رفراندوم آری یا خیر ؟

این سالها که اعتراضات در ایران پا گرفته مدام از معترضان شنیده میشه که یک راه حل گذشتن از وضعیت موجود برگزاری رفراندوم است. ما از دوره پهلوی دوم تا حالا سه بار تجربه برگزاری رفراندوم رو داشتیم. یکی دوره مصدق که رفراندوم برگزار کرد و مجلس هفدهم رو بدین واسطه منحل کرد. یکی رفراندوم 1341 که شاه به واسطه آن اصول ششگانه خود را تصویب کرد و در آخر رفراندوم 1358 که به واسطه آن نوع ساختار سیاسی ایران بعد از انقلاب تعیین شد. به نظر من هیچ کدام از این رفراندوم ها راهی به دموکراسی نگشودند. اصولا رفراندوم استراتژی گذار به وضعیت دموکراتیک نمی‌تواند باشد. اغلب رفراندوم را راه اظهار نظر اکثریت در نظر می‌گیرند و فراموش می‌کنند که رفراندوم بسیار قابل دستکاری شدن است. دستکاری شدن را هم اگر کنار بگذاریم مسئله این است که به واسطه رفراندوم لزوما مردم سخن نگفته‌اند و اظهار نظر نکرده‌اند. تعیین شکل ساختار سیاسی جز از طریق ایجاد فضاهای دموکراتیک برای گفتگو کردن و رسیدن به اجماع عمومی نمی‌تواند میسر باشد. به همین دلیل کسانی مانند اشمیت از ضرورت گفتگو برای گذر به وضعیت‌های دموکراتیک بحث می‌کنند. همچنانکه فریره سرآغاز هر انقلابی را گفت و شنود می‌داند که اگر نادیده انگاشته شود می‌تواند به بازتولید ساختار استبدادی بینجامد. ولواینکه تجربه انقلاب‌های قرن بیستم این را تا حد زیادی اثبات می‌کند. معترضان باید بدانند اگر قرار باشد که ما بخواهیم از چرخه دیکتاتوری که سالهاست گرفتار آن هستیم رهایی پیدا کنیم راه حل آن برگزاری رفراندوم نیست. شاید برخی بگویند رفراندوم 1358 اشکال داشت و اگر مثلا یک رفراندوم با گزینه‌های متکثر برگزار می‌شد احتمالا ساختار سیاسی ما اکنون دموکراتیک تر بود. اما من با این ایده نیز مخالفم. دموکراسی نمی‌تواند جز از مجرای ایجاد فضاهای دموکراتیک برای گفتگو ایجاد شود. نمی‌توان بدون اینکه اصلی ترین مقولات مانند آزادی، عدالت، برابری و حقوق شهروندی را تبدیل به یک پروبلم سیاسی و فکری برای مردم کرد بستر را برای گذر برای دموکراسی رادیکال فراهم کرد. حتی اگر یک رفراندوم متکثر نیز برگزار شود بدون گفت و شنود در کوتاه مدت ساختارهای سلطه مجددا بازتولید خواهند شد. این همان ایده ناب فریره است که می‌گوید اگر انقلاب گفت و شنود را کنار بگذارد بعدا به ضد خود تبدیل خواهد شد. زیرا انقلابی بدین صورت تنها به ایجاد یک جامعه توده‌ای منجر خواهد شد و جامعه توده‌ای نمی‌تواند حافظ ساختارهای دموکراتیک باشد.