهورامزدا را به عنوان پدر اشه و وهومنه و سپندارمذ را به عنوان دختر او یاد می‌کند.
این امشاسپندان هر کدام با یکی از هفت مخلوق مرتبط هستند.
- دیوان:در گاتاها، دیوان به نیروهای خدایی شریر اطلاق می‌شوند، برخلاف متون ودایی که آن‌ها را الهی می‌داند.
زرتشت دیوان را به دلیل انتخاب خودشان برای پیروی از شر، به عنوان نیروهای بد طبقه‌بندی می‌کند.
- مسئله شر:زرتشت با معرفی دو مینوی همزاد (خیر و شر)، پاسخی نوآورانه به مسئله شر ارائه می‌دهد.
اهورامزدا و انگره مینو دو قدرت برابرند که جهان معنوی و مادی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
زرتشت وعده پیروزی نهایی خیر بر شر را می‌دهد.
- برداشت‌های مختلف درباره‌ی اهورامزدا و سپنتا مینو:برداشت هنینگ: دین زرتشت اعتراض به یکتاپرستی است و اهورامزدا و انگره مینو دو قدرت برابرند.
برداشت شیکد و بویس: انگره مینو تنها در حالت مینویی می‌تواند با اهورامزدا رقابت کند و شر چیزی است که موجودات خیر را به دام می‌اندازد.
برداشت فاکس، زنر و گرشویچ: سپنتا مینو و انگره مینو فرزندان اهورامزدا هستند و زرتشت بر یکتاپرستی استوار است.
برداشت نیولی: ثنویت در آموزه‌های زرتشت اساسی است اما گرایش‌های یکتاپرستانه نیز وجود دارد.
نکات مهم متن:
- آزادی اختیار:زرتشت در گاتاها از آزادی اختیار بشر سخن می‌گوید و باور دارد که هرکس باید بین خیر و شر یکی را انتخاب کند.
آزادی اختیار شامل انتخاب باورها به طور آزادانه است و محدود به بشر نیست؛ حیوانات و ایزدان نیز باید انتخاب کنند.
واژه "وَرِنهَ" به معنی آزادی اختیار در پهلوی به معنی "بدعت" نیز استفاده می‌شده است.
تمایز بین خیر و شر همواره ساده نیست و زرتشت از اهورامزدا دربارهٔ انتخاب درست سؤال می‌کند.
- جایگاه زنان:در گاتاها، زنان و مردان به‌طور برابر مورد خطاب قرار می‌گیرند.
واژگان خنثی یا عبارت‌هایی که زنان و مردان را به‌صورت مشترک مورد خطاب قرار می‌دهند، استفاده شده است.
در یسنه‌ها، زنان و مردان از نظر عاملیت اخلاقی و دینی برابر شمرده شده‌اند.
- مسئولیت انسان:در گاتاها اشاره شده که انسان در روز رستاخیز برای اعمالش بازخواست خواهد شد.
زرتشت از پاداش‌های نیک و سزای پیروان دروغ سخن می‌گوید.
پلی به نام چینود وجود دارد که گذر از آن برای نیکان آسان و برای بدکاران دشوار است.
- گاتاها:گاتاها مجموعه‌ای از سروده‌های زرتشت است که شامل ۱۷ سرود در پنج بخش می‌باشد.
در گاتاها، زرتشت تلاش می‌کند اهورامزدا را خشنود کند و به پیروان خود امید دهد.
مفاهیم دوگانه نیکی و بدی در گاتاها به‌وضوح دیده می‌شود.
- نویسندگی گاتاها:برخی محققان معتقدند زرتشت خود سراینده گاتاهاست، در حالی که دیگران این نظر را به چالش کشیده‌اند و اوستا را منبع اصلی این سروده‌ها می‌دانند.
نکات مهم متن درباره زرتشت از دید ادبیات فارسی و زرتشتیان معاصر:
- زرتشت در ادبیات فارسی:زرتشت در ادبیات فارسی موضوعی چالش‌برانگیز است؛ احتمالا دقیقی به خاطر تمایلاتش به دین مزدیسنا کشته شد.
