زندگی مشترک و زناشویی یکی از مهم ترین اتفاقاتی است که برای هرکسی می تواند روی دهد ولی گاهی اوقات عوامل و مشکلاتی در زندگی مشترک پدید می آید که باعث برهم خوردن روابط زوجین و یا از هم پاشیدگی زندگی آنها می شود. هنگامی که دو نفر تصمیم به تشکیل خانواده می گیرند طبیعتا در آینده می خواهند صاحب فرزند شوند، حال در این میان ممکن است یکی از مشکلات پیش آمده ناباروری هریک از زوجین باشد.
طبق تعریف بهداشت جهانی ناباروری عدم توانایی زوجین در بارداری بعد از یک سال آمیزش جنسی منظم و بدون پیشگیری است. ناباروری هم در مردان و هم در زنان رخ می دهد. مردان به همان اندازه که زنان دخیل هستند در ناباروری تاثیر دارند. پیشرفت علم تا حدودی توانسته است جنبه درمانی ناباروری را توسعه دهد اما عاملی که از ابتدای بروز مشکل تا مرحله درمان برای زوجین ممکن است پیش آید و باید به آن توجه کرد مسائل روانشناختی وروحی است که از عوامل مهم و تاثیر گذار در روند ناباروری است.
از نظر روانشناختی ناباروری و بچه دار نشدن زوجین بحرانی در زندگی هر دو طرف به حساب می آید و ممکن است باعث برهم خوردن تعادل روانی و خاتمه زندگی مشترک گردد. زنان و مردانی که دچار مشکل ناباروری می شوند، هر دو طرف اختلالات روانی را تجربه می کنند هرچند که رخدادهای مربوط به زنان شایدمحسوس باشد اما مردان هم به اندازه زنان مشکلات روانشناختی را تجربه می کنند ولی اکثراً عواطف و احساسات خود را بروز نمی دهند. عدم بروز احساسات باعث می شود مردان در این مورد بیشتر از مکانیسم های دفاعی استفاده کنند و سعی در انکار مشکل خود داشته باشند اما این یک واقعیت است که حدود 50-45 درصد مشکل ناباروری مربوط به مردان می باشد.
عوامل روانشناختی میتواند یکی از تاثیر گذارترین عوامل در رابطه با ناباروری باشد و به صورت چرخه ای افراد نابارور را تحت تاثیر قرار دهد. اولین مشکلی که همراه ناباروری بوجود می آید تنش بین زوجین، استرس و عدم آرامش است. هر چقدر استرس و تنشی که این افراد تجربه می کنند بیشتر باشد و ادامه یابد طبیعتا باعث کاهش قدرت باروری آنها خواهد شد. در رابطه با دیگر مسائل مربوط به روانشناسی نیز چنین است و این یک موضوع قابل تامل است که باید پیشگیری و درمان شود. عوامل روانشناختی متعددی می توانندبر ناباروری تاثیر گذار باشند که در مقالات بعدی در مورد آنها بحث خواهد شد. اما موضوع مورد بحث در این مقاله تجربه استرس و اضطراب در مردان نابارور است.
از جمله عوامل روانشناختی که موجب کاهش باروری در مردان می شود وجود استرس و اضطراب است. مسلما در حد مطلوب وجود استرس واضطراب در موقعیت های مختلف زندگی، طبیعی است. اما گاهی که شدت و تداوم پیدا می کنند باعث به وجود آمدن مشکلات متعددی می گردند. استرس روانی با کاهش در تراکم و حرکت پیشرونده اسپرم همراه است و شمار اسپرم های غیر طبیعی را افزایش می دهد. استرس روانی اثراتی نیز بر عملکرد جنسی مردان دارد و در مواردی چون پروستاتیت مزمن و سندرم درد لگنی مزمن دخیل است. در وهله ی اول موضوع وجود استرس شاید برای افراد خیلی مهم و جدی نباشد ولی بعد از مدتی اثرات استرس قابل مشاهده خواهد بود. از طرف دیگر مردانی که از مشکل ناباروری خود اطلاع پیدا می کنند ممکن است استرس را تجربه کنند که هر چقدر این مسئله ادامه داشته باشد امکان و احتمال این که موجب تداخل دارویی در دوره ی درمان شود بیشتر است.
یکی از دلایلی که باعث می شود مردان استرس بیشتری تجربه کنند و این استرس همیشه همراه آن ها باشد این است که پذیرش ناباروری بسیار سخت بوده و این را نوعی ضعف برای خود می دانند. یکی از اصلی ترین و مهم ترین مسئله ذهنی که برای مردان پیش می آید این است که آنها نتوانند از پس کاری برآیند و به نوعی ضعیف دیده شوند، حال آنکه اگر این مسئله در مورد مهم ترین بخش زندگی آنها یعنی عدم باروری صورت گیرد باعث به وجود آمدن مشکلات دیگری در زندگی شخصی و اجتماعی می شود که در مقالات بعدی به آنها خواهیم پرداخت.
استرس و اضطراب چنانکه قبلا گفته شد باعث اختلال و عملکرد نادرست در رابطه جنسی وکاهش میل جنسی می شود. حال یکی از این اختلالات جنسی، اختلال نعوظ در مردان است که با استرس رابطه ی مثبتی دارد. این اختلال باعث می شود که انتظارات جنسی در مقابل شریک جنسی به درستی برآورده نشود. اختلال نعوظ به حالتی گفته می شود که مرد قادر به نعوظ و یا حفظ آن نیست و در نتیجه شانس بارور بودن از بین می رود. برای درمان اختلال نعوظ و برگشتن قدرت باروری باید استرس واضطراب کنترل گردد.
باروری در انسان تنها یک رفتار بیولوژیک نیست و رفتارهای روانی و اجتماعی نیز بر آن اثر دارند. بررسی عوامل اجتماعی، روانی و رفتاری بر کیفیت مایع منی و پارامترهای اسپرمی به دلیل پیچیدگی این عوامل آسان نیست. استرس روانی با اثر بر محورهای هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال( HPA ) و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد (HPG) موجب تغییر در ترشح تستوسترون، هورمون رشد و پرولاکتین می شود که بر روند اسپرماتوژنز تاثیرگذار است. همچنین افزایش سطح کورتیزول با افزایش سطح گلوبولین اتصالی به هورمونهای جنسی به کاهش سطح تستوسترون آزاد در پلاسما منجر می گردد.
ناباروری مشکلی است که علاوه بر عوامل فیزیولوژیکی، عوامل روانشناختی نیز در آن دخیل است. استرس و اضطراب یکی از عوامل رایج است که هم می تواند در راستای ناباروری به وجود آید و هم می تواند عاملی برای ناباروری باشد ولی در هر حال باید در کنار درمان دارویی که صورت می گیرد به این مسئله هم توجه شود و در پی رفع این مشکل هم برآمد چون مطمئنا می تواند باعث به وجود آمدن مشکلاتی دیگری در زندگی شخصی واجتماعی گردد. تمرکز برنامه های سلامت بر بخش روانی و سبک زندگی می تواند اثرات مفیدی بر سلامت باروری داشته باشد و نیازمند طراحی مطالعات بیشتر در تبیین نقش عوامل اجتماعی- روانی- رفتاری بر کیفیت مایع منی مردان است. علاوه بر این بیماران نیز باید از اثر استرس بر عملکرد بیضه به عنوان یک عامل در ناباروری مردان آگاه باشند.