- فردوسی بخش‌های مربوط به زرتشت را از سروده‌های دقیقی برداشت و احتمالاً برای دوری از خطرات سرودن این موضوع مناقشه‌آمیز این کار را انجام داد.
- در شاهنامه، گشتاسپ دین زرتشت را می‌پذیرد و ایران به آرمان‌شهری تبدیل می‌شود که در آن همه مردم در صلح و آرامش زندگی می‌کنند.
- زرتشت به عنوان مدافع استقلال ایران ظاهر می‌شود و پادشاه را از پرداخت خراج به ارجاسپ تورانی بازمی‌دارد.
- دین زرتشت با عشق و می‌گساری در ادبیات فارسی در پیوند است؛ حافظ زرتشت را «پیر مغان» و مرشد خود می‌داند.
- در برخی متون فارسی زرتشت با عناوین اسلامی چون «نبی» و «رسول» معرفی شده است.
داستان «سرو آزاده» که زرتشت از بهشت آورده، در اشعار دقیقی روایت شده و بعدها در متون تاریخی تکرار شده است.
- زرتشت از دید زرتشتیان معاصر:ابراهیم پورداوود با ترجمه گاتاها و یشت‌ها، زرتشت را به عنوان یک شخصیت دلیر و عادل به تصویر کشید.
- زرتشتیان معاصر، زرتشت را «متعلق به همه اعصار و مردمان» می‌دانند، اما درباره ماهیت او نظرات متفاوتی دارند.
- اختلاف نظر بین زرتشتیان اصلاح‌طلب و سنت‌گرا درباره ماهیت تعالیم زرتشت وجود دارد؛ اصلاح‌طلبان فقط گاتاها را پیام زرتشت می‌دانند.
- زرتشتیان معاصر زرتشت را به عنوان «نمونه کامل خرد» و معلمی که از طریق تفکر و مشاهده می‌آموخت، می‌شناسند.
- اختلافات درون‌دینی درباره ثنویت کیهانی تعالیم زرتشت وجود دارد.
اخیراً برخی از زرتشتیان نسبت به نظریه‌های محققان غربی که موجودیت تاریخی زرتشت را زیر سؤال می‌برند، ابراز نارضایتی کرده‌اند.
- پیشینه مانی و زرتشت: مانی در دوران کودکی به فرقه الخسائیه پیوست، اما بعدها با آموزه‌های زرتشتی آشنا شد و این فرقه را ترک کرد.
- آموزه‌های مانی: آموزه‌های مانی بر دوگانگی نور و تاریکی و موجودیت سه زمان استوار بود که از آموزه‌های زرتشت الهام گرفته شده بود.
- دیدگاه مانی درباره پیامبران: مانی معتقد بود که پیامبران مانند زرتشت، بودا، و عیسی برای نجات بشر فرستاده شده‌اند و دین او کامل‌کننده آموزه‌های این پیامبران است.
- احترام مانویان به زرتشت: در نوشته‌های مانوی، زرتشت به عنوان "پیامبر الهی" شناخته شده و به آموزه‌های او با احترام اشاره شده است.
- آثار مانوی: در متون مانوی، زرتشت به عنوان "رهایی‌بخش پارسا" یاد شده و در نوشته‌های مختلف به پیکارهای او پرداخته شده است.
- اشارات به زرتشت: در قرآن به زرتشت اشاره‌ای نشده است، و پیروان زرتشت ابتدا در میان اهل کتاب قرار نگرفتند.
- احادیث اسلامی: برخی احادیث اسلامی به پیامبری که مجوسیان داشتند اشاره کرده‌اند، اما زرتشت معمولاً به عنوان پیامبر مجوسیان شناخته نمی‌شود.
- دیدگاه جعفر صادق: جعفر صادق در مورد زرتشت نظرات مختلفی دارد و او را در میان پیامبران مجوس نمی‌داند.
- مناظرات اسلامی: علی بن موسی الرضا با روحانیون مجوس درباره زرتشت مناظره کرده و به صحت ادعای پیامبری زرتشت شک کرده است.
- نظرات مورخان مسلمان: ابن حزم معتقد است که زرتشتیان را نباید اهل کتاب به حساب آورد، در حالی که مسعودی و جاحظ نظرات مثبتی درباره زرتشت دارند.
- ابوریحان بیرونی: اشاره به اینکه ایرانیان قبل از زرتشت هم مجوس نامیده می‌شدند.
- ستاره‌شناسی: آثار متعددی در مورد ستاره‌شناسی به زرتشت نسبت داده شده که ریشه در متون یونانی دارد و بعدها به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.
این متن به بررسی نحوهٔ نگرش و اطلاعات مختلف دربارهٔ زرتشت در متون مختلف دینی و فرهنگی می‌پردازد. نکات اصلی عبارتند از:
- مسیحیت:کمبود اطلاعات مستند: نویسندگان مسیحی به ندرت اطلاعات مستند دربارهٔ زرتشت و مزدیسنا ارائه کرده‌اند و بیشتر اطلاعات از نوشته‌های یونانی و لاتین گرفته شده است.
پنداشت‌های مختلف: زرتشت توسط مسیحیان به عنوان مخترع جادو و ستاره‌شناس شناخته می‌شد و برخی به اشتباه او را با شخصیت‌هایی مانند نمرود و بلعم باعورا یکی دانسته‌اند.
گنوسی‌ها: نوشته‌های گنوسی علاقه زیادی به زرتشت نشان می‌دهند و او را با شخصیت‌های مختلف در ارتباط می‌دانند.
سریانی‌ها: زرتشت در نوشته‌های سریانی به شخصیت‌های ابراهیمی نظیر عیسی مرتبط دانسته شده است.
- دیانت بهائی:بهاءالله و زرتشت: بهاءالله، بنیان‌گذار دیانت بهائی، زرتشت را یکی از موعودهای پیش‌بینی شده در متون پهلوی معرفی کرده و بهاءالله را یکی از مظاهر ظهور زرتشت به شمار آورده‌اند.
نوروز: نوروز که به زرتشت نسبت داده می‌شود، در تقویم بهائی به عنوان یکی از نه روز مقدس سال شناخته می‌شود.
- بابیه:گرایش به دین زرتشت: آموزه‌های باب و نویسندگان بابی به دین زرتشت توجه نشان می‌دهند و باب به برخی از اصول زرتشتی در آموزه‌های خود اشاره کرده است.
تحقیقات و نظرات: نظراتی از جمله انتقاد به رفتارهای اجتماعی مسلمانان نسبت به اصول زرتشتی نیز مطرح شده است.
- جنبش‌های دینی نوین:اشو: زرتشت به عنوان مؤسس دینی که به جشن و شکرگزاری وجود داشتن معتقد بود، مورد ستایش قرار گرفته است.
اواسپه: کتابی که به زرتشت و دین او اشاره می‌کند و زمان زندگی زرتشت را ۹٬۰۰۰ سال پیش می‌داند.
جنبش‌های نئو-زرتشتی: جنبش‌هایی مانند «مزدزنان» که به زرتشت و تأثیرات او در دوره‌های جدید اشاره می‌کنند.
- فرقه احمدیه:پیامبر بودن زرتشت: در فرقه احمدیه، زرتشت به عنوان یکی از پیامبران خدا در نظر گرفته می‌شود و شباهت‌هایی بین آموزه‌های او و دیگر ادیان مانند یهودیت، مسیحیت و اسلام وجود دارد.
نکات مهم متن درباره زرتشت از دیدگاه غرب:
- یونانیان باستان:زرتشت را مؤسس دین ملی ایرانیان می‌دانستند و در تخیلات خود چندین نسخه مختلف از زرتشت را خلق کردند.
یونانیان زرتشت را به دو شکل مختلف می‌شناختند: زرتشتِ مغ و زرتشتِ فیلسوف و ستاره‌شناس.
مشکلات فرهنگی و سیاسی زمانه باعث دشواری در شناخت زرتشت تاریخی شد.
یونانیان به نبود اطلاعات تاریخی درباره زرتشت اهمیت نمی‌دادند و به نام زرتشت مطالب مختلفی را نسبت می‌دادند.
- زرتشتِ جادوگر:کلمه "مغ" که به روحانیون ایرانی اطلاق می‌شود، در یونان به معنای جادوگر تغییر یافته و به زرتشت نسبت داده شده است.
شهرت زرتشت به جادوگری با دیگر نام‌های زرتشت در یونان، مانند اوستانس، مرتبط است.
- آلبرت دی‌یونگ:پنج قطعه از متون یونانی درباره زرتشت را جمع‌آوری کرده است که شامل نوشته‌های هرودوت، استرابو، پلوتارک، دیوژن لائرتی و آگاثیاس می‌شود.
اختلاف‌های زمانی در منابع یونانی و رومی درباره زندگی زرتشت وجود دارد.
- پژوهش‌های پیتر کینگزلی:اختلاف‌های زمانی در منابع یونانی و سنت ایرانی نشان‌دهنده تقسیم تاریخ زرتشتیان به هزاره‌های مختلف است.
نظرات کینگزلی درباره تاریخ زرتشت و تأثیر آن بر منابع ایرانی و یونانی.
- پلینی و رومیان باستان:زرتشت به عنوان خالق جادو در نوشته‌های پلینی معرفی شده است.
افسانه‌های رومی درباره زرتشت شامل ترک دنیا و زندگی در بیابان، و شباهت‌های آن با زندگی فیثاغورس است.
- گیمیستوس پلتو:تلاش کرده آموزه‌های زرتشت و افلاطون را ترکیب کند و کیش جدیدی بسازد.
- زرتشت و مهرپرستی:یونانیان و رومی‌ها زرتشت را مؤسس مهرپرستی می‌دانستند، زیرا او را مؤسس دین ایرانیان می‌پنداشتند.
- متون ستاره‌شناسی:حجم بزرگی از مطالب ستاره‌شناسی به زرتشت نسبت داده شده است، و تصور می‌شد که زرتشت نوشته‌های مرتبط با ستاره‌شناسی را داشته است.
- معتقدات مصر:اشاره به زرتشت در مصر و ارتباطات احتمالی نام زرتشت با نوشته‌های ایرانیان مقیم مصر.
این نکات به وضوح نشان می‌دهند که برداشت‌های مختلف از زرتشت در یونان و روم بافت فرهنگی و تاریخی خاص خود را داشته است و این برداشت‌ها تأثیر زیادی بر شناخت غرب از زرتشت و دین او گذاشته‌اند.
- تأثیر زرتشت در منابع غربی اولیه: از آغاز دوران مسیحیت، نویسندگان اروپایی نظیر اوسبیوس قیصری، جروم، آگوستین و غیره به گزارش‌هایی درباره زرتشت پرداخته‌اند. زرتشت در این منابع به عنوان پادشاه بلخ و نواده نوح معرفی شده و به شکست در نبرد نی‌نوس و مرگ خود اشاره شده است.
- تصورات درباره زرتشت: تصور می‌شد که زرتشت دو میلیون بیت سروده، هفت علم مقدماتی را نوشته و به عنوان خدا یا شیطان شناخته می‌شد. همچنین به او به عنوان مخترع جادو و خدای آتش نگریسته شده است.
- نقش زرتشت در جادو: نویسندگان رنسانس مانند ژان بودن و جوردانو برونو به زرتشت به عنوان یک شخصیت خردمند و مروج «جادوی طبیعی و خالص» اشاره کرده‌اند.
- دیدگاه مارسیلیو فیچینو: او زرتشت را به عنوان نخستین در میان شش الهی‌دان باستانی معرفی کرده و زرتشت را منبع اصلی مکتب افلاطونی دانسته است.
- پلتو و مکتب افلاطونی: گیمیستوس پلتو در تلاش برای احیای مکتب افلاطونی، زرتشت را به عنوان معلم افلاطون و برترین قانون‌گذار باستانی معرفی کرد و کیش جدید خود را به عنوان «خلاصه آموزه‌های زرتشت و افلاطون» نامید.
- دورنمای زرتشت در غرب: زرتشت به عنوان نویسنده «پیشگویی‌های کلدانی» شناخته شد که در قرن ۱۷ مورد توجه قرار گرفت. متون اوستایی نیز به زبان‌های اروپایی ترجمه شد.
- نگاه منفی برخی فلاسفه پروتستان: فلاسفه پروتستان شمال اروپا مانند گرهارد یوهان ووس و یوهان هاینریش اورسین زرتشت را با بت‌پرستی و ثنویت مرتبط دانسته و به او دیدگاهی منفی داشتند.
- زرتشت در فرهنگ عامه: زرتشت به عنوان نجات‌بخش خردمند در اپرای فلوت سحرآمیز موتسارت و در آثار دیگر موسیقی‌دانان به تصویر کشیده شده است.
- نظرات هگل: هگل ایرانیان را به دلیل نور زرتشت «نخستین مردمان تاریخی» می‌داند و نبرد میان روشنایی و تاریکی در مزدیسنا را در سازماندهی سیاسی شاهنشاهی هخامنشی بازتاب یافته می‌داند.
- تأثیر نیچه: نیچه در آثارش زرتشت را ستایش کرده و «مرگ خدا» را از زبان او اعلام کرده است. زرتشت نیچه با زرتشت تاریخی شباهتی ندارد و نیچه معتقد است که زرتشت اولین کسی بود که از اخلاقیات برداشت متافیزیکی داشته است.
- عدم وجود تصویر زرتشت در ایران باستان: تا کنون هیچ اثری از ایران باستان که حاوی تصویر زرتشت باشد پیدا نشده است.
- تصویر زرتشت در دوره اسلامی: زرتشت در چند مورد استثنایی در مینیاتورها تصویر شده است. پروژه شاهنامه کمبریج شش نگاره از دیدار زرتشت و گشتاسپ را فهرست کرده است که قدیمی‌ترین آن در موزه توپقاپی استانبول به نمایش درآمده است.
- تصویر زرتشت در هنر رنسانس: نخستین اثر شناخته شده که زرتشت را به تصویر کشیده، نسخه تصویری از دانشنامه De universis است. در هنر رنسانس، زرتشت معمولاً به عنوان پادشاه، مغ، خردمند یا فیلسوف تصویر شده است.
- نقاشی زرتشت در قرن ۱۹: در قلعه درسدن آلمان پرتره‌ای از زرتشت در میان پنج قانون‌گذار باستانی قرار داده شده است. ادوارد بندرمان زرتشت را به شکل مردی با ریشهای سفید و کاسه‌ای آتشین به تصویر کشیده است.
- تصویر زرتشت در هنر مزدایی: نسخه دست‌نویس نقاشی‌شده کتاب زراتشت‌نامه از سال ۱۶۳۴ شامل تصاویری از زرتشت در زندگی‌اش است.
- تصویر زرتشت در چاپ‌های هند: با ورود چاپ سنگی به هند، کتاب‌هایی مانند شاهنامه با تصاویر زرتشت منتشر شد. در نسخه ۱۸۴۹ شاهنامه، زرتشت با خرقه‌ای بلند و عمامه به تصویر کشیده شده است.
- تندیس طاق‌بستان و زرتشت: جان ملکم در ۱۸۲۹ مدعی شد که یکی از مجسمه‌های طاق‌بستان زرتشت را نشان می‌دهد، اما پژوهشگران امروزی معتقدند که این تندیس احتمالاً میترا را نشان می‌دهد.
- نقاشی‌های رنگ روغن از زرتشت: از قرن ۱۸ به بعد، نقاشی‌های رنگ روغن از زرتشت در غرب هند رواج پیدا کرد. این نقاشی‌ها معمولاً به صورت ایستاده و به تنهایی نمایش داده می‌شدند. یکی از معروف‌ترین نقاشی‌های رنگ روغن از زرتشت توسط منچرشاو فکیرجی پیثاوالا و پسرش سهراب بیثاوالا انجام شد.
- تأثیر طراحی ملکم: طراحی ملکم از تندیس طاق بستان بر نقاشی‌های بعدی زرتشت، از جمله اثر پیثاوالا تأثیر گذاشته است.
منبع ویکی پدیا و بازنویسی با Chatgpt 4o
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA
Chatgpt 4o
